На?ша:

 Масъалаи муносибатхои инсон? объекти ом?зиши со?а?ои гуногуни илм?ои  ?амъият?   гаштааст.     Пеш   аз  хама  тава????и  сотсиолог?о, идеолог?о   ва   психологхоро   ба   худ   кашидааст.   Сотсиолог?о   аслан муносибат?ои ?амъиятирс» (исте?сол?, сиёс?, идеолог?, ?у?у?? ва ?.) тад?и? менамоянд. Педагог?о муносибатро ?амчун воситаи ташаккул одани шахсияти инсон дида мебароянд. Психологхо бошанд тарафи 'б?ективии муносибатро ?амчун робитаи интихобии шахс бо шароит?ои ?аёт, ме?нат ва пеш аз ?ама бо одамон меом?занд. ?арои он ки муаммо?ои муносибатхои байнишахс? хар?иата ?алли ёбанд, бояд ?анба?ои психологии муошират ?ама?ониба та?хлил гардад.
Зеро ?ам муносибат?ои ?амъиятй ва ?ам байнишахсй ма?з дар муошират ошкору амал? мегарданд.  Умуман  ?амъияти  инсониро муошират тасаввур кардан гайри имкон аст.
«Муошират - ин протсесси мураккаби му?аррар намудан ва инкишс додани ало?аю робитаи байни рдамон буда, дар фаъолияти як?оя зимни талабот?ои он?о ба амал меоянд ва мубодилаи ахбср, коркарди тарзи ягонаи тасиррасонии байни?амдигариро фа?мидани одамони дигар дар ба мегирад».
Ба ибораи дигар, муошират робитаи байни одамон буда, дар рафт он ало?аи солими психикй ба амал меояд, ки дар мубодилаи ахбор, таъсири байни?амдигар?, ?амхисс? ва ?амдигарфа?м? зохир мешавад.
Муошират шарти му?ими ташаккули ?ам шахс ва ?ам гур?? аст.] Инсон дар рафти муошират худро муайян карда, хусусият?ои фардию психологияшро ошкор месозад. Дар ?араёни муоширати одамон, ки ба таври во?е? ба ягон синф мутаали?анд, монанд?, мувофи?ати манфиат тасаввуротхои онхо ани? мешавад ва ?ахснбинияшон ташаккул меёбад.
Сол?ои   охир  дар  адабиёти  психолог?  дар  баробари   мафхуми «муошират»,   инчуни   «коммуникатсия»-ро   ба  таври   васеъ   истифода  мебаранд. Коммуникатсия нисбат ба муошират дида маф?уми ?ачман] васе?тар аст ва он ало?а, робита, таъсири  мута?обилаи ду снстема мебошад, ки дар рафти он аз якеаш ба дигараш сигнал (ахбор) дода мешавад. Масалан, ду хисобмошин?ои электрониро мегирем, ки бо ?ам бо ] сим пайваст шудаанд. ?ар яке аз р?и барномаи ?ойдодашуда амал мекунад. Агар он?о мубодилаи ахбор намоянд, он го? гуфтан мумкин аст, ки байни онхо коммуникатсия ву?уд дорад. Ра?си занб?рон ба занб?рони  дигар аз самти х?рок ва масофаи ?изоашон сигнал меди?ад. Ин чиз коммуникатсия   аст.   ?авопаймоён   самолбтро   идора   мекунанд,   пас коммуникатсия байни «инсон - мошина» ба амал меояд. ?авопаймо дар. асоси асбоб?ои самолёт низоми  кор, дурустии ну?та?ои  мошина ва шароити   парвозро   фахмида   мегирад.   Ин   имконияти   идоракардани, самолётро меди?ад.
Дар ?амаи мисол?ои овардашуда робитаи одам?о ва таъсири як шахс ба дигараш мушо?ида намешавад. Пас, дар ин ?о хусусиягхои муошират ?ой надоранд. Роли муоширатро хамчун омили махсуси ташаккули психика таъкид намуда, Б.Ф. Ломов менависад, ки ва?те ки тарзи зиндагии фарди мушаххасро меш?зем, мо бо он махдуд шуда наметавонем, ки ? ч?  тавр ин корро мекунад, мо инчунин боад онро тад?и? намоем, ки ? бо к? ва ч? тавр муашират менамояд.
Психолог А.Н. Леонтев ?айд менамояд, ки ?ангоми та?лил намудани ?алталаби муошират бояд ягонагии муошират ва фаъолиятро гириифт. Муошират дар рафти фаъолият намудани шахс сурат Пас  тан?о одами фаъол муошират мекунад. Махз муошират умумияти одамонро, ки фаъолията як?ояро и?ро менамоянд, ташаккул Муошират фаъолияти инсонро на тан?о ташкил меди?ад, балки нан ?ан? мегардонад ва туфайли он ало?аю муносибат?ои нав ба нав байни одамон пайдо мешаванд.
Барои ба мохияти муошират сарфа?м рафтан, бояд сохти онро донист. Дар адабиёти илм? андеша?ои гуногун доир ба муайян кардани сохти муошират ву?уд дорад. Мутахассиси варзидаи ин со?аи илм Г.М. Андреева функсия?ои муоширатро ба асос гирифта, сохти онро муайян кардааст. Ин сохтро дар на?шаи зерин дида метавонем.
Мо?ияти тарафи коммуникативиро мубодилаи ахбор байни муошираткунандагон ташкил меди?ад. Тарафи интерктивиро ташкили ?амкорй байни одамони муошираткунанда дар бар мегирад. Яъне, дар рафта муошират на тан?о мубодилаи дониш?о, идея?о, балки мубодилаи амал?о низ ба ву?уд меоянд. Тарафи персептивй маънои идроки байни?амдигарии муошираткунандагон ва ё худ ?амдигарфа?миро дорад.
Акнун ба таври мухтасар ?ар яке аз ин тараф?оро (функсияхоро) дида мебароем.
Ч? тавре ки дар боло ?айд шуд, тарафи коммуникативии муоширатро мубодилаи ахбор дар бар мегирад. Мазмуни ахборро ма?м?и тасаввурот, идея, шав?у ?авас, р??ия, хиссиёт ва ма?садгузори?ои муошираткунандагон ташкил медихад, ки дар рафти он мубодилаи он?о байни иштирокчиёни он ба амал меояд. Бояд донист, ки ахбор дар ?араёни муошират на тан?о ба мусо?иб гузаронида мешавад, балки он ани? мегардаду такмил меёбад. Ба муошират бояд аз р?и чуни тавсифд ба?о ди?ем.
Аввалан мо бояд муоширатро на ?амчун равоннамоии од?и ахбор аз як система ба дигараш фахмем. Ин аз «?аракати ахбор»-и одии механизм комилан фар? мекунад, зеро мо дар ин ?о бо муносибат?ои , фард, ки ?ар я?е аз онхо субъекти фаъол мебошанд, сарукор дорем. тарафи коммуникативии муошират мубодилаи фаъоли ахборро ифода мекунад. Муха??и?и чехославак? Я. Янушек ?авд мекунад, ки мубодилаи ахбор роли му?имро барои ?ар як иштирокч? ахамйяти ахбор мебозад. Ба ?авли психолог А.Н. Леонтев «ахбор ин а?амиятро барои он ба даст меоварад, ки одамон хамту бо аломат?о «мубодила» накарда, хосил намудани маънои умумиро мекунанд».14 Ин ма?садро он ва?г даст овардан мункия аст, ки агар ахбор хам ?абул гардаду ?ам шавад, яъне мусо?ибон маънои онро дониста гиранд. Ин раванд аз чунин сохт бояд ташкил карда шавад: фаъолият - мубодила - донистагир? Бояд зикр кард, ки мусохибон дар рафти мубодилаи ахбор бо воситая системаи аломатхо ба рафтори я?дигар таъсир мерасонанд ва вобаста ба ?амин ?олати р?хии иштирокчибн низ ба дигаргунй дучор мешавад. Пас, таъсири коммуникатив як навъ таъсири психолог? ба хисоб меравад, зеро а?идаи ?ар як иштирокчии муошират таъсир бахшидан ва та?йир додани рафтори иштирокчии дигар аст. Аз ин р?, ахбор табиати водоркунанда ва| му?арраркунандаро пайдо мекунад. Яъне, ахбор мухосибро ба фаъолияти фикр? ё амал? водор нашуда, ?ро фаъол мегардонад, ки нати?аи он му?аррар намудани мазмун ва мохияти мубодилаи ахбор аст.
Асосан ду намуди коммуникатсияро фар? мекунанд: шифо?й ва  ?айришифо??. Агар коммуникатсияи шифо?? тавассути нут? сурат гирад, он   го?   коммуникатсияи   ?айришифох   туфайли   системаи   аломат?ои ?айринут?? (кинетика, паралингвистика, проксемика, муоширати визуал?) амалй мегардад.
Муошират  ?амчун   ?амкор?   тарафи   интерактивии   онро   ифода мекунад. Дар байни муошират ва ?амкор? ало?аи зич вучуд дорад. Дар ?араёни муошират на тан?о мубодилаи ахбор, балки ташкили «мубодилаи \ амал?о» низ зарур аст. Мубодилаи амал?о фаъолияти як?ояро талаб> мекунад.   Амал?ои   як?ояи   иштирокчиёни   муошират   аз   умумияти) фаъолияти он?о дарак меди?ад ва ин ба зухуршу ташаккули ?амкор? мусоидат менамояд. ?амкор? ду намудро дорад: кооператсия ва ра?обат.
Кооператсия ё худ ?амкории кооператив? маънои ба ?ам овардани си ало?идаи ишгарокчибни муоширатро дорад. Кооператсия унсури л фаъолияти як?оя аст. А.Н. Леонтев ду ?ихати асосии фаъолияти ю ?удо намудааст: а) та?сим намудани протсесси ягонаи фаъолият айни инггарокчиен; б) та?йир додани фаъолияти ?ар як кас, яъне яъне фаъолияти ?ар як кас ба ?онеъгардонии талаботи ? намебарад ва ба забони психолог? г?ем, «маданият» ва «маром»-и фаъолият бо ?ам мувофи?ат намекунанд. Пас, нати?аи фаъолияти ?ар як иштирокч? бо нати?аи ни?оии фаъолияти як?оя ч? тавр пайваст мешавад? Воситаи пайвастшавии   он?о   муносибате   ба   шумор   меравад,   ки   дар   рафти фаъолияти як?оя инкишоф меёбад. Нишонди?андаи мухими зиччияти ?амкории кооперативиро воридшавии ?амаи иштирокчибн ба ин протсесс ва са?ми гузоштаи он?о ифода мекунад.
Ра?обат ?амчун намуди дуюми ?амкор? зимни низоъ?о ба амал меояд. Дар асоси ом?зиши низоъ?о шакл?ои гуногуни муносибат ба он (бартараф намудани низоъ, пешгирии низоъ, паст кардани шиддати он ва ?.) ?ангоми муоширати кор? муайян мешавад.
Низоъ - амали му?обилмаънои ?ар ду тараф буда, ба му?обили якдигар равона шудааст, то ки ?ар яке ба ма?сад?ои худ ноил гардад. Низоъ чунин аломат?оро дорад, ки зимни он?о мав?удияти он муайян карда мешавад: а) вазъияте, ки ?амчун ихтилофнок аз тарафи иштирокчиёни он идрок мешавад; б) та?симнашавандагии объекти низоъ; в) хохиши давом додани ихтилоф бо ма?сади ноил шудан ба он. Низо? сохти муайяни худро дорад ва тавассути он формулаи пайдошавии низоъ маълум мегардад, ки он чунин аст:
Пайдошавии вазъияти ба?снок—>яке аз тараф?о вазъиятро ихтилофнок дарк мекунанд—шайдоиши вазъпяти ихтилофнок—* пайдоиши ба?она баву?удоии низоъ. Низоъро дар зинаи аввали он (пайдоиши вазъияти ба?снок) пешгирй кардан мумкин аст. Пас, ч? тавр низоъро идора кардан мумкин аст? Маълум аст, ки иштирокчиёни ?араёни муошират хангоми баву?удоии низоъ ба ?олати муайяни бошиддати р??? ё худ стресс гарифтор мешаванд. Аз ин р?, зарурати идоранамоии стресс ба миён меояд. Барои ин рох?ои гуногунро истифода мебаранд, аз он ?умла: машеди?ии и?тимо? - психолог?, инкишоф додани малакаю ма?орати маданияти муошират намудан, ташаккули малакаи паст ё рафъ намудани шиддати ?ая?он, бози?ои коммуникатив?, релаксатсия ва ?.
Муошират хамчун ?амдигарфахм? тарафи персептивии он ба шумор меравад. ?амдигарфахмиро аз назари психолог? ба ду маъно шарх додан
мумкин аст: ба маънои фа?мидани ма?сад, маром ва талабот?ои мусохиба ва ё ба маънои ?абули ин ма?сад, маром ва талабот?ои ?. Дар ?ар ду ?олат протсесси хамдигарфахмс ва ё худ дарки дурусти тарафайн ба амал меояд.
Бояд кайд намуд, ки инсон ?амчун шахс ба рафти муошират ?амро? шуда, дар баробарн ин аз ?ониби шарики муошираташ низ хамчун шахя идрок карда мешавад. Мо, г?ё дар асоси тарафхои зохирии рафтор ом одами дигарро идрок мекунем ва мо?ияти маълумот?ои зо?ирии онро| ошкор менамоем. Таассурот?ое, ки аз ин маълумот?о бардошта мешава на?ши бузургу му?имро ба рафти батанзимдарории муошират мегузоранд. ] Аввалан, аз он ?и?ат, ки бо дониста гирифтани шахси дигар, худ фардияти идроккунанда низ ташаккул меёбад. Дуюмин, барои он ки дара?аи ани?и дуруст идрок кардани шахси дигар ташкили минбаъдаи! муносибат?ои байнишахсии мувофи? сахт вобаста аст. Тасаввурот пайдо  кардан   дар   бораи   шахси  дигар   ба  дара?ае   бо   худшиносии   худи идроккунанда шю?аманд аст. Зеро ?ар ?адаре, кн тасаввуроти шахс дар барои худаш бою васеъ бошад, хамон ?адар имконияти тасаввурот пайдо намудан дар бораи шахсияти одами дигар зиёдтар мегардад ё худ ?ар ч? бештар одами дигар пурра ошкору дониста шавад ва ? хамои ?адар пурратар дар бораи худаш тасаввурот пайдо мекунад.
Идроки байни?амдигарй дар асоси му?оиса намудани худ бо дигарон ба амал меояд ва бо ду чи?ат тавсиф дода мешавад: идентификатсия (хаммонандкун?) ва рефлексия.
Истило?и «идентификатсия» маънои монанд намудани худро ба дигарон дорад. Инсон бо рохи монанд кардану шабех додани худ ба шахси < дигар он шахсро дониста мегирад. ? барои ин худро ба ?ои он шахс  мегузорад ва бо ?амин тадри?ан олами ботинии ?ро фахмида мегирад. Дар адабиёти психологй боз маф?уми «эмпатия»-ро истифода мебараид, ки маънои ?амхиссиро дорад ва ба идентификатсия наздик аст. Фар?ияташ дар он аст, ки эмпатия тобиши эмотсионалиро дорад, зеро шахс дар асоси ?амдардию ?ам?исс? зо?ир намудан шахси дигарро дарк мекунад.
?ар ду ?олати дар боло гуфташуда аз ?алли як масъапаи дигар вобаста аст: ч? тавр шарики муоширатам маро дарк мекунад? Яъне, ман дар оинаи шахси дигар ч? навъ инъикос шудам, он инъикос пурра аст ё не, ? маро дуруст фа?мида аст ё не - ?амаи инро дар маъхаз?ои илмй рефлексия меноманд.
Механизми дигари идроки байни?амдигариро аттраксия ташкил меди?ад. Атграксия як шакли маърифаткунии одами дигар буда, дар асоси ?мссмёт?ои мусбати пеш ташаккулдфта нисбати ? ба амал_меояд, яъне якдигарфахм? зимни зохиршавии дилбастаг? ва муносибати д?ст? низ ?осил мешавад. Шахс ?ар ?адре, ки ба мав?еи шахси дигар муносибати мусбати эмотсионал? дошта бошад, ?амоя ?адар ба дуруст фахмидани мав?еи ? имконият пайдо мекунад.
Атрибутсияи каузал? - механизми дигари ?амдигарфахм? буда, асоси он рафтор, ?иссиёти одами дигар шар?у эзо? ва ба?о дода мешавад. Тад?и?от?о нишон меди?анд, ки ?ар як шахс ро?у усул?ои ба хоси ба?оди?иро ба рафтори одамон дорад ва он?о:
а) шахсоне ?астанд, ки дар ?ар гуна вазъият майл ба пайдо намудани айбдор ва ё гунахкор дар сар задани ?одисаи р?йдода доранд ва к?шиши нисбат додани сабаби ?одисаро ба ? мекунанд;
б) одамоне низ вомех?ранд, ки ?амеша ма?з вазъиятро дар ?ама холат?о гуна?кор мешуморанд ва ба равшан кардани сабаби асос? ?е?
майле надоранд;
в) боз одамони дигар мешаванд, ки сабаби р?й додани ин ё он ходисаро тан?о дар худи ашё?о мебинанд: гулдон афтид, чунки нодуруст ?ойгар шуда буд 6 ? ?аро?ат бардошт аз садамаи техникй ва ба ин худаш айбдор аст, ки зери мошин мондааст.
?амии тари?, функсия?ои муошират имконият меди?анд, ки мазмун ва мо?ияти асосии муносибат?ои байнихамдигарии одамон дар гур???ои и?тамоию коллекгивхо равшан шаванд ва дар ?амин замина механизм?ои ?амднгарфахмии он?о муайян гарданд.
Савол?о барои  сан?иш:

Просмотр: 7861