Ба ?исоби яке аз ў?дадори?ои асосии андозсупорандагон супоридани андози аксиз дохил карда мешавад, ки ?амчун сарчашма?ои муста?камгардидаи ?анигардонии бу?ети давлат? баромад менамояд. Аксиз (андози аксиз) тиб?и му?арароти ?онунгузории андоз ва гумруки ?ум?урии То?икистон ситонида шуда, ба гурў?и андоз?ои ?айримуста?им дохил аст.
Мавриди ?айд аст, ки табиати ?у?у?ии аксиз дар адабиёт?ои ?у?у?? якранг маълум нагардидааст. Го?о он ?амчун андози омехта низ маънидод мешавад. Вале ба ?ар минвол а?идаи па?ншуда, ки аз ?ониби муаллифони дигар низ ?обили тазаккур гардидааст ин ?амчун андози ?айримуста?им баррас? кардани он мебошад. Айни замон бошад онро ?ам ба мазмуни и?тисод?, ?у?у?? ва ?ам этимолог? фа?мидан лозим аст. Аз ну?таи назари этимолог? аксиз ба забони фаронсав? «accise», истило?и лотин? буда, «accidere»-маънои буриданро дорад.
Аз ли?ози таърих? аксиз аллакай дар давлат?ои Юнону Рими ?адим маълум буд. Махсусан, низоми мукаммали андозбандии Рим ?олиби ди??ат ма?суб меёфт, ки ?ор? намудани андоз?оро барои истеъмолот, супоридани бо?ро барои инти?оли мол?ои давлат?ои ?айр (ба истило?и лотин?-portoria) ва бо? барои озод намудани ?уломон (боз ?ам ба истило?и лотин?-vicensima manumissionum)-ро пешбин? намуда буд. Ба ?авле «аксиз дар Рими ?адим як шакли ?адимаи андозбанд? ма?суб ёфта, аз ?ониби сарварони ин империяи бузург ?амчун сарчашмаи асосии ?анигардонии даромади хазинаи давлат? баромад менамуд». Дар замони муосир ин ну?та мадди назар карда намешавад, зеро аксиз ?амчун сарчашмаи му?ими даромади бу?ети аксари давлат?ои дунё ба ?исоб меравад.
Аксиз дар аксарияти маноти?и олам рўё буда, бештар ва?т тавассути му?аррар кардани меъёр?ои муста?камкардашуда барои моли муайян ва ашёи хом, ё ин ки тавассути там?агузории аксиз? ситонида мешавад. Масалан, дар Индонезия номгўи зиёда аз 40 намуди мол?ои зераксиз? ба монанди машруботи алкогол? ва ?айриалкогол?, яхдон, та??изоти варзиш?, ма?сулот аз пўст, ?аи??ои му?аррикдор, ?авопаймо?о, яро?и оташфишон, бози?ои видео? ва ?айра?о муайян карда шудаанд, ки вобаста ба намуд ва арзишашон дар ?а?ми аз 10 то 75% андоз ситонида шуда, дар Камбо?а бошад ба исте?солкунандагони сигарета?о ў?дадории ?атман харидор? ва ширеш намудани там?а?ои аксиз? барои ?ар як бор?ома бо э?тилофи ро? надодан на тан?о ба фурўш балки баровардани он аз ?удуди завод?ои исте?солкунандаи чунин мол?о дар сурати акс му?арар карда шудааст.
Аз ла?заи со?ибисти?лолии То?икистони муосир бошад то ба имрўз вобаста ба муносиботи андозбандии аксиз ?онуни ?Т «Дар бораи аксиз»-ро аз 06.01.1992 ёдрас шудан лозим аст, ки минбаъд асоси ?абули ?арори Девони Вазирони ?ум?урии То?икистон гашта, номгўи 17 намуди мол?ои аксизиро ба мисли спирти истеъмол?, ара?, шоколад, ма?сулоти тамоку, ма?сулоти муинав? ва монанди он?о муайян карда буд.
Мавриди ?айд аст, ки дар таносуб бо ?олати кунун? мар?ила?ои аввали ?ор? намудани аксиз дар он зо?ир гашта буд, ки ба сифати супорандагони аксиз тан?о корхона ва ташкилот?о, корхона?ои ба сармояи хори?? асос ёфта, филиал ва намояндаги?ои он?о баромад менамуданду халос. ?олат?ое низ мав?уд буданд, ки корхона?ои ба сармояи хори?? асос ёфта, аз ин намуди андоз озод карда мешуданд. Барои мисол бар асари ?арори Шўрои Вазирони ?ум?урии То?икистон аз 05.03.1993 та?ти №111 корхонаи муштараки Амрико ва то?икии «Интерфер», ки мебоист ба исте?соли пойафзол дар кишвар маш?ул гардад, сол?ои 1993-1994 аз супоридани аксиз бо ма?сади минбаъд ба пурраг? ба истифода додани он озод гардид. Баъдан, номгўи мол?ои зераксиз? чандин маротиб та?йир ёфт. Чунин вазъ о?иста-о?иста ба ташкили низоми во?иди андозбанд? ва ситонидани бо?у хиро?и давлат? ва афзудани нуфузи андози аксиз оварда расонид. ?амзамон, ин боиси муста?камкунии аксиз ?амчун андози умуми?ум?урияв? дар боби ало?идаи аввалин санади кодификатсионии со?аи ?онунгузории андоз низ гардид.
Аксизро (андози аксизро) ба ?ар ?ол аз ну?таи назари ?онунгузории андоз бояд ба?огузор? намуд. Мутоби?и м. 239 Кодекси андози ?ум?урии То?икистон аксиз (андози аксиз) гуфта, андози ?айримуста?имеро меноманд, ки ба нархи фурўши мол?ои зераксиз? дохил карда мешавад. Маъмулан, аксиз (андози аксиз) андози умуми?ум?урияв? ?исобида мешавад, ки андозсупорандагони ин намуди андозро ?ам шахсони ?исмон? ва ?ам шахсони ?у?у??, исте?солкунандагони мол?ои зераксиз? дар дохили кишвар ва воридкунандагони он ташкил меди?анд.
Доираи иштирокчиёни муносибат?ои ?у?у?ии андози аксизро аз ли?ози объекти андозбанд?, яъне амалиёт?ои андозбандишаванда му?арар намудан мувофи?и ма?сад аст чунки ?онунгузор доираи ин гуна амалиёт?оро мушахассан дар м. 241 КА ?Т пешбин? менамояд. Асосан ба соири ин объектон амалиёт?ои воридот? ва содиротиро дохил кардан лозим аст, ки бевосита ба фаъолияти и?тисодии берун? ало?аманданд. Одатан дар ин ?олат на тан?о ?онунгузории андоз балки ?онунгузории гумрук ?ам руи кор меояд.
Ба сифати супорандагони андози аксиз тиб?и м. 240 КА ?Т ашхоси зерин баромад менамоянд:
v ашхоси во?е? ва ?у?у?ие, ки исте?солкунанда ва ё воридкунандаи мол?ои зераксиз? дар ?аламрави То?икистон мебошанд;
v та?вилкунандагони мол?ои зераксизии мусодирашуда, бесо?иб, инчунин мол?ои зераксизии тиб?и ?у?у?и меросгузор? ва ройгон дар ?аламрави ?ум?урии То?икистон ба моликияти давлат додашуда;
v он?ое, ки ба вайроншав?, нестшавии мол?ои зераксиз? ро? додаанд;
v шахсони ?у?у??-?айрирезидент?о ва во?ид?ои махсуси он?о.
Ситонидани аксиз ба мол?ои зераксиз? ва ашёи хом ?амчун объекти андозбанд? бещтар ало?аманд буда, хусусияти асосии он?оро ба мисли сермасраф?, чандир? айният ва ба истеъмолкунандаи охирин вобаста будан ?айд кардан ?оиз аст. ?айр аз ин андози аксиз ба арзиш ё нархи ма?сулот ало?аманд буда, вазнинии он ба дўши истеъмолкунандагон гузошта мешавад.
Номгўи мол?ои зераксиз? мутоби?и мукарароти м. 247 КА ?Т пешбин? карда шуда, рўйхати объект?ои андозбанд? пешак? ани? мебошанд. Меъёри андозбандии ин гуна мол?о бошад дар асоси ?арори ?укумати ?Т аз 02.04.2005 та?ти №126 муайян карда шуда, тиб?и Дастурамал «Дар бораи тартиби ?исоб ва пардохт намудани аксиз?о», ки Кумитаи андози назди ?укумати ?Т бо мувофи?аи Вазорати молияи ?Т аз 14.12.2006 сол тасди? кардааст (та?ти №10-4-2/2068) ситонида мешавад. Дар баробари ин меъёр?ои ин намуди андозро ?айд намудан лозим аст, ки он дар мувофи?а бо Номгўи мол?ои фаъолияти и?тисодии хори?ии ташкилоти Авруосиё бо асъори евро ?исоб карда шуда, бо пули милл? дар асоси ?урби Бонки милллии То?икистон дар рўзи та?вили мол, ?абули борхати гумрук? ё рухсати мол?о ситонида мешавад. Барои мисол, агар меъёри аксиз барои 1 литр ара? 0,75 евро му?аррар шуда бошад ва ?урби евро ба 4,2 сомон? баробар бошад, андозсупоранда ба нархи фурўши ?ар 1 литр ара? бояд 3,15 (0,75 х 4,2) сомон? зам намояд. Тартиби там?агузории мол?ои зераксиз? вобаста ба ?ар як молу ма?сулот низ мебошад. Масалан, чун анъана ситонидани андози аксиз аз нўшоки?о ва ё ма?сулоти тамоку бо там?агузории ?ар як зарф ва ё ?утт? хотимаёфта ?исобида мешавад.
?амъул?амъ, номгўйи мол?ова ашёи хоми зераксиз? 6 гурў?ро ташкил карда, меъёр?ои як ?атори он дар на?ша чунинанд:
Номгўй, во?иди шарт?-ми?дор? ва мабла?и як ?атор мол?ое ки аз он?о аксиз (андози аксиз) ситонида мешавад (бо назардошти?адди ни?оии аз/то):
№ гурў?
Мол?ои зераксиз?
Во?иди
шарт?
Мабла?? аксиз
бо фоиз?о аз
арзиши гумрук?
ё ин ки бо евро
22 спирт, нўшоки?ои беспирт ва спиртдор
-об?ои минерал? ва газнок / коняк 1 литр 0,01 / 1,2

Просмотр: 1833