На?ша:

  Дар адабиёти сотсиологй, психологй ва педагогй аксар ва?т коллеетив гуфта ?аргуна гур?хи муттахиду муташаккилро меноманд: гур??и томакгабиён дар бо?чаи бачагон, а?ли синф дар мактаб, гур?хи дониш??ён, гур??и ?у?у?вайронкунандгон дар калонаи исло?отию бригадаи исте?солй, ?айати нав ташаккулёфтаи ?исми ?арбй ва ?. Албатта чунин истифодаи му?аррарии истшю?и «коллектив» ба дара?аи муайян?обили ?абул аст. Баъзеи ин гур???ои номбаршуда метавонанд екгив бошанд, агар ба талабот?ои муайян ?авоб дода тавонанд. Баъзеи  дигарашонро умуман, ба ?атори коллектив?о ворид намудан мумкин нест.
Сол?ои охир як тамоили равшани илмие пайдо шуд, ки туфайли он харгуна умумияти одамони як?оя амалкунанда ё коркунанда, балки гур??и олиташкил ва бо мутга?идию муттафи?й фар?кунаида, дорои лапа?аи баланди фаъолияти як?оя буда ва равияи коллективона доштаро коллектив меноманд.
?амив тари?, мувофи?и гуфтаи психологони маш?ури рус А.В. Петровский ва В.В. Шпалинский «...коллектив - ин гур??и муташаккил буда, аъзоён дар он аз р?и арзиш, ма?сад ва вазифа?ои умумии фаъолият, ки барои гур?? куллан ва барои ?ар як каси он ало?ида-ало?ида му?иманд, мупа?ид гаштаанд ва дар он муносибат?ои байнишахсй бо мазмуни аз назари ?амъиятй пур?иммат ва аз назари шахсй мухими фаъолияти як?оя тавсиф дода мешаванд»,
Коллективро намояндагони илм?ои гуногун - фалсафа, сотсиология,
психология, педагогика, и?гасодиёт, ?у?у? ва ?. меом?занд. Предмета
тад?и?и психолог?о масъалахри психологии муносибат?ои байни?амдигарй ва таъсири байни?амии аъзоёни коллекгав: мутта?идик коллектив, мувофи?ати психологии аъзоёни он, му?ити психологй, идрои коллектив аз ?ониби аъзобни он, ?олати р??й ва худэ?тиромкунии шахс дар коллектав, дурнамои он дар ало?аманд? бо дурнамои худи коллектш ва ?. мебошанд. Хусусиятхои психологии фаъолияти намуд?ои гуногун: коллектив?о (та?шмй, исте?солй, ?арбй, варзииш ва ?.) аз характер фаъояият ва мав?ее, ки коллектив дар байни дигар коллектив?о дора; вобастааст.
Коллектив ?амчун намуди махсуси гур??и и?тимо? дорс хусусият?ое мебошад, ки намуд?ои дигар он?оро надоранд. Ин фар?ият?о ч? дар адабиёти педагог? ва ч? психолог? ба таври возе? шар? до; шудаанд. Пеш аз ?ама чунин хусусият?о ?айд карда шудаас муташаккил?, ёрии байни?амдигай, тан?иди хайрхо?она, ?ам?исси ?амдардй, зу?уроти устуворй дар ноилшав? ба ма?сад?о, мувофи?а психолог? ва ?.
Яке   аз   тараф?ои   му?ими   масъалаи   коллектив   муносибат? байнишахс?   ба   шумор   мераванд,   ки   аз   р?и   сохташон   табиг
гуногундара?аро сохибанд. Дара?аи якумро муносибат?ои байнишахс ташкил меднханд, ки тавассуташон аломатхои пайдоиши коллективро гур??и диффузй  (пароканда) муайян кардан  мумкин аст.  Асоси дара?аро амалиёти гур??? - ?озибадории эмотсионалй ё нафратовари аъзоёни   гур??,   мувофи?ати   гур?хй   б   амалхои   хуб   ташакхул тал?иншавандапш зкёд ё кам ва ?. ташкил медихад.
Дара?аи   дуюмро   ма?м?и   муносибат?ои   байнишахсие   тавсн меди?анд, ки зимни фаъолияти коллективона арзиш, ма?сад ва идеалхои! назари ?ам?ият? пур?иммат ва аз назари шахс? му?ими аъзоёни и?тимо? бояд зохир шаванд.
Ало?амандии диалектикии ходисахои и?тимо?-психологии дар ду дара?а зикршуда як навъ сохти мураккаби муносибагхои байнишахс дар   коллектив   ташкил   меди?анд,   ки   дар   психология   номи стратометриро гирифтааст.
На?ши асосиро дар самаранокии фаъолияти коллекгав мувофи?ати гур??? ва мувофи?ати байнишахс? мебозавд.
Мувофи?ати гур??? нишондихандаи и?тимо?-психояогии муттахидии гур?х буда, муоширати беихтилоф ва амалхои бо ?ам мувофи?атии аъзоёни онро дар шароити фаъолияти як?оя инъикос менамояд. Мувофи?ати гур??? дар шароитхои фаъолияти коллектив дара?ахои гуногунро ба ву?уд меоварад. Масалан, дара?аи паста мувофи?ати гур?хиро мувофи?ати психофизиологии мизо?хо ва характер?ои аъзоёни коллектив ташкил медиханд. Дара?аи нисбатан баланди мувофи?ати гур??? бо мувофи?ати ролу вазифахои и?рошавандаи аъзоёни гур?х тавсиф дода мешавад. Аъзобни гур?? тасаввурот пайдо мекунанд, ки бо к? ва бо ч? гуна пайдарпа? ма?садхои барои ?ама умум? бояд и?ро харда шаванд.
Дара?аи олии мувофи?ати гур?х? тан?о ба коллективн ташаккулёфта хос аст, ки асоси онро ягонагии комили ма?саду арзиш?ои гур?х? гашкил меди?ад.
Мувофи?ати байнишахс? мафхумест, ки ?абули байнихамдигарии шарикони муошират ва фаъолияти як?ояро ифода мекунад. Ин фаъолият дар асоси монандии ма?садгузорихри и?тимо?, шав?у ?авас, маром, талабот, характер ва дигар тавсифдихандахри фардию психологии барои муносибатхои байнишахс? мухим и?ро мешавад.
Мувофи?ати   психолог?,   чун   ?оида,   зимни   пайдоиши   ?усни тава??у?и  байнихандигар?,   э?тиром   ва  бовар?   ба   о?ибатхои   хуби ало?а?ои оянда ба амал меоад.
Таъсири ?амъият ба мухити психолог? нихоят калон аст. Шароити модд?-мадан ва и?тимоие, ки дар он?о шахрвандон зиндагию фаъолият кунанд, ба зухуротхои гуногуни му?ити психолог? боис мешаванд. Дар ба?зе ?олат?о эмотсия?ои манф? ва озурдагиро дар одамон ба амал меоварад.
Мувофи?ати   психолог?   намуд?ои   худро   дорад.   Мувофи?ати и?тимо?-психолог? - ?одисаи нисбатан мураккаб буда, дар худ фар?иятхои муайяни шахсиро фаро гирифтааст, ки аъзоёни гур??ро барои и?рои ролхои гуногуни и?тимо? омода месозанд.
Инчунин мувофи?ати и?тимо?-идеологиро фар? мекунанд, Ин навъи мувофикат дар асоси умумияти арзиш?ои идеолог?, монандии ма?садгузорихои и?тимо?, зимни ташаббускор? ва равияи аъзоёни гур??и
и?тимо? ташаккул меёбад.
Масъалаи сарвар? яке аз муаммо?ои ?аёти коллектив ба шумор меравад.
«Сарвар - аъзои гур?? буда, ?у?у?и ?абул намудани ?арор?ои масъулиятнокро дар вазъият?ои ба ? му?им дорад, яъне шахсияти нисбатан обр?манд аст, ки на?ши во?еии марказиро дар ташкили фаъолияти як?оя ва идоракунии муносибат?ои байни?амдигар? дар гур?? мебозад». Сарвар? дар нати?аи муошират ва таъсири байнихамдигарии аъзоёни коллектив сурат мегирад. Сарвар? ба рафти ташаккули гур?? ва шахсияти аъзоёни он таъсири ами? мебахшад.
Сарвар? бо маф?уми дигар - рохбар? ало?аманд аст. Агар сарвар? аз р?и табиати худ бо идоракунии муносибат?ои байиишахс? ало?аманд бошаду табиати ?айрирасмиро гирад, он го? ро?бар? барандаи вазифа ва восита?ои батанзимдарории муносибат?ои расмии и?тимо? аст. Аз ин р?, ба ?авли психолог А.В.Петровски? «сарвар? ?амчун протсесси худташкилкунии дохилии и?тимо?-психолог?, ?амчун худидоракунии муносибатхои байни?амдигар? ва фаъолияти аъзоёни гур?? аз ?исоби ташаббуси индивидуалии иштирокчиён муайян карда мешавад».
Дар психологияи и?тимоии ?озира ду равияи ом?зиши масъалаи сарвард ву?уд дорад. Якумашро «назарияи хислат?ои сарвар» меноманд ва мувофи?и он шахс ?амчун сарвар ба дунё меояд. Баъзе хусусият?ои модарзодии ? (?увва ва ?аракаткунии протсесс?ои асаб?, ?обилият ба ?ам?исс?, ?обилиятн равшан ифода ёфтаи эвристикй ва а?пй), чй навъе намоявдагони ин назария тасди? мекунанд, имконияти мав?еи ?укмр буданро дар ?ар гуна ваз?ият ва ё ба худ гирифтани роли сарвариро до; метавонанд.
Дуюмаш, назарияи «сарвар? ?амчун функсияи гур??>> буда, шароити ?озира бени?оят нуфуз пайдо кардааст. ?амон як шахс гур???ои гуногун мав?еъхои гуногунро сохиб шуда метавонад ва инчунин  на?шхои гуногуни и?гимой ва байнишахсиро мебозанд.
Психологи   маш?ури   рус   Б.Д.Паригин   мехисобад,   ки   «модели сарва? бояд зимни се асос сохта шавад: а) мазмун; б) усул; в) характери фаъолияти сарвар. Дар ин сурат се дара?аи зерини сарвар? ба ву?уд меояд:

3).Аз р?и характери фаъолият: а) универсал?, яъне мунтазам сифатхои сарварро зо?ир менамояд; б) вазъият?, яъне сифатхои сарварро тан?о дар вазъияти муайян ва махсус зохир мекунад.
?амаи ин имконият меди?ад, ки тахминан ?ашт типи сарвар?оро муайян намоем:
-сарвар - илхомбахш (барномасоз) - авторитар? - универсал?;
-сарвар - барномасоз - авторитар? - вазъият?;
-сарвар - барномасоз - демократ? - универсал?;
-сарвар - барномасоз — демократ? - вазъият?;
-сарвар - ташкилотч? (и?рокунанда) - авторитар? - универсал?;
-сарвар - ташкилотч? - авторитар? - вазъият?;
-сарвар — ташкилотч? - демократ? - универсал?;
-сарвар - ташкилотч? - демократ? — вазъият?.
Бояд гуфт,  ки бо  ?удо  намудани  сарвар?о усули ро?бар?  ба коллектив?о низ ами? мегардад: Дар психологияи и?тимо? асосан ду усули ро?бар? ба коллектив?оро фар? мекунанд: авторитар? ва демократ?.
Сарвари типи авторитар? одатан муста?илона амал мекунад ва андешаи атрофиёнро сарфи назар менамояд («ман ?амеша ?а? ?астам»), Фармонди??, дастурди??, танбе?, ра?матнома зълон кардан шакл?ои асосии ало?а намудан бо аъзоённ коллектив аст. Сарвари авторитар? мусибатхои байнишахсии дар коллектнв шаклгирифтаро ба инобат намегирад, дар симои «ситора?о» ва «писандвда?о»-и гур?? ра?иби худро ме??яд, ? ташаббуси баамаломадаро бу?й мекунад, зеро ба а?вдааш «ба . хе? касе инро намебинад ва наметавонад». ?амаи ин ба сустшавии масъулиятшиносии аъзобни коллектив сабаб мешавад. Чунин сарвар камбудии аъзоёнро дар ?узури дигарон тан?иду тамасхур мекунад, вале ро?и исло?и онро намефа?мад.    Кор дар ?оибии чунин сарвар суст мегардад ва 6 ?ат? меббад.
Сарвари демократ? нисбати сарвари авторитар? дида, бо ро?и масли?ату машварат бо аъзоёни коллектив масъала?ои ?алталабро дида мебарояд. Аъзоёни коллектив ?ро ?амчун «яке аз худашон» ме?исобанд, ? супориш?оро бо дарназардошти ?обилият?ои фардии аъзоён та?сим мекунад ва «ситора?о»-и коллекшвро барои боинтизом муста?акамнамоии мутга?ид? васе? истифода мебарад. Сарвари демократ? мо?ияти фаъолияти худро на тан?о дар назорат кардан, балки дар таълиму тарбияи аъзоёнаш мебинад. Дар чунин му?ити солими кор ташаббускор? риво?у равна? ёфта, ба фаъолияти э?одии коллектив шароит?ои мусоид фаро?ам оварда мешавад. Шакл?ои асосии муносибати сарвари демократ? ин?оянд: хохишу илтимос, масли?ату машварат, ахборотди??, такя намудан ба донишу ма?орат?ои тобеони худ, талаффузи боварибахш ва ?. Фаъолияти коллектив дар гоибии чунин сарвар ?ат? намеёбад, баръакс, дара?аи он чун пештара бо?й мемонад.
Тавсифи и?пшо? - психологиии фаъолияти сарвар?ои авторитар? ва
демократ? ба таври умумй баъзе хусусият?ои усул?ои ро?бариро кушода
дод. Дар вазъият?ои мушаххаси фаъолият баъзан истифодаи ирода, яъне як
андоза р? овардан ба усули авторитар? ба ма?сад му вофи? аст.

Просмотр: 5095