Дата: 2016-03-05
НАКША:
1.Эволютсияи (та?аввулоти) заминхои вайроншуда.
2. Вайроншавии замин ва омил?ои баву?удоварандаи он
Обект?ои тад?икотии экология аз компонент?ои табии - атмосфера, гидросфера, литосфера иборат буда, ?ар яке дар навбати худ функсия?ои экологии му?имро дар сайёраи сайёраи Замин и?ро намуда экосистемаи бузурги табииро ташкил мекунад.
Хок ?амчун звенои ало?амандкунанда байни компонент?ои табии буда, муносибати мута?обиларо байни он?о мураттаб месозад. Ма?з дар п?шиши хок элемент?ои гуногуни химияв?, ки дар нати?аи гуногун раванд?о ба амал меояд ?амъ гардида ба сифати сарват?ои табии таъсир мекунад. П?шиши хок ?амчун сарвати табии ?обилияти мигратсиянамоии элемент?ои химиявиро дошта, таркиби сарват?ои табиииро та?йир меди?ад.
Са?ми олимон дар ом?зиши функсияи асосии экологии хок бузург аст, зеро дар асоси ом?зиши он вайроншавии замин ва гуногун проблема?ои он асоснок карда мешавад.. Дар фаъолияти илмиии Г.В. Доброволский, В.А. Алексеенко нишон дода шудааст, ки хок натан?о хосияти ниго? дорандаг?, балки як?атор функсия?ои му?ими экологиро дар ??да дорад, ки дар асоси он ?олати табии ниго? дошта мешавад. Зери маф?уми функсияи эколог? ?амчунин са?ми хок дар ?аёт, ниго?дорию эволютсияи – та?аввулоти экосистема бо бузургии томаш ом?хта мешавад. То ?ол ?ар як ?абат?ои литосфера бо сар?ад?ояш дар асоси буриш дар хали?и Кола бо усул?ои ултросадо, сейсмик?, элекрон?, нишонди?анда?ои биоиндикатсион? ом?хта шуда истодааст, то ки эволютсияи тара??иёти ?абати литосфера ва сабаб?ои вайроншавии он муайян карда шавад. хангоми ом?зиши функсияи экологии хок ба инобатгирии роли модда?ои зинда ва тад?и?от?ои биохимияв? зарур буданашро олимон исбот намуданд. Асоси ин ба инобатгир? дар он зо?ир мегардад, ки инкишофи ?амъият, раванди техникю технология?ои муосир то ч? андоза ба сат?и замин ва п?шиши хок таъсир намудааст ом?хта шавад.
Аз р?и тат?и?оти илмии Г.В. Доброволский, Е.Д. Никитин функсияи му?ими хок ин :
хамчунин хок ва сохтори функсияи экологии он дар ми?ёси глобал? чунин ?удо карда мешавад: литосфер?, гидросфер?, атмосфер? ё умум? биосфер?.
Функсияи литосферии хок:
Функсияи гидросферии хок:
1. Трансформатсиякунандаи об?ои сат?и ва зери замин?.
2. Сарчашмаи ниго?дорандаи об?и равон.
3. ?амъкунандаи биома?сулот?ои об?авз?о аз ?исоби хок оварда
ма?сулот?о.
4.
Му?офизаткунанда аз ифлосшав?, барер - монеъаи акваторияи об?ои сат??.
Функсияи атмосферии хок:
Функсияи умумибисферии хок:
1.Му?ити зист, аккумулятор - сарчашмаи модда?о ва энергия барои организм?ои дар му?ити хушк? мав?уд буда.
2. Танзимкунандаи гардиш дар зан?ири ?изо.
Ин аст, ки му?имтарин раванд?ои табии дар асоси таъсири антропоген? дигаргун шуда ба фаъолияти функсиянокии сарват?ои табии таъсир расонида истодааст.Аз ин р? таъсири антропоген? дар вайроншудани функсия?ои гуногуни сарват?ои табии бо гуногун ро??о проблемаи ба?сталаби замони муосир ба хисоб меравад.
Хусусан замин?ои вайронгашта яке аз проблема?ои му?ими замони муосир буда, ба ?олати табии ва фаъолияти инсон таъсири зиёд мерасонад.Замин?ои вайрон гашта ин гум шудани хосияти табии сарвати замин ва ?абат?ои он аст. Аз ин р? ба эволютсияи замин?ои вайрон шуда бештар а?амият дода, омил?ои ба ин раванд таъсир кунандаро ом?хтан мебоист ва ро??ои пешгирии ба амал омадани ин равандро бояд гирифт.
Олимон муайян кардаанд, ки ба амал омадани замин?ои вайроншуда, бештар ба ?онунияти па?ншавии кадани?ои фоиданок ва умуман ба ?ойгиршавии боигари?ои зеризамин? ва сат?и замин? вобаста аст. Зичч? ва марзи замин?ои вайроншуда вобаста ба ?ойгиршавии кандани?ои фоиданоки сат?и замин ё зеризамин? аст. Тат?и?оти олимон нишон додаст, ки пайдоиши замин?ои вайроншуда дар марз?ои гуногун ба фаъолияти инсон бештар вобаста буда, барои ?онеъ гардонидани талаботи инсон равона карда шудааст.
Дар о?ози асри ХХ (1908 – 1916) зиёд гаштани масо?ати замин?ои вайронгашта дар То?икистони Шимол? низ ба назар расида омили асос? фаъолият бурдани саноати к??? ба ?исоб рафта роли исте?соли ру?, ?ор?ошим, ну?ра дар кон?ои Такели, Консой, Олтин - Топкан хеле зиёд гардида буд. Ин мар?илаи аввали пайдоиши замин?ои вайронгашта буда, ?удрати бар?ароршавии табии замин гум шуда буд..
Аз сол?ои 30 - 40-и асри ХХ суръати инкишофи фаъолияти хо?агии хал? афзуда талабот ба замин ва истифодаи он зиёд гардид. Дар ин давра паст шудани таъминоти замин ба ?ар сари а?ол? ба назар расид. Асосан ба сарвати замин исте?соли кандани?ои фоиданок таъсир расонда ба ?олати табии он зарари калон овард то ин дам зиёда аз 3000 марз?ои замин?ои вайронгашта ба ?айд гирифта шуда аст.
Барои ом?хтани пайдоиш, па?ншав?, ?ойгиршавии замин?ои вайронгашта марзи То?икистони Шимолиро ба инобат гирифта се зонаро ?удо кардаанд, ки аз ?амдигар бо дара?аи бар?ароршав? фар? карда мешавад.
?аторк??и Курама ва к??и Му?ул зонаест, ки вайроншавии замин ба коркарди металл?ои ранга ва нодир вобаста аст., ки дар ин зона корхона?ои коркарди металл?о амал мекунад. ( Таккел?, Консой, Олтин - Топкан, Табошар). хисоб карда шудааст, ки дар раванди исте?соли 1,0 000 т. металл?о 0,10 га замин?ои вайрон гашта ба амал меояд.
Мушо?ида ва тат?и?оти олимон нишон дод, ки дар ин зона раванди шусташав? хеле дар ав? буда, аз самти шар? ба ?арб масо?ати замин?ои вайроншуда торафт зиёд гашта, та?рибан 97 % хоки ин зона ба эрозия гирифтор аст. Дар ин зона ?одиса?ои геолог? мав?еи хоси худро инъикос намудааст ва боиси вайрон кардани заминро дорад, ?одиса?ои шусташав?, кандашав?, ?араёни ?аракати тези боришот мисоли ин гуфта?ост.
Зиёда бар ин бисёр растани?о пурра аз байн рафтаанд ва ё дар сар?ади камшав? ?арор дорад, ки ин раванд фаъолияти эрозияро боз ?ам метезонад. Чарронидани чорво низ яке аз омил?ои назарраси вайроншавии таркиби замин аст, зеро ин амал низ боиси тезонидани раванди эрозия гардидааст.
Со?или рост ва чапи дарёи Сир ин зонаест, ки ?исми ?арбии води Фар?она ва со?ил?ои ?амворигии дарёи Сиро дар бар мегирад.
Замин?ои вайронгашта асосан гирду атрофи обанбори Кайро??умро дар бар мегирад, ки бештар массиви Сом?ор ва Камиш?ур?он назаррас аст. Дар ин зона кони нефт, газ, исте?соли материали сохтмон мав?еи хос дошта омили вайрон шудани замин?ои ин зона гаштааст. Дар ин зона ш?ршавии хок яъне баланд шудани об?ои зери замин? ба ?айд гирифта шудааст.
Зонаи Исфара - Ш?роб бо коркарди ангиштсанг мав?еи хоси худро дошта,соле исте?соли он 850 – 870 000 т. ташкил меди?ад. Замин?ои вайрон шудаи ин зона ба намуди таррикон?о, фур?рафта?о, варонка?о ба ?айд гирифта шудааст. Ин ?олат ба паст шудани гумуси таркиби хок, структураи он овард, ки ба п?шиши растан? ва ?осилнокии зироат бетаъсир намонд. Аз ?исоби фишори техноген? дар т?ли 10 соли охир як чанд намуди растани?о ба монанди лола, ма?в гардид. Ми?дори растани?ои табии ба монанди олучаи к???, ?аро?от,бояр?шник, бодом, ноки ёбо? хеле кам шуда боиси афзудани раванди эрозия гашт.
Та?лили эволютсияи замин?ои вайронгашта нишон меди?ад, ки фаъолияти гуногуни антропоген? ба таркиби хок таъсири худро расонида боиси кам шудани гумус дар таркиби хок гардидааст ва дар ояндаи наздик ин ?олат ба ландшафти табии таъсир намуда паст шудани сохтори таркиби компонент?ои табии мегардад, дар нати?а хосияти табии сарват?ои таби? коста мегардад.
Агар ч? сол?ои пеш фаъолияти фауна ва флора гумуснокии таркиби хокро мунтазам дар меъёри муайян ниго? медошт, дар замони муосир ин раванд хеле паст гардида аст, зеро фишори техноген? аз меъёр зиёд аст. Ин ?олатро асосан дар он марз?ое, ки фаъолияти антропоген? хеле зиёд аст мушо?ида кардан мумкин аст, зеро дар нати?аи ин ?олат п?шиши растани?о торафт кам шуда, шусташавии хок 2- 3 маротиба сол аз сол афзуда истодааст. Дар навбати худ ба об ?амро?шавии пайвастаги?ои химиявии таркиби хок, афзудани раванди эрозия ба амал меояд.
хамин тари? таъсири интенсив? ва дуру дароз ба сат?и замин як ?атор та?ийрёби?о ва зиёд гардидани фишори техногениро баву?уд овардааст:
1. Таркиби п?шиши растан? та?йир ёфта, ?атто ба зона?ои табии ?ойгир шавии растани?о таъсири худро расонд ва боиси афзудани раванд?ои вайроншав? - эрозия, шусташав?, дифлятсия гашт.
2. Дар п?шиши хок баву?удоии интенсивии дигаргуншавии таркиби хок ба амал омада, вайроншавии ареали па?ншавии ?айвонт?о ба ?айд гирифта шудаст..
3. Дар сат?и болоии замин ва дар зери замин таъсири ба восита ва бевоситаи антропоген? ба амал омада, таркиби химиявии хок ва обро дигаргун намуда аст.
Аз р?и маълумот?о бармеояд, ки барои ба танзим овардани ин ?олат зарур аст, ки фаъолияти бар?арорнамоиро ба ро? монда шавад ва ин фаъолият?о бо чунин роххо ташкил карда мешавад..
1. Дар амал татби? намудани рекултиватсияи хо?агии ?ишло?, фаъолияти ?ифзнамоии таби?, ба танзим овардани сохтмон.
2. Ба ро? мондани фаъолияти мелиоратив?, бар?арор намудани арчазор?о, ташкили марз?ои ?ифз? барои ба?арор намудани ландшафти нодир,гузаронидани кадастри замин.
3. Кам намудан ва ро? надодани ифлосшавии таркиби об, алалхусус кам намудани истифодаи за?рхимикат?о барои ба даст овардани ма?сулоти зироат?.
Ин маълумот?о эволютсияи замин?ои вайроншударо инъикос намуда, вазифдор мекунад, ки то ч? андоза сол то сол фаъолияти антропоген? ми?ёси худро васеъ намуда сифати сарвати табииро паст намуда истодааст.
2. Вайроншавии замин ва омил?ои баву?удоварандаи он
Омил?ои асосии вайроншавии замин хеле зиёд буда, ?ар яке бо таъсири худ ба сохтори таркиби сарват?о таъсир мерасонад ва боиси вайроншавии баробарвазн? дар табиат мегардад. Махсусан исте?сол ва коркарди кандани?ои фоиданок дар ин ?ода мав?еи му?имро иш?ол мекунад ва омили асос? ?исобида мешавад.
Вайроншавии замин дар нати?аи коркарди ангишт. Кони ангишт тахшони?ои давраи юраро дар бар гирифта, дар ва?ти исте?сол ва коркард замин?ои вайроншударо ба ву?уд меоварад. Соле аз кони Ш?роб 105 000т. ангишт исте?сол мекарданд, сол?ои охир бошад ин ми?дор кам карда шуд, зеро террикон?ои бузург пайдо шуда майдони зиёдро иш?ол намуд.
Дар ин марз п?шиши растани?о дида намешавад, зеро он?о дар зери таъсири раванди механик?, физик?, химияв?, биолог? ?арор доранд. Дар марзхое, ки замин?ои вайроншуда ба амал омадааст, ду раванди геодинамик? инкишоф ёфта шакл?ои табии релефи ма?алро дигаргун мекунад:
1 ?оришавии ?араёнхои об, кадоме, ки сат?и хокро шуста ба он таъсир мерасонад.
2. Вазидани шамол ва афзудани суръати он.
Равандхои кандашав?, ч?кида?о, хоктеппа?о низ намуди дигари замин?ои вайроншуда ?исобида мешавад ва боиси диформатсияи сат?и замин аст.
Вайроншавии замин ?ангоми исте?соли намак. Исте?соли солонаи намак дар Камиш??р?он 21 – 24 000т. ташкил меди?ад ва дар базаи он заводи намаки Ашт амал мекунад. Захираи умумии намак 955 млн.т. – ро ташкил мекунад. Дар марзи ин кон шакл?ои карст? инкишоф намудааст ва ба му?ити табии бештар таъсири худро мерасонад.
Дигар намуди вайроншавии замин ?ангоми коркарди партов?ои сахт ва исте?соли ашёи хом ба амал меояд. Исте?соли реги кварс?, озекрит,, гипс ва ашё барои хишт сабаби асосии вайроншавии замин аст. хангоми исте?соли ашёи с?зишвор?- энергетик?, металл?ои ранга, нодир, ?имматба?о, ?инс?ои ороишди?андаи сохтмон низ вайроншавии замин?о ба амал меояд, ки он ба ?олати табии бетаъсир нест. Хусусан сол?ои охир афзоиши а?ол?, зиччии а?ол? зиёд гардида истодааст ва масо?ати замин?ои ба хо?аг? банд буда талаботи таъмин намуданро ?онеъ карда натавониста истодаат,,зеро замин ма?дуд, аз ин бар меояд, ки замин?ои вайроншуда проблемаи и?тисодиро низ ба ву?уд меоранд. Фаъолияти со?а?ои хо?агии ?ишло? сол аз сол сохтори худро мураккаб намуда ба ?олати табии таъсири худро пурз?р намуда истодаанд. Пошидани за?р химикат?о, ба ву?уд омадани ш?рхок шудани замин низ яке аз проблема?ои актуалии ин самт аст. Интенсивона истифодабарии замин, ба инобат нагирифтани меъёри ?ифз? ба паст шудани сифати замин оварда, сабаби замин?ои вайроншуда мегардад. Аз р?и маълумоти олимон соли 2002 дар марзи То?икистони Шимол? 60810 га замин?ои ш?р, 44437 га замин?ои ни?оят ш?р, 5682 га замин?ои аз ?ад ш?р, 34401 га замин?ои об?ои зеризаминиашон бологашта ба ?айд гирифта шудааст. Имр?з бояд барои бар?арор намудани ин замин?о тавсия?ои мутахассисонро ба инобат гирифта дар амал татби? намудани онро ?арч? бештар ба ро? монд, ки аз чунин?о иборат аст:
Му?имтарин проблема будани ?ифзи сарвати замин ба он ифода мегардад, ки сол то сол ба ?ар сари ахол? таъмин намудани замин ма?дуд гашта истодааст ва ?амчунин замин бо гуногун фаъолият сифати табии худро гум карда ба ?олати табии таъсири худро расонида истодааст. Аз ин р? ?ар як шахс вазифадор аст, ки сарвати заминро э?тиёткорона истифода барад.
Просмотр: 3486
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved