Дата: 2017-10-18
Табиатшинос? системаи илм?о оид ба табиат ва олами ?аст? буда, ?одиса?о ва протсесс?ое, ки дар он ба амал меоянд, мавриди му?окима ва та??и? ?арор меди?ад. Дар айни замон табиат ?амчун мавзўи табиатшинос? на ба таври абстракт? ва берун аз фаъолияти инсон, балки ба таври конкрет? ва та?ти нуфузи инсон мавриди назар ?арор мегирад.
Ин ?о ?айд намудани вазъияте, ки сол?ои охир дар со?а?ои мухталифи илм пайдо шудааст, аз манфиат хол? нест. Тавре маълум аст илм, аз ?умла табиатшинос?, яке аз рукн?ои и?тимоии ?амъият буда, ба ?араёни инкишофи он ало?амандии ногусастан? дорад. Мураккаб? ва ихтилофнокии ?олати имрўзаи илм аз он иборат аст ки вай бечунучаро яке аз сабабгарони ба миён омадани проблема?ои ?а?онии номатлуб (масалан, эколог?) ?исобида мешавад. Айни замон бидуни илм ?алли ин проблема?о имконнопазиранд. Аз ин рў, на?шу ма?оми илм пайваста меафзояд ва паст задану ба эътибор нагирифтани ин на?шу ма?оми хосаи илм хавфу хатари калон дорад. Чунин беэътино? нисбат ба илми муосир инсониятро дар назди проблема?ои зикршуда нотавону заиф мегардонад. Боиси таассуф аст, ки чунин беэътино? нисбат ба дастовард?ои илм дар ибтидои асри 21 ?ам ?ой дорад ва ин ?олат бо сабаб?ои объектив? ба амал омадааст.
Азбаски илм яке аз ?узъ?ои фар?анги ботинист, раванд?ои дар системаи фар?анг ба амал омада пайдост, ки на?ши хешро дар илм мегузоранд. Масалан, хурў?и навбатии асотиргаро? дар фар?анги маънавии охири асри 20 ва ибтидои асри 21 ба илми муосир беасар намонд. Сабаби ин ?одиса дар он аст, ки имрўз?о дар системаи фар?анги маънав? намуд?ои ба ?амдигар куллан зидду як?оянашавандаи шуур - илму асотир ба ?ам даромехтанд. Акнун ба сегонаи асотири классикии аждари кўли Лох-Несс, одами барф? ва муаммои секун?аи Бермуд, ки сол?ои 60-уми асри 20 маш?ур буд, хаёлу бофта?ои нав аз ?абили ?усту?ўи объект?ои паррони номаълум (кўто?шудаи русиаш НЛО), полтергейтс (та?ти ?увва?ои номаълум ба ?аракат омадани ?исм?о), реинкарнатсия (?аёти баъди марг) ва ?оказо илова шудаанд. ?амзамон, шакл?ои анъанавии оккултизм ба монанди се?ру ?оду, астрология (фолбин? аз рўи ситора?о), спиритизм (робита бо арво?и мурдагон) ва ?айра аз сари нав хурў? гирифтанд. Ин ва дигар омил?о боиси махлутшавии а?иби илму асотир мегарданд.
Посухи илм ба ин ?одиса?о як аст: вай (яъне илм) чўбчаи се?рнок ё санду?чаи зулбиё нест, ки дар як он ?амаи сирру асрори табиатро кашф намояд. Як ?атор ?одиса?ои табиат на барои он то ?ол маънидод нашудаанд, ки мо?иятан даркнашавандаанд, балки усулу восита?ои дарки он?о то ба ?ол ташаккул наёфтаанд. Вале бо боварии том метавон гуфт: ?ар он чизе, ки имрўз муаммост, дер ё зуд та??и? ва маънидод хо?ад шуд. Асоси ин бовариро дар таърихи илми табиатшинос?, дар таърихи тамаддун метавон ?уст, ки и?тидору музаффарияти а?лу хиради инсонро я?инан нишон меди?ад. ?амин аст, ки имрўз табиатшинос? ?амчун та?курсии пешрафти илмию техникии замон ва асоси илмии дарки диалектикии табиат шинохта мешавад.
Илми табиатшиносии муосир дар заминаи маълумот?о оид ба табиат, ки инсон тадри?ан ?амъ намуда, аз насл ба насл медод, дар охир?ои асри 15 (давраи э?ёи Аврупо) чун тад?и?оти амалии бисёр?аб?аи табиат ба ву?уд омадааст.
Табиатшинос? ду ?адаф дорад:
а) дарёфти ?одиса?ои табиат, кашф ва омўзиши ?онуният?ои ин ?одиса?о ва дар ин асос, пешгў? намудан ва кашф кардани ?одиса?о ва модда?ои нави табиат;
б) муайян намудани ро?у усул?ои истифодаи ?онун?ои му?арраршуда, ?одиса?о ва ?увва?ою модда?ои кашфшудаи табиат ба манфиати инсон.
?амин тавр, агар дарки ?онун?ои табиат ?адафи бевосита ва наздиктарини табиатшинос? бошад, татби?и амалии он?о ?адафи ни?оии он аст.
Таърихи инкишофи табиатшинос? бо таърихи ?амъият робитаи зич дорад, зеро ба ?ар як давра ва мар?илаи таърихи инсоният, ба ?ар як навъ ва дара?аи инкишофи ?увва?ои исте?солкунанда ва техника давраи ба худ хоси табиатшинос? мувофи? меояд. Тавре зикр гашта буд, табиатшинос? ?амчун тад?и?оти мунтазам ва муста?илонаи табиат нима?ои дуюми асри 15 арзи ву?уд намудааст. Давра?ои пештараи дониш?ои табиию илмиро чун давра?ои ?анин? ё худ давра?ои тайёр? ба та??и?и муттасили табиат ба?о додан равост. Одатан давра?ои зайли инкишофи табиатшиносиро фар? мекунанд.
Давраи якуми тайёр?, ки онро давраи натурфалсаф? меноманд ва дар давоми он элемент?ои табиатшиносии минбаъда ба ву?уд омаданд. Ин давра ба дунёи ?адим, ва?те ки техника ?оло суст тара??? ёфта буд, рост меояд. Бояд гуфт, ки дар он замон ?ам кашфиёт?ои ало?идаи назарраси техник? дастраси одамон гашта буд. Статика (як бахши механика), астрономия ?амчун со?а?ои муста?или илм ва математика чун забони илм?о ташаккул меёфтанд. Сонитар химия дар шакли кимиё (алхимия) пайдо шуд. Физика ва тиббиёт бошад ?оло дар ?олати ?анин? буд. Дар ин замон кулли дониш?ои табиию илм? ба илми ягонаву ?удонашананда ва тобеъи фалсафа (фалсафаи табиат) дохил мешуданд.
|
Давраи дуюми тайёр? дар табиатшинос? ба давраи ?окимияти зо?ирбин? (схоластика) ва фи?? (теология) дар Аврупои ?арб? ва кашфиёт?ои ?айримунтазам рўйди?анда дар Шар? рост меояд. Дар мамолики ?арб илм ба замимаи фи?? (астрология, алхимия, се?ру ?оду, муаммои адад?о) табдил ёфта буд. Пешравии техника дар ?арб ни?оят суст ?араён мегирифт. Техника ба омўзиши мунтазами табиат э?тиё?от надошт ва бинобар он ба тара??иёти дониш?ои табиию илм? таъсири назаррасе надошт. Бо ву?уди он дар ин давра ?ам о?иста-о?иста ?амъшавии дониш?о давом дошт, ки гузаришpo ба давра?ои минбаъда тайёр мекард.
Давраи механик? ва метафизикии табиатшинос?, ки ибтидои он ба замони пайдоиши табиатшинос? чун илми та?рибавии мунтазам дар давраи Э?ё рост меояд, аз рўи тамоюли xeш ин?илоб? аст. Азбаски усули хукмрони тафаккур метафизика ?исоб меёфт, ин давраро метафизик? номидан мумкин аст. Табиатшиносии ин давра механик? буд, зеро ?амаи раванд?ои табиат тан?о аз ну?таи назари механик? ба?о дода мешуд. Бо ву?уди ?амин ихтирои та?лили бузурги?ои беохир хурд дар математика (Нютон ва Лейбнитс), назарияи космогонии Кант ва Лаплас, геометрияи аналитикии Декарт, таълимоти молекулав?-кинетикии Ломоносов ва назарияи инкишофи Волф дар биология ба назари метафизик? ба табиат зарбаи ?алокатовар заданд. Ни?оят, се кашфёти бузурги миёна?ои асри 19 назарияи ?у?айра?о, таълимот оид ба бадалшавии энергия ва назарияи эволютсияи Дарвин ба метафизика зарбаи ни?о? заданд. Сонитар кашфиёт?ое паи ?ам омаданд, ки диалектикаи табиатро пурратар маънидод карданд. Ин кашфиёт?о зерин?оянд: пешни?оди назарияи сохти химиявии пайваста?ои органик? (Бутлеров), системаи даврии элемент?о (Менделеев), термодинамикаи химияв? (Гиббс), асос?ои физиологияи илм? (Сеченов), назарияи электромагнитии рўшно? (Максвелл) ва ?оказо.
Давраи ин?илоб дар табиатшинос? пеш аз ?ама бо инкишофи физика ало?аманд аст. Физика ?амчун со?аи пешбари табиатшинос? нисбат ба дигар со?а?ои он на?ши ?авасмандкунанда ва такяго?ро и?ро мекунад. Масалан ихтирои микроскопи электрон? ва истифодаи усули атом?ои нишонадор дар тамоми со?а?ои биология, физиология ва биохимия табаддулот ба амал овард. Усул?ои физик? муваффа?ият?ои назарраси химия, геология ва астрономияро таъмин намуда, ба инкишофи илм оид ба кай?он ва фат?и он мусоидат намуданд.
Мар?илаи аввали ин?илоб дар физика ва умуман дар табиатшинос? бо кашфи мав??ои электромагнит? (Гертс), нурафкании электромагнитии дарозии мав?аш хурд (Рентген), радиоактивнок? (Беккерел), электрон (?. Томсон), фишори рўшно? (Лебедев), пешни?оди назарияи нисбият (Эйнштейн), та?зияи радиоактив? (Резерфорд ва Содди), ихтирои радио (Попов), бунёди генетика дар асоси ?онун?ои Мендел ва аз ?ониби Бор пешни?од шудани модели сохти атом ало?аманд аст. Мар?илаи мазкур бо таназзулёбии тасаввуроти пештараи метафизик? оид ба материя, сохти вай, хусусият?о ва шакл?ои ?аракат?о ва навъ?ои ?онуният?о оид ба фазо ва ва?т сурат гирифта, хотима меёбад.
Мар?илаи дуюми ин?илоб дар табиатшинос? миёнаи сол?ои 20-уми асри 20 о?оз ёфта, дар давоми он дар асоси механикаи квант? ва назарияи нисбият консепсияи умумии квантию релятив? бунёд мегардад, инкишофи суръатноки табиатшинос? идома меёбад ва чун нати?а тасаввурот?о ва маф?ум?ои пешина, ки ба механикаи классик? асос ёфта буданд, ?атъиян аз байн мераванд.
Ибтидои мар?илаи сеюми ин?илоб дар табиатшинос? ба давраи аз худ намудани энергияи атом (соли 1939) ва тад?и??ои минбаъда (соли 1940-1945), ки дар нати?аи он кибернетика ва МЭ? тавлид мешаванд, рост меояд. Хусусияти мар?илаи сеюм аз он иборат аст, ки акнун дар ?атори физика гурў?и дигари илм?о ба амсоли биология (хусусан генетика ва биологияи молекулав?), химия (махсусан макрохимия ва химияи полимер?о) ва инчунин илм?ои бо табиатшинос? ?амрадиф – кай?оннавард? ва кибернетика ?амчун илм?ои пешбари табиатшинос? шинохта мешаванд. Агар дар ибтидои асри 20 кашфиёт?ои физик? муста?илона ба амал оянд, акнун, яъне миёна?ои асри 20, ин?илоб дар табиатшинос? бо ин?илоб дар со?аи техника як?оя сурат мегирад, ки ин боиси ин?илоби илмию техникии муосир мегардад. Аз назари амалия минбаъд на?ши ?алкунандаро илм?ои бунёд? (фундаментал?) и?ро мекунанд, ки бидуни он?о тара??иёти техникаи ?озиразамон ?айриимкон аст.
Расми 1. Сохтори омўзиши курси «Консепсия?ои табиатшиносии муосир»
Дар ?ар давру замон ?исми му?имтарини ?а?онбинии инсонро манзараи илмии Олам ташкил меди?ад, ки асоси онро дастовард?ои онзамонаи илм?ои табиатшинос? ва ?омеашинос? ташкил меди?ад.
Манзараи табиию илмии Олам тасаввуротест, ки дар асоси дониш?ои илми табиатшинос? ташаккул меёбад. Одатан дар ташаккули ин манзара консепсия?ои он со?аи табиатшинос? на?ши асос? мебозанд, ки дар давраи муайяни таърих? бештар рушд ёфта, ба сифати илми пешбар (лидер) эътироф шудааст. Бешуб?а чунин илм?ои пешбар ба ?а?онбинии илмии олимону омиёни замони худ на?ши худро мегузоранд.
Аз асри 17 то ба имрўз физика ба сифати илми пешбари табиатшинос? шинохта мешавад, зеро дар тўли зиёда аз 300 соли охир кашфиёт?ои бузурге, ки тасаввуроти инсонро оид ба табиат ?атъиян та?йир дод, асосан дар со?аи физика ба даст оварда шуд. Албатта дар со?а?ои дигари табиатшинос? (хусусан дар биология) ?ам кашфиёт?ои ин?илоб? ба ву?уд омад, вале физика дар тўли ин сол?о на?ши пешбарии хешро аз даст надод. Сол?ои охир дар рисола?ои илм? а?идае баён мешавад, ки дар асри 21 на?ши илми пешбарро биология хо?ад бозид. Шояд ?амин тавр ?ам шавад, вале тад?и?от?о ва нати?а?ои аввалине, ки дар Коллайдери калони адронии Маркази аврупои тад?и?от?ои ядро? дар Швейтсария ба даст омаданд, аз он ша?одат меди?анд, ки физика на?ши пешбарии худро ниго? хо?ад дошт.
Манзараи илмии Олам, ки табиатшинос? пешни?од менамояд, ба со?а?ои дигар илм, аз ?умла ба илм?ои и?тимоию гуманитар? низ таъсири хешро мерасонад. Гузашта аз он, ма?з консепсия?о ва усул?ои тад?и?от оид ба табиат ва манзараи табиию илмии Олам фазои илм? ва ?а?онбинии ?ар як замонро муайян мекунад.
Тўли сол?ои зиёд, ки ?исми бештари таърихии инсониятро дар бар мегирад, дониш?о ба маънои томаш илм? набуданд. Тасаввуроти одамон дар бораи табиату олами ?аст?, сохт ва пайдоиши он соддалав?она буд. Дониш?о дар шакли асотир арзи ву?уд мекард ва он?о бо воситаи расму оин?о, рамзу афсона ва ривоят?о аз як насл ба насли дигар мегузашт.
Нахустин манзараи табиию илмии Олам, ки асосашро дониш?ои олимони Юнони ?адим ташкил медод, манзараи натурфалсафии Олам ном дорад. Истило?и «натурфалсафа» маънои фалсафаи табиатро дошта, то давраи Э?ё (асри 15-16) кулли илм?оро оид ба табиат ифода менамуд.
Дар асри 17, баробари пайдоиши табиатшиносии та?рибав?, пеш аз ?ама механикаи классик?, манзараи натурфалсафиро манзараи механикии Олам иваз мекунад, зеро омўзиши табиат аз тад?и?и шакли соддатарини ?аракати материя - ?аракати механикии ?исм?о о?оз ёфт. Асоси ин манзараро механикаи классик? ташкил меди?ад. Афзалияти ин манзара аз манзараи натурфалсаф? иборат аз он мебошад, ки минбаъд меъёри ?а?и?ат тан?о ва тан?о та?риба ва ченкуни?ои бузурги?ои физик? ?абул карда мешавад.
Дар нима?ои дуюми асри 19, пас аз бунёди назарияи электромагнетизм ва кашфи мав??ои электромагнит?, манзараи электромагнитии Олам ба ву?уд меояд. Нишон дода шуд, ки дар олам натан?о модда?о ба намуди ?исм?ои гуногун, балки майдон?ои мухталифи физик? ?ам ба таври объектив? мав?уданд, на тан?о модда?о, балки майдон?ои физик? низ яке аз шакл?ои мав?удияти материя мебошанд. Пас аз он, ки дар баробари модда?о ба ?атори объект?ои омўзиши физика майдон?ои физик? низ дохил шуданд, манзараи олам намуди мураккабтар ва дар айни замон, рангинтарро гирифт. Одатан мегўянд, ки дар нати?а манзараи механикиро манзараи электромагнит? иваз кард. Вале бе?тар мебуд агар гўем, ки манзараи механикиро манзараи электромагнит? пурратар гардонд, зеро тасаввурот – ?амон тасаввуроти физикаи классик?, тасаввурот оид ба макроолами шинос бо?? монда буд. Аз ин рў манзараи илмии ин давраро манзараи механикию электромагнитии Олам номидан да?и?тар аст.
Охир?ои асри 19 ва ибтидои асри 20 олимон ба омўзиши микроолам шурўъ намуда, ба ?одиса?ои навтарини хосият?ои фав?уллода дошта дучор омаданд. Ин кашфиёт?о тасаввуротро оид ба табиат ?атъиян дигаргун сохт. Акнун бо дарназардошти кашфиёт?ои астрофизик? олам вобаста аз хусусият?ои физикии ?одиса?о ва объект?ои дар ин ?одиса?о ширкаткунанда ба се сат?у дара?а – микроолам, макроолам ва мегаолам ?удо карда шуд.
Тасаввуроти илмие, ки дар асоси кашфиёт?о, назария?о ва консепсия?ои илмии ин давра ба ву?уд омада, ташаккулу такомули он то ?ол давом дорад, асоси манзараи муосири табиию илмии Оламро ташкил меди?ад.
Просмотр: 8303
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved