Дата: 2016-02-18
Дар синни томактаб? (аз 3 то 7-сола) организми к?дак бо суръати тез инкишоф меёбад. Та?ирот?ои куллии анатомию физиолог? дар тарзи кори рагу пайванд ва бофта?ои организми бача ба ву?уд меоянд. Махсусан, рафти ба устухон табдилёбии склет, инкишофи узв?ои нафаскаш? ва гардиши хун барои кори м?ътадили организми к?дак а?амияти калон дорад.
Яке аз хусусият?ои фар?кунандаи бачагони ин синнусол аз он иборат аст, ки дар ин зинаи синнусол? дар бачагон шакл?ои нави муоширати байни?ам? ба ву?уд меоянд ва ин ба ташаккулёбии хислат?ои «?амъиятии бачагон» ва «як?оя ширкат варзидан»-и он?о мусоидат мекунад. Мав?еи муоширати к?дак бо дигарон ба пояи баландтар баромадани ?ро мефа?монад ва маф?уми «ман»-ро истифода бурдани к?дак чунин маъно дорад, ки аввал ? ба дарки рафтору кирдори худ шав?у ?аваси зиёде пайдо мекунад ва ба олами муоширати байни?амии калонсолон ва фаъолияти он?о маро?и зиёд доштанашро нишон меди?ад.
Хусусият?ои та?ирёбии иш?оли мав?еи фаъоли ?амъият? дар синни томактаб? пеш аз ?ама дар ба ву?уд омадани талаботи фаъолона ширкат варзидани к?дакон дар рафти бози?ои сю?етнок ва ролдор зо?ир мешавад. Дар бачагон саъю к?шиш ва хо?иши аз олами калонсолон бархурдор шудан аз он ва?? ба ву?уд меоянд, ки донишу та?рибаи
Дар со?аи психологияи бача хел?ои зерини боз? муайян карда шудааст. Масалан, бози?ои сер?аракат, дидактик?, драматизатсион?, сю?етнок, сохтмон? ва ?айра?о.
Дар синни 2 то 7-солаг? дар инкишофи психик? ва ташаккули сифат?ои маънавии к?дак бози?ои э?од? ва ролдор а?амияти калон дорад. Равоншиносон А.Н.Леонтев, Д.Б.Элконин ва А.В.Запоро?етс бози?ои ролдоррро яке аз фаъолият?ои пешбарандаи инкишофи психики бачагони синни томактаб? мешуморанд.
Дар асри 19 ва ибтидои асри 20 як ?атор назария?о оиди бози?ои к?дакон ба ву?уд омаданд, ки мо?ияти он?о гуногун аст. Масалан, ба а?идаи К.Гросс дар рафти боз? к?дак бешуурона ба ?аёт ва зиндаг? тайёр мешавад. + мег?яд, ки к?дак дар синни 3-солаг? роли модарро бешуурона и?ро мекунад. К?дак л?хтакро ба хоб тайёр мекунад ва аллаг?ён вайро ором мекунад. К.Гросс ба хулосае меояд, ки сабаби ба боз? маш?ул шудани бача ба амалиёти инстинктив? ва механизми биолог? вобаста мебошад.
К.Шиллер ва Г.Спенсер дар чунин а?идаанд, ки г?ё дар рафти боз? к?дак ?увваи барзиёди дар организм ?амъшударо сарф мекунад. К.Бюллер ?айд мекунад, ки боз? ба бача ?аловат бахшида дар ? ?исси ?аноатмандиро ба ву?уд меорад. ВАЛЕ к.Бюллер муайян накардааст, ки сабаб?ои барангезандаи ?исси хурсандии бача ба ч? вобаста аст.
З.Фрейд мег?яд, ки к?дак дар рафти боз? ?иссиёти нотавонии худро дарк мекунад. К?дак к?шиш ва хо?иши зиёде дорад, вале орзу?ои ширини ? ба осон? амал? намешаванд. ?амин тавр, та?лили мав?еи назариявии олимони хори?? нишон меди?анд, ки дар рафти боз? к?дак дар асоси инстинкт?о ва э?тиё?оти биолог? фаъол мешавад. Он?о мег?янд, ки марому ма?сад ва к?шишу хо?иш?ои к?дак пешак? муайяншуда буда, ба воситаи тарбия он?оро та?ир додан мумкин нест.
