Дата: 2017-10-18
Дар назарияи махсуси нисбият система?ои сар?исоб инерсиал? ?исобида мешаванд. Назарияи махсуси нисбият му?аррар менамояд, ки дар ?амаи система?ои инерсиал? просес?ои физик? якхела сурат мегиранд. Саволе бармеояд, ки оё ин принсипро барои система?ои ?айриинерсиал? татби? намудан мумкин аст? Дар назари аввал чунин менамояд, ки мумкин нест, зеро дар система?ои ?айриинерсиал? бо ёрии та?риба ?айриинерсиал? будани он?оро муайян кардан мушкил нест. Масалан, дар мошини ростхатта ва мунтазам ?аракат карда истода нишаста мо гуфта наметавонем, ки мошини мо дар ?аракат аст, ё биною дарахтони сари ро?. Вале агар мошинро тормоз ди?ем, ба пеш такон мехўрем ва маълум мешавад, ки ма?з мошини мо дар ?аракат аст. Чунин системаи сар?исоби сустшаванда (ва ё тезшаванда) ?аракат карда истода, системаи ?айриинерсиал? мешавад.
?амин тавр, дар дохили системаи ?айриинерсиалии ма?дуд истода, мушо?идабаранда бо ро?и та?рибав? метавонад ?аракати онро му?аррар намояд. Вале оё ин кор ?ама ва?т имконпазир аст? Посух ба ин савол мо?ияти асосии назарияи умумии нисбияти Эйнштейнро ташкил меди?ад. Ма?з дар ?алли ин проблема интуитсияи (гуво?ии дили) до?иёнаи А Эйнштейн зо?ир мегардад. Асоси назарияи умумии нисбиятро ду а?ида ташкил меди?ад:
Агар назарияи махсуси нисбиятро А. Эйнштейн соли 1905 пешни?од карда бошад, пас факти баробарии массаи инерт? ва массаи ?озибав? ?анўз аз замони И. Нютон маълум буд. Вале физикаи классик? мо?ияти ин баробариро маънидод карда натавонист. Аз ин рў, физикон ин фактро на ?онунияти фундаментал?, балки чун ?одисаи тасодуф? мепиндоштанд. Эйнштейн бошад баробарии массаи инерт? ва массаи гравитатсиониро мавриди та?лили чу?ури манти?? ?арор дод. Тавре маълум аст, ?увваи ба ?исми озод афтанда таъсиркунандаро бо ёрии ду формула ифода кардан мумкин аст. Аз як тараф, ?ар як ?увва ба ?исм шитоб меди?ад ва мувофи?и ?онуни дуюми Нютон F = mua мешавад, ки ин ?о F- ?увваи ба ?исм таъсиркунанда, mu - массаи инертии ?исм ва а - шитоби он аст. Аз тарафи дигар, ?увваи майдони ?озибаро ба намуди F = m?g навиштан мумкин аст, ки ин ?о m? - массаи ?озибавии ?исм ва g = 9,8м/сон2 – шитоби озодафтии ?исм аст. Мувофи?и ?онуни ?озибаи умумиолам буда, - доимии гравитатсион?, M = 6 * 1024 кг – массаи Замин ва R = 6,4 * 106 м – радиуси он мебошад.
Барои ба мо?ияти назарияи умумии нисбият сарфа?м рафтан та?рибаи хаёлии зеринро дида мебароем, ки бо номи «лифти Эйнштейн» маъруф аст. Ба сифати системаи ?айриинерсиал? лифти дар майдони ?озибаи Замин озод афтандаро дида мебароем.
Савол чунин аст: оё мушо?идачии дохили лифт буда муайян карда метавонад, ки системаи сар?исоби вай (яъне лифт) ?аракати со?ибшитоб мекунад? Эйнштейн нишон дода тавонист, ки бо ?е? гуна та?рибаи дар дохили лифт гузаронидашуда яке аз ду ?олатро аз якдигар фар? кардан имкон надорад:
Дар ?а?и?ат, бигузор дар ибтидо лифт дар майдони ?озибаи Замин ором истодааст. Дар ин ?ол агар ба паллаи тарозуи пружин? санги яккилограммаро гузорем, а?рабаки тарозу ба як та?симот (1 кг) майл мекунад. Акнун агар симтанобро буррем лифт озод меафтад, яъне бошитоб ?аракат мекунад. Дар дохили лифт ин ?одиса чун бар?ам хўрдани ?увваи ?озиба зо?ир мешавад, зеро а?рабаки тарозу дар ра?ами сифр (0) ?арор мегирад. Шахси дар дохили лифт буда ба як хулоса
омада наметавонад, ки майдони ?озиба бар?ам хўрд, ё лифт озод афтида истодааст. Та?рибаро акнун та?йир меди?ем: фарз мекунем, ки бо ягон ро? майдони ?озибаи заминро бартараф кардем. Онго? лифт дар ?олати ором? ?арор мегирад ва а?рабаки тарозуи сангдор ра?ами сифр (0) – ро нишон меди?ад. Агар аз ягон ла?за сар карда лифтро бо шитоби доимии g ба ба боло кашем, а?рабаки тарозу боз ра?ами 1-ро нишон меди?ад ва шахси дар дохили он буда боз ?ам гуфта наметавонад, ки кадоме аз ин ду ?одиса рўй дод:
1. Майдони ?озиба пайдо шуд, вале лифт ором аст:
2. Майдони ?озиба чун пештара мав?уд нест, вале лифт бошитоб боло меравад.
Аз ин та?риба?ои хаёл? хулоса бароварда А. Эйнштейн принсипи эквивалентнокиро пешни?од кард. Мувофи?и ин принсип майдони ?озиба ва майдоне ки тавассути ?аракати со?ибшитоб пайдо мешавад, аз назари физик? ?амон яканд. Ин принсип баробарии массаи инерт? ва массаи ?озибавиро аз як баробарии
тасодуф? ба ?онуни фундаментал? табдил меди?ад. Зиёда аз он, аз ин принсип бармеояд, ки ?онун?ои табиат дар ?амагуна система?ои сар?исоб (?ам инерсиал? ва ?ам ?айриинерсиал?) намуди якхела доранд.
Аз назарияи умумии нисбият як хулосаи ни?оят му?им бармеояд: дар майдони ?озиба дастаи рўшно? ка?хатта па?н мешавад. Ин нати?а барои сан?идан ва асоснок намудани назарияи мазкур а?амияти фав?улодда му?им дорад, зеро онро бо ро?и та?рибав? мушо?ида намудан мумкин аст. Во?еан, ченкуни?ои да?и?и дар аснои гирифтани пурраи офтоб гузаронидашуда (с. 1919) ин пешгўиро пурра тасди? намуд. Ка?шавии дастаи рўшно? дар майдони ?озиба аз он ша?одат меди?ад, ки суръати рўшно? дар ин гуна майдон доим? набуда, балки аз як ну?та ба ну?таи дигар (вобаста аз шадидияти майдон) та?йир меёбад.
Просмотр: 3217
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved