На?ша:
1.   Та?лили психологии гур???ои калон
2.   Сохти психологияи гур???ои калон
3.   Синфхои и?тимо? дар байни гур???ои калон
4.   Миллат ?амчун яке аз намудхри ??хои этник?

Тад?и?и и?тимо?-психологии гур?х?ои калон душворихои ба худ хосро со?иб аст ва ин пеш аз ?ама ба гур???ои нисбатан муташаккилу устувор тааллу? дорад. Фаровонии метод?ои тад?и?ие, ки барои ом?зиши гур???ои хурд мушо?ида шуд, мутаассифона, инро дар ?а??и симои психологии синф, миллат ва дигар гур???ои ба ин монанд дида наметавонем. Моро ин вазъият метавонад ба чунин а?идае оварад, ки умуман, со?аи гур?х?ои калони ичтимой ба та?лили ами?и илмй дода намешаванд. Ба болои ин ягон та?рибаи анъанавии чунин тад?и?от ву?уд надорад ва ин ?олат боз ?ам ин а?идаро та?вият мебахшад.
Психологияи и?тимо? бе ин со?аи му?им, яъне бе психологияи гур???ои калони и?тимо? ?у?у?и даъвои илм карданро надорад. Зеро ма?з туфайли гур???ои калони и?тимо? меъёр?ои мушаххаси и?тимой, арзиш?о, ма?садгузори?о ва талабот?о дар ?амъият ба ву?уд оварда мешавад. ?амаи ин унсур?ои психологияи ?амъият? дар асоси та?рибаи таърихии гур???ои калон ташаккул меёбанд. Та?лили психологии гур???ои калон имконият меди?ад, ки боз ?ам ами?тар ба мазмун ва сохти фардияти инсон сарфа?м равем. Бояд гуфт, ки барои дониста гирифтани ?анба?ои му?ими психологияи ?амъият? протсесс ва ?аракат?ои оммавии и?тимо? низ на?ши бузургро доранд. Табиати дигаргунсози?ои ?амъият?, иштироки бевоситаи одамон дар ?аракат?ои ин?илоб?, ?араён?ои мураккаби ташаккули шуури ?амъият? - ин ?ама омил?ои му?име мебошанд, ки сохти психологии гур???ои калонро низ тавсиф дода метавонанд.                                                                                       Барои ?ама?ониба  дида  баромадани  гур???ои   калон  бояд ба чунин савол?о ?авобхои мушаххас дод: аввалан, ба гур???ои калон кадом гур???ои и?тимо? дохил мешаванд;  дуюм, сохти психологияи гур???ои калон, унсур?ои таркиб?, табиат ва равобити он?о ч?  гунаанд; сеюм, таносуби байни психикаи фард?ои ало?ида ва унсур?ои психологияи гур???  ч?  гуна  аст;  ча?орум,  кадом  метод?оро  барои ом?зиши ин ?одиса?о истафода бурдан мумкин аст.
Бояд ?айд кард, ки ин масъала?ои зикршударо пеш аз ?ама илми сотсиология меом?зад ва психологияи и?тимо? бошад, дар навбати худ ба тад?и?и он?о ди??ати ?идд? меди?ад. Ч? тавре ки му?а??и?он ишора мекунанд, психологияи и?тимо? бояд ба дониш?ои сотсиолог? такя намуда, ?алли ин мас?ала?оро ба ро? монад.
Пас, зери гур??и калони ичтимо? чиро мефа?мем? Одатан, аз р?и меъёри ми?дор? гур???о тавсиф дода мешаванд. Мувофи?и ин маълумот гур???ои калон ба ду намуд ?удо карда мешавад: умумияти тасодуф? пайдо шуда ва к?то?муддат ву?уддоштаи одамон, ки ба он изди?ом, шунавандагон, тамошобинон, аудитория ва ?. дохил мешаванд. Ба гур??и дуюм, чунин умумияти одамоне дохил мегарданд, ки дар рафти тара??иёти таърих? ташаккул ёфтаанд, дар системаи муносибат?ои ?амъият? мав?ъи муайянро иш?ол намуда, аз ин р?, дарозмуддат ва ба таври устувор ву?уд доранд. Ба он синф?о, гур???ои гуногуни этник? (масалан, миллат) гур?х?ои касб?, гур???ое, ки аз р?и синну сол ва ?инсият шакл гирифтаанд, ба монавди ?авонон, занон, пиронсолон ва ?. дохил мешаванд.
?амаи гур???ои калони номбаршуда баъзе аломат?ои умумиро со?ибанд ва бо ин аз гуру??ои хурд фар? мекунанд. Гур?х?ои калон дорои танзима?ои махсусе мебошад, ки тавассути он?о рафтори одамон ба низому тартиб дароварда мешавад ва он?оро гур???ои хурд надоранд. Он?о - урфу одат, расму оин ва анъана?о. Мав?удияти ин танзима?о ва мав?удияти та?рибаи махсуси ?амъият? ало?аманд аст, ки барандааш ин ё он гур??и и?тимо? ба шумор меравад. Ягонагии хусусият?ои мав?е? ?астии ин гур???о бо танзим?ои махсуси рафтор тарзи ?аёти гур??ро тавсиф меди?ад. Тарзи ?аёти гур??, шав?у ?авас?о, манфиат?о, арзиш?о талабот?о, шакл?ои гуногуни муошират намуданро дар бар мегирад. Забон тавсифди?андаи дигари психологии гур???ои калон хисобида мешавад.
Бояд ?айд кард, ки ?амаи гур???ои калон дар баробари умумияташон  боз аз якдигар низ фар? мекунанд. ?е? ва?т дар як ?атор синф, миллат, ин ё он касбу кор ва ?авононро гузоштан мумкин нест.
Мо?ияти ?ар як намуди гур???ои калон дар рафти таърих гуногун аст, навъе ки  бисёр  хусусият?ои  он?о  гуногунанд.                                                   Бинобар ин тамоми тавсифди?анда?ои гур???ои калон бояд бо мазмун ва мундари?аи пур карда шаванд.
Сохти психологияи гур???ои калонро якчанд унсур?о тяшкил меди?анд. Ин - хусусият?ои гуногуни психик?, протсесс?ои психик? ва ?олат?ои психик?. Дар адабиёти психолог? дар атрофи муайян карданн унсур?ои сохти гур???ои калон андеша?ои гуногун ?ой доранд. Як гур??и психологон (Г.Г.Дилигенский, А.И.Горячева, Ю.В.Бромлей ва диг.) ду ?исмати таркибиро ?удо намудаанд: 1) тарзи хаёти психик?, ки ба он характери милл?, урфу одат, расму оин, анъана, зав??о ва ?. дохил мешаванд; 2) со?аи эмотсионал?, ки он талабот?о, шав?у ?авас?о, ?олат?ои р???, ?иссиёт ва ?айраро дар бар мегирад. ?ар як унсури зикршуда бояд мавз?и та?лили махсуси и?тимо? дар байни гур???ои и?тимо?-психолог? гардад.
. Синфхои и?тимо? дар байни гур???ои калон мав?еи хосро со?ибанд. Психологияи и?тимо? ?ангоми тад?и?и психологии синф?о ба принсип?ои илмии сотсиология такя менамояд. Дар дастури бисёр?илдаи «Психологияи и?тимо?» (зери та?рири Г.Линдссй ва Э.Аронсон) ?айд карда мешавад, ки худи маф?уми «синф»-ро америкои?о ва аврупои?о гуногун мефахманд. Масалан америкоихо маф?уми «синфи коргар», «бур?уазия» ва ?айраро истифода намебаранд. Он?о истилохи «синфи миёна», «синфи паст» ва ?айраро мавриди истифода ?арор меди?анд.
Синф?о дар ?ар гуна сохти ?амъият, ба ?айр аз ?амъияти обшинаи ибтидой ву?уд доранд. Он?о аз р?и мав?еи иш?олкардаашон дар системаи исте?солоти ?амъият?, аз р?и муносибаташон ба восита?ои исте?солот, аз р?и на?ши бозидаашон дар ташкили ?амъиятии кор ва аз р?и андозаи ба даст овардаии музди ме?нат аз якдигар фар? мекунанд.
Аломат?ои и?тимо?-психологии синф?о ин?оянд:
-мав?еи и?тимоие, ки ин ё он синф дар сохти муайяни ?амъиятй дорад;
-усул, сифат ва тарзи ?аёту зиндагии синф?о;
-анъана?о, ма?садгузори?о, стереотип?о (одат?ои шахшуда), доираи муошират ва ?.;
-одоби и?тимо?, забони махсуси доираи одамон.
Сохти синфии ?амъият ?одисаи дигаргуншаванда буда, он пеш аз хама аз сохти давлат, и?тисодиёт ва ?амъият вобаста аст.
Яке аз унсур?ои му?ими сохти синф талабот?ои он ба ?исоб меравад. ки, ?амаи талабот?ои инсон дар психологияи умумй кор карда шудааст. Маълум аст, ки мав?еи синфии фарди ?омеа сохти талабот?ои ?ро '    му?аррар менамояд. Дар баробари ин омил?ои боз ?ам мураккабтар, ба монандя вазъияти во?еии ?аёта таба?а?ои гуногуни хамон як синфро ба эътибор гирифтан зарур аст. ?амин тавр, шароитхои умумии мехнат ва маишати синфи коргар билкулл сохти талабот?ои ? ва мав?еи таба?а?ои ало?идаро муайян мекунанд.
Унсури мухими дигари со?аи эмотсионалии психологияи синф манфиат?ои синф?о мебошад. Табиати манфиатхои сииф?оро бештар сотсиолопм тад?и? намудааст. Бар замми ин як ?атор мас?ала?ои онтахлили и?тимо?-психологиро талаб менамоянд. Аз назари психолог? бояд равшан   намуд,   ки   манфиат?ои   синф?   ч?   нисбате   ба   манфиат?ои умумиинсон? доранд ва ч? тавр ба рафтори хар як фарди алохида таъсир мерасонанд.
Манфиат?о, ?амчун  манфиат?ои ?амаи  гур?? ташаккул меёбанд, вале ?ар як аъзои синф на тан?о бо як гур??, балки бо зергур??хои дигар низ робита дорад ва дар муносибатхои сат?ан гуногун иштирок менамоянд.  Зимни чунин муносибат?ои байнишахсию кор? бурриши манфиат?о ба амал меояд ва дар ни?оят манфиат?ои му?иму устувори аъзоёни синф?о ами?у равшан мегарданд.Манфиати синфхоро ?изб?о ифода менамоянд. Сабаби мутга?ю шудани одамон дар ?изб?о бо психологияи майлу ра?бат доштани одамо! ба ?окимият ало?аманд аст. Бе?уда нест, ки зери ?изб чунин гур??! сиёсиеро мефа?манд, ки тавассути интихобот номзад?ои худро ба аъзоги! ?окимият пешбарй менамояд.
Бисёрхизб? асоси ?амъияти демократ? аст. Монополизм дар сиёсат ва и?тисодиёт барои тара??иёти ?амъият марговар аст. Бисёрхизб? дар баробари ин ?аёти ?амъиятиро мураккаб мегардонад ва бе мав?удият маданияти муайян он ба бесарусомон?, сарчашма?ои хавфу хатар  ба даст оварда метавонем, ки зухуроти хислат?ои гуногуни характери и?тимоиро дар бар мегиранд, ки ба ин ё он синф тааллу? доранд. Характери ичтимой - ин як навъ риштаи пайвасткунандаи психика бо сохти ичтимоии ?амъият аст.

Тарзи ?аёти психикии синфхо инчунин дар урфу одатхо, расму оин?о ва анъанахо ифодаи худро гирифтааст. ?амаи ин танзимахое ба шумор мераванд, ки туфайлашон рафтор ва фа?олияти аъзоёни гур?хи и?тимо? ба назму тартиб дароварда мешавад. Урфу одат?о ва расму оинхо зери таъсири шароитхои муайяни хабтй ташаккул меббанд ва сипас устувору мустахкам гардида, ба танзимахои рафтор табдил мегарданд. Та?лили урфу одат ва расму оин?о - ин худ мас?алаи ичтимой-психологй аст. Зухуроти ин танзимахо дар синфхои гуногун дар даврахои гуногун як хел ба амал намеояд. Му?аррар шудааст, ки урфу одатхо ва расму оинхо бехад устувор аз ?ониби де??онон ниго? дошта мешаванд. Шахр?ои калон, баръакс, бо мав?удняти гуногуни системаи муошират ба омехташавии урфу одатхр ва расму оинхо мусоидат менамоянд.
Анъана - воситаи нигохдошт, гузаронидан ва азнав?осилкунии та?рибаи чй мусбат ва чй манфй аст. Одатан, дар адабиёти психологй онро «ширеши и?тимо?» меноманд. Дар ?ар як ?амъият як ?атор анъанахое ву?уд доранд, ки ба мустахакам намудани бардавомии он равона шудаанд. Он?оро аз р?и асосхри гуногун тасниф менамояяд. Анъана?ои миллй ва дигар анъанахоро ?удо мекунанд.
Анъана?о барои солимню устувории ?амъият заминаю шароит фаро?ам меоваранд.
Акнун хусусият?ои психологии гуру?хри этникиро дида мебароем. Гур?ххои этник? дар рафти таърих ахамияти калоиро сохиб гашта, ?амчун гур??хри калони и?тимо? ?исобида шудаанд. Нисбат ба психологияи синф дида, хусусиятхои психологии гурух?ои этник? ва пеш аз ?ама миллат хубтар тад?и? шудааст. Аз ин р? як шохаи нави илм - этнопсихология ба ву?уд омад, ки зимни ду илм - психологияи и?ткмо? ва этнография ташаккул ёфт. Баъзе муаллифон этнопсихологияро ?амчун ?исмати асосии психологияи и?тимо? эътироф менамоянд.
Миллат ?амчун яке аз намудхри гур??хои этник? дар давраи ташаккулббии капитализм ба ву?уд омадааст. Ба ?уз миллат дигар намуд?ои зерини онро фар? мекунанд: хал?ият, гурух?ои милл? ва ?. Мутаассифона, бисёр ва?г ?ангоми тад?и?от мас?ала?ои психологии «характери этник?» бо характери милл? омехта карда мешаванд, ?арчанд аз я?дигар тафовут?ои ичтимо? - психологии зиёдреро сохибанд.
Ин ?олатро  хангоми  дида баромадани  маф?ум?оя  «психологияи  «хиссиёти милл?» ва «худшиносии милл?» ро мушохида кардан мумкин аст. Анъанаи ом?зиши психологяи гур??хои зтник? аз В.Вундт сарчашмаи худро ёфтааст , ки ? ба мас?алаи «психологияи хал??о» эътибор додааст, Вундт В. «хал?»-ро ?амчун гур??и этникй тавсиф меди?ад. Ба андешаи $ методи тад?и?и психологияи гур?ххои этникиро ом?зиши худи расму оин?о, урфу одат?о, асотир?о, ривоят?о, забон ва ?. ташкил медиханд, зеро ин унсур?о тавсифдиханда?ои сохти ин гур??хо дониста шудааст. Мансубияти миллии (этникй) фарди ичтимой омили бенихоят му?им барои психояогияи ичтимо? ба шумор меравад, зеро он тавсифди?анда?ои муайяни ?амон мухити хурдеро дар бар мегирад, ки шахс дар он шароитхс  ташаккул меёбад. Махсусияти этникй ба дара?аи муайян дар та?рибш таърихии ?ар як хал? ифода бфта, азхудкунии ин та?риба бошад мазмуни мухими рафти сотсиализатсияи шахс ба хисоб меравад. Шахс туфайли мухитхои наздик, пеш аз ?ама оилаю мактаб махсусиятхои маданияп миллй, расму оин ва аиъана?оро аз худ мекунад. Воситаи фахмидани мансубияти этникй, пеш аз хама миллй, аз шароит?ои и?тимо?-таърихии мав?удияти ин гур??и этник? вобаста аст. Як ?атор тавеифдиханда?оер ?удо кардан мумкин аст, ки ба ин гур?хи этникй хос мебошанд. Яке аз он?о   симои   психикии   миллат   ба   шумор   меравад.   Дар   адабиёт этнопсихологй к?шиши ба тартиб даровардани сохти симои психики миллй карда шудааст. ?амин тавр, дар психологияи этникй ду ?анбаро дар ?алли ин мас?ала фар? мекунанд: ?анбаи нисбатан устувор — сохтор психикй (харакгер ва ми?ози миллй, расму русум ва анъана?о; со?аи эмотсионалй, ки ба он хиссиёти миллй ва 6 этникй дохил мешавад. Дамуайян намудани мо?ияти характери мшшй ба?су мунозирахои зиёд ву?уд дорад Характери миллй бояд хислатхои хоси на одамони алохид балки гур??хоеро ифода намояд, ки дар шароит?ои муайяии таърихй зо?ир мешаванд.
Со?аи асосии зу?уроти характери миллй шакл?ои гуногуни фаъоли аст. Аз ин р?, тад?и?и характери миллй туфайли ом?зиши ма?сули  фаъолияти ин 6 он миллат имконпазир аст: дар баробари та??и?и раа °ин ва анъана?о тахдили санъати хал?й ва забон на?ши мухим мебояд гуфт, ки гузариши хислат?ои характери миллт дар рафти сотсиализатсия, пеш аз ?ама тавассути забон сурат мегирад.
Дар гур???ои этник? мизо? ва ?обилиятро низ аз увсур?ои таркибии 1 сохтори психикй мешуморанд, харчаид дар адабибти илмй дар атрофи ин ] масъала андеша?ои пурихтилоф ву?уд дорад. ?амин ну?та мусаллам шудааст, ки ?знгоми ба?о додани мизочи миллй дара?аи зу?уроти ин 6 он типи мизо?и бартаридошта бояд ба асос гиркфта шавад ва набояд ба таври \ сунъй ба гур??и муайяни этникй мгоо?и муайянро «часпонем». Масъалаи ] ?обилиятхои миллй ?ам ом?зиши ?иддиро мехо?ад, зеро дар шароитхои ?укмронии идеологияи ирти?ой баходихии бар?алат ба амал меояд ва ин ба паст кардани ?адру манзалати гур???ои этникА бурда метавонад.
Дар адабиёти илмй тестхои зиёде номбар мешаванд, ки тавассуташон ташхиси ?обилият?оро ба ро? мондан мумкин аст. Вале на ?ама ва?т ?ар гуна тест метавонад хусусиятхои маданият?ои гуногунро ба хисоб гирад. Ин хрлат ба пастшавий нати?ахри сан?иши тестй мебарад. Дар аксари ?ол ' ин аз мутоби? накунонидани тест ба шарсит?ои махсуси ин маданият р?й медихад. ?амаи ин метавонад ба зухуроти суд??ии милл? б худ с?иистифода асос гузорад.
?амин тавр, психологияи этник? ва нати?а?ои тад?и?отхри гузаронидаи он имконият медиханд, ки дар шароити ?озира механизмхои и?тимо?-психологии ташаккули худшиносии миллиро муайян намоем. Психологияи и?тимо? дар ?алли ин масъала сахмгир шуда метавонад.
Савол?о барои  сан?иш.
1, А?амияти ом?зиши гур???ои калон дар ч? зо?ир мешавад?
2.Намуд?ои гур??хои калон кадом?оякд?
З.Мо?ияти тарзи ?аёти гур??ро ч? ташкил меди?ад?
4.Сохти психологияи гур???ои калонро муайян кунед?
З.Синфро ?амчун гур??и калони и?тимо? тавсиф дихед ва аломат?он психологии онро номбар кунед?
б.Унсур?ои психологии сохти синфро фахмонед?
7.Миллатро ?амчун яке аз намудхои гур?хи этникй тавсиф ди?ед

Просмотр: 4189