Равоншиносон А.И.Скорский, А.А.Люблинская, П.Ф.Лесгафт, К.Д.Ушинский, Д.Б.Элконин нишон доданд, ки дар рафти боз? к?дак му?ити атроф ва ?аёту тарз?ои зиндагии одамонро инъикос мекунад. Дар рафти боз? ?аётро дарк карда, дар бораи тарз?ои зиндагии калонсолон донишу та?рибаи муайян пайдо карда, ба ?аёт тайёр мешавад.
Чуноне ки маълум аст дар синни томактаб? боз? яке аз фаъолият?ои пешбаранда ва тара??иди?андаи психики к?дак ба шумор меравад. Боз? барои он фаъолияти пешбаранда ва тара??иди?андаи психики бача ба шумор меравад, ки к?дак ?исми зиёди ва?тро дар бози?ои шав?овар мегузаронад ва нисбат ба фаъолияти ме?нат? кам шу?л дорад.
Дар рафти боз? дар психикаи бача та?ирот?ои сифат? ба ву?уд меоянд: дар ?араёни боз? бача ба фаъолияти таълим? тайёр карда мешавад, ки минбаъд дар мактаб фаъолияти тара??иди?андаи психики ? таълим ?арор мегирад. Албатта, к?шиш ва хо?иши бо калонсолон як?оя зиндаг? кардан ва ба фаъолияти ме?натии он?о маш?ул шудан талаботи бачаро комилан ?онеъ карда наметавонад.
?амин тавр, талаботи бача дар рафти боз? ?онеъ мегардад. Зеро бача дар рафти боз? на тан?о ба тарз?ои ме?нати калонсолон шинос мешавад, балки дар рафти муоширати и?тимо? ин ё он роли калонсолонро аз нав инъикос мекунад. К?дак тавассути бози?ои ролдор ?аёту зиндаг? ва тарз?ои муоширати калонсолонро меом?зад. Тавассути боз? к?дак одамонро дарк карда, бо ?амин мефа?мад, ки ?ар як фаъолият аз одам ?оида?о ва тарз?ои муайяни и?рои амалро талаб мекунад. Масалан, к?дак худро дар мав?еи харидор тасаввур карда, ? худ муайян мекунад, ки чизи мехаридагиашро бо ди??ат аз назар мегузаронад, ба рафти хизматрасон? ба фур?шанда эрод мегирад ва харид карда аз ма?оза берун меравад.
Дар рафти боз?, и?рои рол?о ва риояи ?оида?ои сю?ети боз? барои он зарур аст, ки бачагон дар боз? ширкат варзида, роли худро хуб и?ро кунанд ва аз дигарон ?ам ботартиб и?ро кардани ролро талаб намоянд. Аз ин ?и?ат мунтазам риоя кардани шарт?о ва ?оида?ои боз? ба интизомнокии бачагон мусоидат мекунад. Бачагон як?оя боз? карда истода бо ?ам мувофи? кардани амалу ?аракат?ои худро меом?занд.
Як?оя муносибат кардани гур??и бачагон на тан?о дар он?о хислат?ои коллектив?, балки ба худшуурнокшавии он?о мусоидат мекунад.
Агар дар рафти боз? бача сю?ети бозиро хуб дарк кунад, дар он сурат ? боа малу ?аракат?о ва тарз?ои фаъолияту муоширати байни?амии калонсолон ва инчунин, дар мав?еъ?ои гуногун муносибат карданро аз худ мекунад. Бача як?оя боз? карда, ба талаботи а?ли гур?? итоат мекунад ва мувофи?и он амал мекунад.
Дар рафти боз? бачагоне ?астанд, ки роли ро?барикунандаро ба ??даи худ гирифта амру фармонди?иро д?ст медоранд ва дар байни он?о бачагоне ?астанд, ки худро ба канор мегиранд.
