На?ша:
1 .Сабаб?ои душвортарбия шудани наврасон.
2.Тавсифди?авда?ои  наврасони  «душвор».
З.Таснифоти наврасони «душвор» аз р?и принсипи С.?одиров.
4.А.В.Петровский   оиди  зина?ои   сотсиализатсияи   наврасон

Дар да?сола?ои охир дар адабиёти и?тимо? - психолог? ва педагог? маф?уми навраси «душвор» пайдо шуд. Асоси рафтори навраси «душвор»-ро, чун ?оида, вазифа?он ихтилофноку мо?аро??ёна ташкил меди?анд: ихтилоф дар оила (волидон - к?дакон), ихтилоф дар мактаб (муаллим -хонанда), таъсири манфии му?ит?ои хурд (к?ча, рафи?он ва ?.).
Ин вазъият?о ва таъсиррасони?о ба дигаршавии со?аи ахло?ию иродавии наврас мебарад ва нати?а?ои он дар рафтори манфии наврас зо?ир мешаванду ни?оят боисн ?у?у?вайронкуни?о мегарданд.
Ташаккули   ма?садноки   шахс   дар   синну   соли   наврас?,   ки хусусият?ои характерноки он муносибат?ои сифатан нав, худшиносии инкишофёбанда  ва  калонсол?  мебошанд,   бахисобгирии   хусусият?ои синнусол?, фардияти психика ва фаъолияти олии асаби к?даконро талаб мекунад. Дар   ин   давра,   махсусан,   тара??иёти   бошиддати   ?амаи функсия?ои ?аётии организм, сабзиши бадан, та?йирёбии мубодилаи модда?о ва дигаршавии со?аи асабу психика ба амал меояд. Аз ин р?, намуди пешбарандаи фаъолият бояд ба ин хусусиятхои навташкили давраи ваврас? ?авобг? бошад. Яъне,  муносибатхои байнихамдигарии худи к?дакон ва к?дакон бо калонсолон бояд гуногунранг сурат гиранд, ба назорату идоракун? дода шаванд ва дорои ма?сади умумии ?амъият? дошта  бошанд. А.С. Макаренко навишта буд, ки ну?сондории шуур ~ ин, албатта ну?сондории техникии шахс набуда. ин - ну?сондории кадом як ?одисахои и?тимо?, муносибат?ои и?тимо?, хулоса, пеш аз ?ама муносибат?би вайроншудаи байни шахс ва ?амъият, байни талаботхои шахс ва талабот?ои ?амъият аст.
Бояд ба назар гирифт, ки аслан наврасони душвор на к?дакони суста?л ва системаи асабашон харобгашта, балки наврасони ?исман ва| р??аи солим мебошанд, вале рафтору кирдор ва ?у?у?вайронкуни?ои он?о бо сабаби норасоию камбуди?ои тарбияи оилавию мактаб? р?й медиханд.
Дар адабиёти психологию педагогй таснифи зиёди наврасон ху?у?вайронкунандахо карда шудааст. П.Г. Белский наврасон - ху?у?вайронкунанда?оро ба чунин гур???о та?сим мекунад: а) наврасоне, ки фаъолона к?шиши ?онеъ намудани талабот?ои одд? ва пасту разилонаи худро мекунанд; б) зимнн сустирсдаг? ва тал?иншавандагй ба и?вогарию ш?рандоз? дода шудаанд; в) мулоимй; г) аз ?и?ати ахло?й ва а?лй ну?сондор; д) зери таъсири истерия (?ашкунй) ва психостения амал мекунанд.
Муаллифони    дигар    А.М.Зюбин,    В.И.Куфаев,    И.А.Невский ?у?у?вайронкунанда?ои   ноболи?ро   аз   ?и?ати   и?тимо?   -   педагог ?афомонда     тавсиф     меди?анд.      Масалан,      И.А.Невский      чунин ху?у?вайронкунанда?оро фар? мекунад: а) аз назари педагог? ?афомонда,  б) аз назари и?гимо? ?афомонда; в) ахло?ан вайроншуда; г) дара?аи  ни?оии аз назари и?тимо? ?афомонда.
Д.И.Фелдштейн   равияи   зидди?амъиятии   шахсияти   наврасон ?у?у?вайронкунандахоро ба ?исоб гирифта, пан? гур??ро ?удо намуд.
Гур?хи якуми наврасонро ма?м?и устувори талаботхри ?амъият? манфин аномал?, берун аз ахло?, соддалавхона, системаи а?идахои равшан ифодаёфтаи зидди?амъият?, дигаршавии муносибат ва ба?оди?и?о тавсиф меди?анд. Дар наврасони ин гур?? тасаввурот?о дар бораи рафо?ату ?асорат вайрон шудаанд ва хисси шарму ?аё коста гардидааст. Он?о беору номус, да?ал,  хашмгин,  бад?аво?  ва  ?ангараанд.  Худпараст?,  ?ис бепарво?, набудани ме?натд?ст? ва майл ва ва?тгузаронии худбинона тайёрхурй ва пулпараст? хусусиятхои хоси ин гур??и наврасон-?у?у?вайронкунандагон мебошанд.
Гур??и   дуюмро  наврасони   талаботашон   та?йирёфта   ташкил меди?анд ва он?о ба ху?у?вайронкунанда?ои  ноболи?е пайрав мекунанд, дар онхо аллакай ма?м?и устувори талаботхои аз ахло? берун, равия ва а?ида?ои равшан ифодаёфтаи зидди?амъият? пайдо шудааст. Ба он?о ноустувор?, беихтиёрии зу?уроти ?аракат, ивазшавии тези ?олати р???, фишоровар? ба заифон ва ?айра хос мебошад. Тасаввуроти он?о дар бораи рафо?ат ва мардоиаг? тамоман бар?алат аст. Он?о наврасони худбин, маккор, фиребгар ва якрав ба шумор рафта, ба одамон бовар надоранд, мехнатд?ст нестанд ва ?.
Гур?хи сеюми наврасон-?у?у?вайронкунанда?оро ихтилофи байни талабот, муносибат ва а?лда?ои та?йирёфта ва мусбат ташкил медиханд. Он?о амали ношоиста будани ?у?у?вайронкуни?оро хуб мефахманд. Аммо ?оло тасаввуротхои солими ахло?? дар он?о ба эътикод табдил наёфтаанд, аз ин р? майл?ои хубдинонаи онхо сабаби зохир шудани рафтор?ои зидди?амъият? мегарданд.
Гур??и чорум наврасоне мебошанд, ки талаботхояшон суст та?йир ёфтаанд. Онхо инсони беирода, ба осон? тал?иншаванда, беандеша, ноустувор, нобовар ба ?увваи худ, майлдошта ба ?а?рамон?, бепарво ба кор?ои му?ими ?амъият? мебошанд.
Ба гур?хи пан?ум наврасоне дохил мешаванд, ки тасодуфан ба ро?и ?у?у?вайронкун? афтодаанд. Он?о мехиатд?ст, боинтизом ва бошарму ?аё буда, тез ба таъсири му?ит?ои хурд дода мешаванд.
А.М.Алемаскин сохти шахсияти ?у?у?вайронкунандагони ноболи?ро тах?и? намуда, ?айд мекунанд, ки махсусияти шахсияти он?оро мав?удияти як ?атор сифат?ои манф? ташкил меди?ад. Яке аз ин сифат?о дуру?г?? ба ?исоб меравад, ки ба тамоми ноболигони озмудашуда хос аст. Ба  он?о боз чунин сифатхои манф? хос мебошанд: да?ал?, к?то?а?л?, танбал?, ахрессия, бемас?улият? ва ?.
Мушохида?ои психолог? нишон доданд, ки дар наврасони ?у?у?вайронкунанда инчунин шав?у хавасхояшон ба дигаргун? дучор мешаванд, зеро ба та?сил, ба ?аёти ?амъиятию снёс? чандон тава???? зо?ир намекунанд; шав?у ?авас?ои касбию мехнат? суст ва ё умуман инкишоф наёфтаанд; шав?у ?авас?ои зебоипараст? махдуданд ва ё тан?о пассивонаи мазмуни филм?о (тава???? ба тирпаррон?, ?ангу ?идол ва ?.) равона шудаанд. Он?о ба китоб, театр, газета кам маро? зохир менамоянд, '
Наврасони душвор нисбатан фаъоланд. Вале ин фаъол? табиати манфиро дорад - ин му?обилият нишон додан ба ма?садхои мураббия?о ва коллектив аст. Дар ин наврасон системаи маром?ои рафторашон дигар гаштааст, рафтору кирдори он?о бе ?е? гуна нияту ма?сад?ои равшан ифодаёфта содир мешавад ва ё дар асоси шав?у ?авасхои носолим ба амад меояд. Шароити зиндагии ин наврасон ба он мусоидат менамояд, ки он?о риоянакунандаи ?онуну ?оида ва меъёрхои рафтор шаванд. Чунин наврасон ?у?у?вайронкунанда?ои асос? ба шумор мераванд.
А.Г.Ковалев сохти талабот ва шав?у хавас?ои ху?у?вайронкунандаро муайян намуд: «вайрон шудани мувозинат байни намуд?ои гуногуни талабот?о: камба?алии он?о ва дигарон; ро?хои зиддиахло?ии ?онеъгардон?. Аз ?амаи талаботхо ва шав?у ?авас?ои ?у?у?вайронкунанда намуди модд? дар навбати аввал меистад, ки бештар ва?г таб: вайроншударо доранд».
Дар наврасони ?у?у?вайронкунанда бесаводии ?у?у?? (наврасон ?онунро тан?о бо систсмаи мамн?ъ?о ало?аманд менамоянд) мушо?ида мешавад. Он?о ба ?арорхри ?онунгузор? муносибати маиф? зохир намуда, хо?иши и?ро намудани ?онунхоро надоранд. Дар донишхои ?у?у?ии сн?о ну?сон?о ?о? доранд, дар шуурашон ихтилофхои фикр? зиёданд ва ин аз ноустувории шуури ахло?ии он?о дарак меди?ад. Бинобар ин, номураттабии му?окимарон? ва беманти?ии рафтору кирдор дар чунин наврасон ба назар мерасад, ки он?о ба зухуроти дур?яг? ва ё мунофи?ии ? сабаб мешаванд.
Маром?ои ?у?у?взйроикунии ноболи?он аз р?и мазмунашон гуногунанд. Аз байнашон, неш аз ?ама, маром?ои боэътабор ва бонуфузро ?удо кардан мумкин аст. Наврас хо?иши иш?ол намудани маз?еи сазоворро дар доираи ?амсолонаш мекунад. Фоизи муайянро маромхон вазъият? ташкил меди?анд, ки дар ?олат?ои пурихтилоф пайдо мешаванд ва наврасон ро?и дурусти баромаданро аз.он?о тан?о дар ?у?у?вайронкун? мебинанд. Мувофи?и тад?и?от?ои ?у?у?шиносон чор типи ?у?у?вайронкун? ву?уд дорад.
Ба типи якум наврасоне дохил мешаванд, ки борн аввал ?иноят содир кардаанд ва он?оро ?у?у?вайронкунандахои «тасодуф?» меноманд, Симои маънав? ва рафтор?ои пешинаи чунин наврасон тобиши мусбатро доранд ва рафтор?ои содиркардаи он?о зери таъсири ихтилоф?ои нога?он
баамаломадаи  ?аёт р?й меди?анд. Вайроншавии камайёни тара??иёти  шахсияти  чунин наврасон бояд тавассути чорабини?ои тарбияв? исло? намуда, ва ин раванд набояд аз оилаю мактаб ?удогона ба ро? монда шавад.
Типя дуюми ?у?у?вайронкунанда?ои ноболи? наврасоне мебошанд, он?о низ бори аввал (асосан тасодуф? р?й меди?ад) ?иноят содир кардаанд, вале пеш аз ин ?ачрафторихо дар он?о ба амал омада буданд: гурехтан аз хона, тамокукаш?, истеъмоли машруботи спирт?, вайрон кардани  тартиботи ?амъият? ва ?. Ояндаи ин наврасони «ноустувор» аз атрофиён ва мухити хурди он?о вобаста аст. Сарива?т пешгир? намудани саочашмахои мушаххаси таъсиррасонии манф? аз ?ониби ташкилот?ои давлат? ва ?амъият? метавонад рафти ахло?ан вайроншавии наврасонро боздоранд.
Ба типи сеюм наврасоне дохил мешаванд, ки ?иноят содир вамудаанд ва он бо сабаби дигаршавии ахло?у маънавияти он?о ба амал омадааст. Ин ?иноят?о метавонад зери таъсири иштирокчиёни нисбатан бота?риба ва ё ?инояткорони калонсол содир шудаанд. Ба ин наврасон ?ангу чидолхои гур???, дузди?ои тасодуф?, ?орат кардани майзада?о ва ?. хосанд. Назорати хубу мунтазам аз болои рафтори он?о ва кор?ои тарбиявии давомдор метавонанд самараи нек ди?анд.
Чунин наврасоне, ки ба муассиса?ои исло?от? меафтанд, одатан тез ба шароити нав мутоби? мешаванд, ба чорабини?ои тарбияв? хайрхо?она муносибат мекунанд, вале боз метавонанд ба гур??хои манфии рафи?они калонсол дохил шаванд. Вазифаи мураббия?о - ташаккули иродаи ин наврасон, инкишоф додани ?обилияти му?обилиятнишонди?? ба таъсирот?ои бад ва ?. аст.
Ба типи чорум доираи нисбатан хурди ноболи?он тааллу? доранд, ки дорои равияи устувори  зидди?амъият?  мебошанд.  Дар  байни  онхо наврасони пеш судшуда ва бор?о чиноят содиркарда низ ?астанд. Ба ин типи наврасон бештар дигаршавии пояю асос?ои ахло?? хос аст. Талабот ва шав?у хавас?ои он?о бо н?шон?ш?,  ?иморбоз?,  бе?удагард?  ва
оворагард? махдуд мешаванд. Он?о шахсони да?ал, бера?м буда, бештар ?амчун сарварони ?айрирасмии гур???ои наврасон ба воя мерасанд. Маром?ои ?инояткории онхо тасодуф? набуда, балки нати?аи тара??иёти манфии ахло? аст. Чунин наврасон ?арчанд дар лахза?ои аввал му?обилият нишон ди?анд ?ам, вале ба тарбияю исло?кун? дода мешаванд. ?ангоми   дида   баромадани   шахсияти    ?у?у?вайронкунанда?ои ноболи? бояд ба ?олати психикии он?о эътибори ?идд? дод. Мушохидахои  он?о мушо?идакор? тара??? карда буд: бо як назар метавонистанд ба дили рафи?и дар па?л? истода ро? ёбанд». Умуман, протсесси сотсиализатсияи навраси душвор ба осон? намегузарад ва мувофи?и назариёти психолога маш?ури рус А.В.Петровский аз се зина иборат аст:
1) Адаптатсия - навраси ба му?ити нав афтида, дар навбати аввад к?шиши ?удо намудани худро аз дигарон намекунад, балки дар он меъбр?ри муошират, лексика, тарзи гашту либосп?ш? ва шав?у зав?ро аз худ менамояд.
2) Индивидуализатсия - наврас душвори?ри адаптатсияро паси сар намуда, ба фа?мидани он чиз шур?ъ мекунад, ки худашро ?амчун шахс аз даст дода истодааст, зеро фардияташро дигарон дар ? дида наметавонанд. Аз ин р?, наврас ро?у восита?ои таъкид намудани шахсияти худашро ?усту?? менамояд.
3) Интегратсия - коллектив ба хусусият?ои наврас назар карда истода, ?ар он чизеро дастгир? мекунад, ки ба муваффа?иятя фаъолиятм якчоя ёр? мерасонад.
?амин тари?, исло? намудани сифат?ои шаклан ва мазмунан дигаршудаи шахсшпи навраси душвор ?а инчунин фа?олонидани рафти сотсиапизатсияи он аз ма?м?и таъсиррасони?ои ма?садноки тарбияв? ч? дар оила ва ч? дар макгаб вобаста аст. Роли му?имро дар ?алли ин масъала а?ли ?амъият бозида метавонавд.
Савол?о баров санчиш:
1.Сабаб?ои душвортарбия шудани наврасон кадом?оянд?
2.Тавсифди?авда?ои  наврасони  «душвор»-ро,  ки  тад?и?отч гуногун муайян кардаанд, шар? ди?ед?
З.Таснифоти наврасони «душвор» аз р?и принсипи С.?одиров гуна аст?
4.А.В.Петровский   кадом   зина?ои   сотсиализатсияи   наврасонро

Просмотр: 5350