Дар ?араёни боз? бачагон хислат?ои неки инсон?; ?амкор?, ёрии ба?ни?амиро аз худ мекунанд. К?дак дар рафти боз? предмети реалиро бо бозича?о ва чиз?ои тасодуфии ба дасташ афтода иваз мекунад. ?амин гунна тарзи амалро бача аз калонсолон меом?зад.
Бачаи синни томактаб? дар ?араёни боз? худро дар мав?еи гург, г?сфанд, асп, парранда тасаввур карда ба ?айвонот та?лид мекунад, яъне садо мебарорад, парвоз карда, аз милти? тир хол? мекунад ва ?айра. Масалан, к?дак дар р?и курс? нишаста амали ронандаро ба ?о меорад ва ба мисли мошин садо мебарорад.
Боз? дар синнусол? томактаб? хусусият?ои рамз? дорад. К?дак дар рафти боз? ба ?ои предмети асос?, ашё?ои ёрирасонро истифода мебаранд. Масалан, к?дак дар бозии «Ма?оза» ба ?ои яхмос, хиштчаи сафед, ба ?ои себ-доирача?ои сабзи пласмасиро, ?утичаро ба ?ои хона истифода мебаранд.
Боз? ба инкишофи ди??ат ва хотираи ихтиёрии бача мусоидат мекунад. Инчунин ба инкишофи нут?и бача таъсири мусбат мерасонад, зеро ки дар ?араёни боз? ?ар як к?дак бо дигарон муоширати нут?? бар?арор мекунад ва ?иссу хо?иши дигаронро дарк мекунад. Зимни боз? ?обилияти а?лии бача инкишоф меёбад.Масалан, тавассути боз? к?дак истифодаи амал?ои му?оиса, та?лил, таркиб ва ?амъбасткуниро ёд мегирад.
Дар асоси амал?ои зо?ир?-психолог? бача ба и?рои амал?ои ботин?-психолог? мегузарад. Боз? ?ам ба инкишофи идрок, ди??ат, тафаккур ва ба хаёлу ?иссиёти к?дак таъсири мусбат мерасонад.
Бача дар синни 3-солаг? бештар ба боз? хо?иш дорад. Дар ин синнусол к?дакон дар рафти боз? ба якдигар а?амият намеди?анд, балки ?ар кас худ ба худ боз? карданро афзалтар мешуморад. К?даки 3-сола бо л?хтак боз? карда истода роли модарро и?ро мекунад. Аз ин р?, боз? ба инкишофи идрок, хотира, тафаккур, хаёл, ?иссиёт, сифат?ои иродавии характер, худма?дудкун?, интизомнок? ва ботартиб?, рост?авлию покви?дон? ва ?исси масъулият мусоидат мекунад.
Равоншиноси намоён А.А.Люблинская дар асараш «Психологияи бача» як ?атор хусусият?ои бозиро та?лил карда баромадааст, ки он?оро дида мебароем:
Дар рафти боз? к?дак ?одисаю во?еа?ои му?ити гирду атроф ва ?аёти одамонро фаъолона инъикос мекунад.
Зимни боз? к?дак тарзу восита?ои гуногунро истифода мебарад.
Боз? ба монанди дигар фаъолият?ои инсон? характери ?амъият? дошта, бо дигаршавии шароит?ои таърих?-?амъиятии одамон низ та?ир меёбад.
Боз? яке аз восита?ои дарк кардан иолами ?а?и?? ба шумор меравад.
Боз? воситаи инкишофи ?обилияти а?л?, маърифат? ва маънавии к?дак мебошад.
Дар рафти боз? дар бачагон хислат?ои муносибат?ои коллектив? инкишоф меёбад. ?амчунин тавассути боз? к?дакон олами ?а?и?иро дониста мегиранд ва сифат?ои неки инсон? дар он?о ташаккул меёбад.
Дар ?араёни боз? имконият?ои хеле мусоид барои ташаккули муносибат?ои коллектив? ва ?исси одамд?ст? фаро?ам меояд.
Дар ?араёни боз? ба инкишофи ?ама?онибаи бача а?амияти калон додан лозим аст.
?амин тавр, боз? на тан?о дар инкишофи протсесс?ои психики к?дакони синнусоли томактаб? мусоидат мекунад, балки дар рафти боз? бачагон ?исман обутоб ёфта, солиму бардам, чусту чолок мешаванд, кайфияти ру?иашон баланд мешавад, хурсанду фара?манд мегарданд. Зимни боз? к?да колами и?отакардаро инъикос мекунад ва як ?атор амал?ои ме?натиро низ и?ро мекунад. Ма?з дар рафти боз? ма?орат ва малака?ои ме?натии к?дак инкишоф меёбад.
Маълум аст, ки ?ар як хал? ва ?ар як миллат таърихи ?адима ва маданияту фар?анги бой дорад. Маълумот?ои таърих? гуво?и онанд, ки хал?и то?ик, алалхусус, калонсолон ба к?дакон тарзу восита?ои боз? карданро ёд медоданд ва ба бозии бачагон ро?бар? мекарданд. Аз ин р?, бози?ои миллии то?ик?, расму оин?о ва анъана?ои миллии то?ик? барои ташаккули сифат?ои маънав?-психологии бачагон мусоидат мекунад.
Дар ?атори боз?ои миллии то?ик? бози?ои сер?аракати лолачинакон, аспгирак, хола-хола, гургбоз?, акка-аккабоз?, бандбоз?, хабарбарак-хабарбиёрак, чашмбандак, ?игар-?игар лелак-лелаки бо?? болопарак ва ?айра?о на тан?о кайфияти ру?ии к?даконро баланд бардошта, шав?у ?авасашонро ба ву?уд меорад, балки инкишофи нут?, ифоданок хондани шеъру суруд?о ва барои инкишофи таркиби лу?авии он?о мусоидат мекунад. Дар ва?ти боз? к?дакон як?оя ё ало?ида шеъру суруд мехонанд. Акнун якчанд бози?ои миллии то?икиро дида мебароем:
Мисол овардан лози аз китобчаи «Бози?ои се?аракат.»
Дар синнусоли томактаб? доираи дониш ва та?рибаи ?иссии бача васеъ шуда, ба ташаккули идроку тафаккури ? шароит?ои мусоид фаро?ам меоянд: хаёли ? босуръат инкишоф меёбад ва нишона?ои аввалини ди??ати ихтиёр? ва хотираи маъног?-манти?? шакл мегирад.
Дар синни 3-7солаг? суръати инкишофи э?соси бино?, шунаво?, п?стию ?аракат?-мушак? сустар мегузарад. Лекин тезии ?увваи э?соси бино? ва шунаво?, инчунин аз ?амдигар фар? карда тавонистани ранг?о, сояи ранг?о э?соси фонема?ои овоз?, суръати пасту баланд садоди?ии овоз?о тез инкишоф меёбанд. Даст?о барои ламскун? тайёр мешаванд. ?амаи ин та?ирот?ои ба амал омада, ба та?ирёбии фаъолияти к?дак ва ба ом?хтани шакл?ои нави идроку э?сос вобаста мебошад.
?обили ?айд аст, ки к?дак идроки ашё?оро тавассути аз худ намудани та?рибаи ?амъият? меом?занд. Лекин инкишофи ?обилияти сенсории к?дакро дар рафти муташаккилона ба ро? мондани тарбияи сенсории к?дак интизор шудан мумкин аст. Масалан, барои ин маш?улият?ои расмкаш?, муси??, бози?ои дидактик?, ёд додани ?алли супориш?о ва масъала?ои характери эталонию сенсор? дошта ва ом?зонидани амал?ои фикр?: му?оиса, та?лил, таркиб, ?амъбасткун? ба инкишофи ?обилияти сенсории бача мусоидат мекунанд.
Дар нати?аи ин идроки бача пурмазмун, пурра ботартибтар ва ани?тар мешавад. Барои инкишофи идроки бача идроки зебо? а?амияти калон дорад.
Дар зинаи томактаб? тафаккури к?дак дар рафти фаъолият?ои мушаххаси характери амалидошта шакл мегирад. Аз ин р?, ба туфайли ом?хтани тарз?ои и?рои амал ва дар фаъолияти амал? истифода бурдани дониш?ои пештара тафаккур инкишоф меёбад. Ба к?дак мунтазам супориш додан лозим аст, ки ? ба муста?илона фикркун? одат намояд. Бинобар ин масъала?ое, ки ба бача дар рафти и?рои ин ё он супориш дода мешавад, ?амаи он дар атрофии се шакли масъала?ои фикр? мутта?ид мешаванд, ки он?оро дида мебароем:
А) бо ро?и айён?-амал?;
Б) бо ро?и айён?- образ?;
В) бо ро?и му?окима?ои манти??.
Барои инкишофи тафаккури к?дак тарз?ои и?рои амал?ои фикр? а?амияти калон дорад. Аз ин ниго?, аввал бача бо предмет?ои ани?и во?е? тарз?ои и?ро кардани амал?ои гуногунро ёд мегирад. Сон?, дар рафти фаъолият к?дак аз и?рои амал?ои зо?ир?-психик? ба амал?ои ботин?-психик? мегузарад. Дар нати?аи ин к?дак тарз?ои бо ашё?о амал кардан шинос мешавад ва тавассути ин дар доираи донишу тасаввуроти вай та?ирот?о ба ву?уд меояд. Акнун дар хотираи ? донишу маф?ум?ои муайян шакл мегиранд. Тавассути истифодаи амал?ои интериоризатсия ва амал?ои экстериоризатсия к?дак аз хел?ои тафаккури айён?-образ? ва калимаг?-манти?? истифода мебарад.
Дар ин зина дар к?дак тафаккури калимаг? ва нут?? бо суръати тез инкишоф меёбад. Ин дар навбати худ к?дакро ба он водор мекунад, ки нисбат ба нут?и дигарон боди??ат? зо?ир кунад ва ба мо?ияту мазмуни нут?и дигарон сарфа?м равад ва ?оказо.
?амин тавр, дар нати?аи васеъ шудани та?рибаи амал?, к?дак ба ?алли масъала?ои мушаххас р? меорад. Агар шарт?о ва тарз?ои ?алли масъала ба ? фа?мо бошад, дар он сурат ? дар асоси далел?ои муайян ба таври манти?? ва системанок фикр мекунад ва супориш?ои ба зима гирифтаашро ?ал мекунад.
Тарз?ои му?окима ва фикрронии к?дак бисёртар хусусияти умум? дорад. Чунки к?дак дар рафти му?окимаронии кулл?, яъне хусусият?ои му?ими ашё?о ва ?одиса?оро як?оя мутта?ид ва ?амъбаст карда наметавонад. Масалан, к?дакони 6-сола аз р?и расми ?айвонот тасвир ёфта ба таври зайл му?окима меронанд:«Асп ?айвон аст, чунки вай алаф мех?рад ва одамон ба вай савор мешаванд». «Хирс ?ам ?айвон аст, чунки вай дар беша зиндаг? мекунад» ва монанди ин?о.
Му?окимаи к?даки 6-сола дар бораи ?айвонот ?амин тавр аст. Дар рафти му?окима?о ва ё аз нав ?икоя кардани маънои ?икоя?о нут?и бача инкишоф меёбад. Зеро тавассути нут? бача фикр?ояшро ифода мекунад. Зимнан, инкишофи тафаккури к?дакони синни томактаб? дар рафти фаъолияти гуногун сурат мегирад. Махсусан барои инкишофи тафаккури бача боз? а?амияти калон дорад.
Маш?улият?ои фаъолияти таълим? дар инкишофи тафаккури к?дак таъсири калон мерасонад. Нати?аи тад?и?от?ои равоншиносон нишон меди?анд, ки дар нати?аи та?ир додани мазмун ва мундари?аи таълим ва истифодаи усул?ои самарабахш дар заминаи тафакури мушаххас дар к?дакон тафаккури абстрактиро инкишоф додан мумкин аст. Вале дар синни томактаб? барои инкишофи тафаккури айён?-образии бачагон шароит?ои мусоид фаро?ам оварда мешавад. Барои инкишофи тафаккури айён?-образии к?дак пеш аз ?ама и?рои ?алли супориш?ои амал?ои фикр? ва васеъ шудани доираи чунин масъала?ои фикр? мусоидат мекунад. Албатта, мунтазам
шумораи ?а?ми ?ал кардани чунин шакли масъала?оро тадри?ан зиёд кардан лозим аст. ?алли ин гуна масъала?о ба инкишофи тахайюлоти к?дак мусоидат мекунад. Мушо?ида?ое, ки дар ясл?-бо?ча?ои № 26 ва 33-и ша?ри Ху?анд гузаронида шуд нишон меди?анд, ки тахайюлот ва ?обилияти фантазияи бача бисёр бой ва ни?оят а?оибу рангин аст. Мо амалу ?аракат ва фаъолияти бачаро дар рафти боз? ва дигар шакл?ои фаъолияти сема?сул мушо?ида карда , чунин тасаввур мекунем, ки барои к?дакони синни томактаб? ду олам- олами чиз?ои ?исс?, во?е? ва дунёи тахайюлоту фантазия?ои рангин ву?уд дорад. Олами тахайюлот ва фантазияи асрорангези к?дак дар бози?о, тасвири расм?о ва ?икоя?ои ма?сули фаъолияти э?одии ? бисёр ани?у равшан инъикос меёбанд. Баъзе му?а??и?он аз хаёлоти рангини бача?о як ?а?он маъниро пай бурда, ба хулосае омаданд, ки г?ё хаёл ба э?од ва офариниши манбаъ?ои хаёл? мутаалли? аст.
Вале нати?аи тад?и?оти олимон ва хулоса?ои мо нишон меди?анд, ки сабаб ва манбаи инкишофи хаёл ба ?онуният?ои синнусолии бачагони синни томактаб? вобаста набуда, балки тавассути самаранок ташкил кардан ва ба ро? мондани фаъолияти серма?сул; расмкаш?, кулол?, апликатсия (тар?соз?) ва му?ассамасоз? тахайюлоти бача бо суръати тез инкишоф меёбад.
Дар фаъолияти бачагони синни томактаб? ди??ат ва хотираи ихтиёр? бартар? дорад. К?дак ди??аташро ба ягон Аше менигаронад, ба шарте, ки нисбати ?амон ашё ?авасашро ба ву?уд оварда, эмотсия?ояшро бедор кунад, дар он сурат он?оро дар хотир ниго? медорад. Образ?ои айёниро бача нисбат ба му?окима?ои калимаг? тезтар ва зудтар ба хотир мегирад.
Дар охири давраи томактаб? к?дак аз тарзу усул?ои бахотиргир? бо ро?и такрори калима?о ва ибора?ои забони модар? истифода мебарад. Аз ин р?, инкишофи ?амаи раванд?ои маърифат? ба инкишофи нут?? ало?аи зич дорад. Зеро нут? олоти тафаккур аст.
Тавассути муоширати нут?? бача маф?ум?оро аз худ мекунад, фикрашро ифода мекунад ва ?ар гунна му?окима?ои манти?иро и?ро мекунад. Нут? ба инкишофи хаёл, ди??ат, хотира ва тафаккури к?дак таъсири мусбат мерасонад.
Дар охир?ои давраи томактаб? к?дак дар фаъолияти амал? ва муоширати байни?ам? аз забони модар? истифода мебарад. Нут?и ? хеле фаъол мегардад. Бо ву?уди ин нут?и бача ?оло ботартиб нашудааст, вай хеле хира ва норавшан садо меди?ад. Дар охир?ои синни томактаб? таркиби лу?авии к?дак хеле бой шуда ба сохт ва таркиби грамматики нут?и ? таъсири мусбат мерасонад. Акнун к?дак ба муоширати фаъоли нут?? гузашта, бештар аз нут?и шифо??, нут?и ба дигарон тайёр карда шуда истифода мебарад. Минбаъд нут? на тан?о ?амчун воситаи муоширату ало?а ва муносибати байни?амии одамон, балки вай чун меъёри батартибдарор? ва идоракунии рафтор хизмат мекунад. Нут?и шифо?? дар навбати худ ба инкишофи нут?и дохил? таъсири мусбат мерасонад. Бинобар ин сифат?ои маънав?-иродав? ва ташаккули шахсияти бача а?амияти калон додан зарур аст.
Просмотр: 3834
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved