НА?ША:

АДАБИЁТ:

АКТ?ОИ НОРМАТИВ?:

Маф?ум, принсип?о, намуд ва мар?ила?ои и?рои ў?дадори?о. И?рои ў?дадори?о гуфта содир намудани он амалиёт?оеро меноманд, ки аз ў?дадори?ои мувофи?и ?онун ва шартнома?ои ба зимма гирифтаи иштирокчиёни он ба миён меояд. Ма?сади бастани шартнома?о аз он иборат аст, ки ба нати?аи муайян ба монанди гирифтан, тайёр намудан ё таъмир намудани ягон ашё тараф?ои он ноил гарданд. Дар нати?аи он ?у?у? ва ў?дадори?ои ?арздор ва кредитор ки мазмуни ў?дадории он?оро ташкил меди?ад, амал? мегардад.
И?рои ў?дадори?о дар нати?аи амали фаъолона, ба монанди додани амвол, и?рои кор, супоридани пул ва содир намудани дигар пешни?од?ои молумулк? амал? мегардад. Худдор? кардан аз амал ў?дадории муста?или ?арздоро ташкил надода, тан?о ў?дадории содир намудани амали фаъолонаро пурра менамояд. Бояд ?айд намуд, ки и?рои ў?дадори?о аз ду аломати му?им - амал ва мувофи? омадани он ба ў?дадори?ое, ки дар ?онун ва шартнома ифода ёфтааст иборат мебошад. Амале, ки бояд и?ро карда шавад, фаъолона, гуногун ва аз мазмуни ани?и муносибат?ои ў?дадор? вобаста мебошад. Фа?ат он амали ?арздор (додани амвол, супоридани пул, и?рои кор), ки бештар дар ?онун ва шартнома вомехўрад, номбар карда мешаванд. Вале новобаста аз гуногунии амал?ое, ки ?арздор содир менамояд, он?о ба принсип?ои умумй итоат менамоянд.
?оида?ои умумии и?рои ў?дадори?оро принсип?ои и?рои ў?дадори?о меноманд. ?онунгузории амалкунандаи граждан? ду принсипи зерини ичрои ў?дадори?оро пешбин? менамояд, бо таври дахлдор и?ро намудани ў?дадори?о ва и?рои реалии ў?дадори?о.
Мувофи?и м. 330 КГ ў?дадор? бояд ба таври дахлдор и?ро карда шавад. Ин чунин маъно дорад, ки зарурати содир намудани амали дар ў?дадор? пешбинишуда (худдор? аз содир намудани амали дар ў?дадор? пешбинишуда) мутоби?и шарт?ои ў?дадор? ва талаботи ?онун, дигар санад?ои меъёрии ?у?у?? ва ?ангоми набудани чунин шарт ва талабот мутоби?и анъана?ои муомилоти корй ё талаботи му?аррарии пешни?одгардида ан?ом дода шавад.
Ба таври дахлдор и?ро намудани ў?дадор? маф?уми муракаб мебошад. Вай як ?атор талабот?оро оид ба таври дахлдор и?ро кардани ў?дадор? ба монанди предмет, ?ой, ва?т, тарзи и?ро ва ?айра?о дар бар мегирад. Нишондоди пурра оиди ?амаи масъала?ои номбаршуда дар КГ, инчунин дар дигар санад?ои меъёрие, ки намуд?ои ало?идаи ў?дадори?оро (ма?сулотсупор?, боркашонй, ма?сулотсупор? барои э?тиё?оти давлат ва ?айра?о) ба танзим медарорад, оварда шудаанд.
Принсипи ба таври реал? и?ро намудани ў?дадори?о дар м. 427 КГ ифода ёфтааст. ?амчун ?оидаи умум? ?атм? будани и?рои ў?дадориро дар шакли реал? дар назар дорад. Мо?ияти принсипи бо таври реал? и?ро намудани ў?дадориро аз тарафи ?арздор содир намудани ма?з ?амон амал?ое ташкил меди?ад, ки мазмуни ў?дадориро бе ивази чунин амал ба мабла??ои пулии баробар (эквивалент) дар шакли рўёнидани зарар ва додани ноустуворона ифода менамояд.
Вале дар моддаи 427 КГ доираи амали принсипи ба таври реал? и?ро намудани ў?дадори?о ма?дуд карда шудааст. Мувофи?и он пардохти ноустуворона ва ?уброни зиён дар сурати и?рои номатлуби ў?дадор? ?арздорро аз и?рои ў?дадор? дар шакли асл, агар дар ?онун ва шартнома тартиби дигаре пешбин? нашуда бошад, озод наменамояд ва баръакс ?уброни зиён ва пардохти ноустуворона дар ?олати и?ро накардани ў?дадор? агар тартиби дигаре дар ?онунгузор? ва шартнома пешбин? нагардида, бошад, ?арздорро аз ичрои ў?дадор? дар шакли асл озод менамояд.
?арду принсип, чи хеле ки аз гуфта?ои боло маълум мегардад, характери диспозитивй доранд, зеро меъёр?ои он?оро та?ассумкунонида ба тараф?о имконият меди?ад, ки дигар ?оида?оро нисбати нишондоди ?онун му?аррар намоянд. Барои ?амин ?ам на?ши принсип?ои умумии и?рои ў?дадори?о дар он маврид?о ифода меёбанд, ки тараф?о ?оида?ои махсуси и?роро му?аррар накарда бошанд ва он?о ба принсип?ои номбаршуда мухолиф набошад.
Таносуби принсип?ои ба таври дахлдор ва реал? и?ро кардани ў?дадори?о набояд ?амчун мартабот (субординатсия) фа?мида шавад. Хуб мешуд, ки оид ба ?ам ало?амандии он?о сухан ронем. Чунончи, ба таври дахдор и?ро намудани ў?дадориро бе дар шакли реал? и?ро кардан тасаввур кардан мумкин нест. Аз тарафи дигар ба таври реал? и?ро намудан ?айри дахлдор шуданаш мумкин нест. Зеро ?ангоми инкишофи мўътадили ў?дадорй, ба таври реал? и?ро намудани ў?дадор? ба таври дахлдор и?ро намудани ў?дадориро дар назар дорад. На?ши принсипи ба таври реал? и?ро намудани ў?дадори?о дар шакли пурра ?ангоми ба таври дахлдор и?ро накардани ў?дадори?о ва?те ки и?рои ў?дадори?о дар шакли асл бо додани ?уброни пули (зарар ё ноустуворона) ало?аманд карда намешавад, зо?ир мегардад. Истисно аз ин ?оида нишондоди м. 441 КГ мебошад, ки мувофи?и он мутоби?и созишномаи байни тараф?о ў?дадор? бо додани ?а??и гузашткун? (пардохти пул, додани амвол ва ?.) бар ивази и?ро метавонад ?атъ гардад.
Дар шароити и?тисоди бозор? супоридани ?уброни пул?, ?амчун ?оида ба тараф?о имконият меди?ад, ки амвол, кор ва хизмати лозимиро аз дигар ?ой ва ё аз дигар ма?сулоттайёркунанда ба даст оваранд. ?айр аз ин, дар нати?аи гузаронидани мў?лати и?ро кредитор аз и?рои ў?дадорие, ки ?авасманд намебошад, метавонад даст кашад. Мисол, аз тарафи ?арздор фиристодани арча шаби соли нав ё ин ки баъди он ?амчун и?рои ў?дадор? дар шакли асл барои кредитор ?еч гуна а?амият надорад.
Кодекси граждан? баъзе ?олат?ои ма?буран дар шакли асл и?ро намудани ў?дадори?оро пешбин? менамояд. Чунончи, дар сурати и?ро накардани ў?дадор? оиди ба кредитор додани моли муайяни инфирод? кредитор ?а? дорад дар асоси шарт?ои пешбининамудаи ў?дадор? аз ?арздор кашида гирифтан ва ба ў додани молро талаб намояд. Вале и?ро накардани ў?дадор? нисбати кори муайян талабро оиди дар шакл асл и?ро кардани ў?дадор? дар назар надошта, балки аз тарафи кредитор супоридани ?уброни пул? ё бо супориши он аз тарафи шахси сеюм и?ро намудани онро дар назар дорад. Муносибати гуногуни ?онунгузор? оиди дар шакли асл ма?буран и?ро намудани ў?дадор? аз табиати худи муносибат?ои ў?дадор? ба миён меояд. ?арздорро барои содир намудани ягон амале, ки ў намехо?ад ма?бур кардан мумкин нест.
Ягона воситае, ки ўро барои содир намудани амали муайян ма?бур карда метавонад, му?озоти молумулк? мебошад. Ин амалан маънои иваз намудани и?рои ў?дадор? дар шакли асл ба ?уброни пул? мебошад. Аз ин ?о принсипи ба таври реал? и?ро намудани ў?дадори?о бевосита нисбати ў?дадори?о оид ба додани ашёи муайяни инфирод? зо?ир гардида, дар дигар ў?дадори?о дар шакли асл ба принсипи ба таври дахлдор и?ро намудани ў?дадори?о як?оя амал менамояд.
Дар рафти и?рои ў?дадори?о ба нати?аи назарраси и?тимо? на ба воситаи и?рои ў?дадори?ои ало?ида, балки ба воситаи амал? намудан ва и?рои ма?мўи ?амаи ?у?у?у ў?дадори?ои субъективие, ки мазмуни ба таври дахлдор и?ро намудани ў?дадори?оро ташкил меди?ад, ба даст оварда мешавад. Аз ин ?о иштирокчиёни и?рои ў?дадори?о на тан?о дорои ху?у? ва ў?дадори?ои мушаххас, балки амаликунандаи шумораи зиёди ?у?у? ва ў?дадори?ои ба ?ам ало?аманде мебошанд, ки на тан?о бо ?амдигар омехта намешаванд, ?атто новобаста аз ?амдигар ву?уд дошта наметавонанд. Бо ?амин сабаб шакли и?рои ма?мўи ў?дадори?ои бо ?ам ало?аманд гуногун мебошанд. Ба он?о дохил мешаванд:
1. И?рои ў?дадори?ои мута?обила;
2. Мувофи?ати ?у?у? ва ваколат?о, и?рои ў?дадории мушаххас дар назди ра?иб.
3. И?рои ў?дадор? дар назди давлат.
Барои и?рои мута?обилаи ў?дадор? пеш аз ?ама иртиботи ў?дадори?о ва и?рои ў?дадор? барои ў?дадор? хос мебошад. И?рои ў?дадори?о амал? шудани ў?дадори?ои мута?обилро дар назар дорад. Ба сифати ма?аки эътироф намудани ин ё он ў?дадор? нисбати дигараш мута?обил ба назари мо и?рои дутарафаи он?о дар амал?ои мута?обил байни худ ало?аманд, ки барои ноил шудан ба нати?а муайян равона карда шудааст, баромад карда метавонад. Бо баробари ноил шудан ба нати?а, ба?ампайвастшавии ў?дадори?ои мута?обил ба миён меояд. Аз ин ?о и?рои мута?обил гуфта, содир намудани амали мута?обил, ?авоби оиди и?рои ў?дадори?ои мута?обиле меноманд,ки ба зиммаи юптирокчиёни он?о гузошта шудааст. Мураккабии ало?а ?ангоми и?рои мута?обила дар он ифода меёбад, ки ?ар як иштирокч? нисбати я?цигар на тан?о ў?дадории мута?обил дорад, балки ба ?ар як ?у?у?и субъектив?, ў?дадории ?у?укии мушаххас мувофи? меояд. ?ар як тарафи и?рои ў?дадори?ои мута?обил на тан?о ў?дадор аст, ки ў?дадории худро ба таври дахлдор и?ро намояд, ?атто дар ?олати и?ро накардани ў?дадории худ ба тарафи дигар ?у?у? меди?ад, ки баргардонидани предмети и?роро талаб намояд. Аз ин ?о и?рои мута?обилаи ў?дадор? аз ?ониби яке аз тараф?о шарти и?рои ў?дадор? аз тарафи дигарро дар назар дорад (м. 353 КГ).
Дар баробари ?амин ?ангоми аз ?ониби тарафи вазифадоршуда пешни?од нагардидани и?рои ў?дадории саршуда ё мав?уд будани ў?дадорие, ки ошкоро аз и?ро намудани он дар мў?лати муайян гуво?? меди?ад, тарафи мута?обилаи и?рои ў?дадориро ба зима дошта ?а? дорад, ки и?рои ў?дадории худро боздорад, ё аз и?рои он даст кашад ва товони зиёнро талаб намояд. Агар шарти и?рои ў?дадор? дар ?а?ми пурра и?ро нашуда бошад, тарафи мута?обил и?рои ў?дадориро ба зимма дошта ?а? дорад и?рои ў?дадориашро боздорад, ё и?рои ?исми онро рад намояд, ки баробар ба ?а?ми и?рои пешни?одшудаи он аст (?. 2, 3 - м. 353 КГ)
Дигар шакли и?рои ў?дадори?о мувофи?ати ?у?у? ва ваколат?о, и?рои ў?дадории мушаххас дар назди ра?иб мебошад. Ба сифати он баромад карда метавонад ?у?у?и гирифтани хизмат?ои гуногун дар шартномаи пудрати сохтмон (м. 764 КГ) ва ў?дадор? оид ба пешни?од намудани он; ў?дадории супорищди?анда дар шартномаи пудрат доир ба и?рои кор?ои лои?акаш? ва тад?и?от оиди ба пудратч? ?уброн намудани харо?от?ои зиёдатие, ки нисбат ба кор?ои лои?акашию тад?и?оти новобаста аз ?олат?ои ба пудратч? вобастабуда ба миён меояд ва ?у?у?и пудратч? оиди талаби ?уброни харо?от; ў?дадори?ои иттилоот? (м. 738 КГ) ва ?айра?о.
Шакли сеюми и?ро ин и?рои ў?дадори?о дар назди давлат мебошад. Ў?дадор? дар назди давлат асосест, ки ба он такя карда, ў?дадории дар шартнома?о муста?камкардашудаи иштирокчиёни он, инчунин ?авобгарии он?о дар назди ?амдигар амал? карда мешавад. Ба он дохил мешавад: ў?дадории пудратч? дар шартномаи пудрати сохтмон оиди риояи талаботи ?онун ва дигар санад?ои меъёрию ?у?у?? доир ба ?ифзи му?ити атроф ва бехатарии кор?ои сохтмон?, ?ангоми амал? намудани сохтмон ва кор?ои ба он ало?аманд (м. 767 КГ); и?рои ў?дадор? аз тарафи ма?сулотсупоранда дар шартномаи ма?сулотфиристон? барои э?тиё?оти давлат (м. 563 - 569 КГ); инчунин ў?дадори?ои пудратч? дар шартномаи кор?ои пудрат? барои э?тиё?оти давлат? (м. 780 -785 КГ) ва ?айра?о.
?амаи шакл?ои ў?дадори?о бо ?ам ало?аманд буда, амал? шудани он?о мар?ила ба мар?ила сурат мегирад.
Барои ?амин ?ам и?рои ў?дадори?о аз низоми пайдар?ами амалиёт?ое иборат мебошад, ки ?арздор ва кредитор содир менамоянд, яъне аз раванди муайяне, ки аз шумораи мар?ила?ои якдигарро ивазкунанда иборат аст. Вобаста аз як ?атор ?олат?о, ба монанди характери ў?дадори?о, тарзи и?рои интихобнамуда, ?ои ?ойгиршав?, и?рокунанда ва ?айра?о шумораи мар?ила?о гуногунанд. ?амаи он?оро ба ча?ор мархилаи зерин чудо намудан мумкин аст:
1. Мар?илаи ташкилию пешак?;
2. Мар?илаи эътино кардан;
3. Мар?илаи супоридан;
4. Мар?илаи ?абул кардан.
Ду мар?илаи охирин дар баъзе маврид?о мумкин аст бо ?ам мувофи?ат намоянд.
Мар?илаи ташкилию пешак? ?амон гуна амал?оро дар бар мегирад, ки дар оянда ?амчун замина барои содир намудани амал?о оиди и?рои ў?дадори?ои асос? хизмат мерасонад. Мисол, дар шартномаи пудрати сохтмон ?удо кардани ?итъаи замин, додани ?у??ат?ои техник?, таъмини рафти кор, ё дар шартномаи ма?сулотфиристон? барои э?тиё?оти давлат? пешни?од намудани таъиноти борфиристон? ва ?айра?о.
Мар?илаи эътино кардан и?рои ?амон амал?оро дар назар дорад, ки мазмуни ў?дадори?ои асосиро ташкил меди?анду барои амали намудани ?у?у??ои субъектив? равона карда шудаанд. Мисол, дар шартномаи ма?сулотфиристон? пеш аз он ки ма?сулотро ма?сулотфиристонанда супорад, бояд аввал онро исте?сол намоянд, молро барои ти?орат харад ва ?айра?о.
Мар?ила?ои супоридан ва ?абул намудан, супоридани предмет и?рои ў?дадориро ба дорандаи ?у?у?и субъектив? ва ?абул намудани онро дар назар доранд.

Субъект?ои и?рои ў?дадори?о. ?амчун ?оидаи умум? ў?дадориро худи ?арздор и?ро менамояд. Вале ба ў ваколат дода мешавад, ки имконияти и?роро дар ?а?ми пурра ё ?исман ба шахси сеюм ди?ад. Мувофи?ан ба зиммаи кредитор низ ў?дадории ?абули и?рое, ки на тан?о ?арздор, балки шахсони сеюм пешни?од намудаанд, гузошта мешавад. Аз ин ?оида истисно низ ву?уд дорад. Мисол, ?ангоме ки ташкилот кор?ои лои?акаширо бо институти муайян супориш меди?ад ё филармония бо овозхони муайян шартномаро барои иштирок дар консерт мебандад. Дар чунин ?олат манфиати ташкилот ва филармония мумкин аст ко?иш ёбад, агар ба ?ои институт ва овозхони дахлдори дар ў?дадори пешбинишуда ягон каси дигар амалиётро содир намояд. Барои ?амин ?ам дар чунин ?олатхо ?онун талаб менамояд, ки худи ?арздор ў?дадориро бевосита и?ро намояд.
Моддаи 334 КГ имконияти аз тарафи ?арздор ба зиммаи шахси сеюм гузоштани и?рои ў?дадориро ба шарте ро? меди?ад, ки агар аз ?онун, санад?ои дигари ?у?у??, шарт?ои ў?дадор? ё мо?ияти он зарурати шахсан и?ро намудан ба миён наояд. Дар ?амаи дигар ?олат?о ?у?у?и ?арздор оид ба гузоштани и?рои ў?дадор? ба зиммаи шахси сеюм ба ў?дадории кредитор оиди ?абули и?рои пешни?одкардашуда мувофи?ат менамояд.
Аз рўи ?оидаи умум? ?арздор ў?дадор аст предмети и?роро ба кредитор ди?ад. Дар баробари ?амин кредитор ?а? дорад аз ?арздор талаб намояд, ки вай ў?дадориро дар назди шахси сеюм и?ро намояд. Агар чунин талабот боиси харо?оти иловаг? барои кредитор гардад, дар чунин ?олат онро бояд кредитор ди?ад. ?амчун ?оидаи умум? шахси сеюм ў?дадориро и?ро намуда, аз рўи супорипш ?арздор амал мекунад. Пас, ба сифати асоси чунин и?ро иродаи ифодаёфтаи худи ?арздор хизмат менамояд.
Вале ?оидаи овардашуда низ истисноро дар назар дорад. Сухан дар бораи он ?олат?ое меравад, ки шахси сеюм нисбати и?рои ў?дадорй аз тарафи ?арздор манфиатдор мебошад. Зеро дар ?олати аз тарафи ?арздор и?ро накардани ў?дадор? шахси сеюм ?у?у? ба амволро аз даст меди?ад. Чунин ?олат мумкин аст ?ангоми ба сифати шахси сеюм баромад кардани и?орагири иловаг? бинои анбор, он касе ки дар муносибат?ои ў?дадор? бо и?орагиранда намебошад, ба миён ояд.
Муносибат?ои номбаршуда аз муносибат?ои и?оради?анда бо и?орагиранда вобаста мебошад. Дар сурати аз бино хори? кардани и?орагиранда ?ама асос?о ба миён меоянд, ки и?орагири иловаг? низ аз он чо хори? карда шавад.
Бо ма?сади ?имояи манфиати шахси сеюм (дар мисоли овардашуда - и?орагири иловаг?) ?. 2 моддаи 334 КГ ба ў ?у?у? меди?ад, ки и?озати ?арздорро и?орагиранда нагирифта ў?дадориро дар назди кредитор и?ро намояд (дар мисоли овардашуда супоридани ?а??и и?орае, ки ба и?орагиранда тааллу? дорад). Баъди чунин рафторро содир намудани шахси сеюм, ба ў ?у?у?и талабкуние, ки ба кредитор тааллу? дошт, мегузарад. Мо?ияти ин меъёр дар он ифода меёбад, ки ?арздор (аз ?умла и?орагиранда) ?у?у?и ба он ?авола карданро надорад, ки шахси сеюмро супориш надодааст ў?дадории онро и?ро намояд.
Дар и?рои ў?дадор? якчанд кредитор ва ?арздор иштирок карда метавонанд (м. 344 КГ). Дар чунин ?олат?о сухан дар бораи иштироки бисёршахс? дар ў?дадор? меравад. Бисёршахсй ?у?у?и тарафи дигарро дар ў?дадор? оиди бо талаб муро?иат кардан ё якбора якчанд шахс ў?дадориро и?ро намуданро дар назар дорад. Вале ?у?у? ва ў?дадории шахсонеро, ки дар чунин ў?дадор? иштирок менамоянд, вобаста ба ха?ми ?у?у? ва ў?дадори?ое, ки ба ?ар як иштирокч? тааллу? дорад, аз ?амдигар фар? менамоянд. Вобаста ба ?а?ми ?у?у? ва ў?дадори?ои тараф?о ў?дадори?ои бо иштироки шахсони бисёрро ба ?иссаг?, муштарак ва иловаг? ?удо менамоянд.
Ў?дадори?ои ?иссаг? чунин маъно доранд, ки ?ар як иштирокч? дар ў?дадор? дорои ?у?у? ва ў?дадори?о дар доираи ?иссаи муайян мебошад. Яъне ?ар як кредитор ?а? дорад аз ?арздор и?рои ў?дадориро фа?ат дар доираи ?иссаи ба кредитори дахлдор тааллу? дошта талаб намояд ё ?ар як кредитор ?у?у? дорад аз ?ар як ?ам?арздорон (?арздорони як?оя) и?рои ?амон ?исми ?исаро талаб намояд, ки ба ?ар яке аз ?ам?арздорон рост меояд (моддаи 344 КГ). Дар чунин ?олат ?арздоре, ки ?исаи худро дар ў?дадор? и?ро менамояд, аз ў?дадории хори? гардида ва ў?дадори он и?рошуда ?исоб карда мешавад. Нисбати ?арздорони дигар бошад, ў?адор? то аз тарафи он?о и?ро гардидани ў?дадори?ояшон амал менамояд. Талаботи м. 344 КГ нисбати ў?дадори?ои ?исаг? ?амчун ?оидаи умум? ?амон ва?т амал менамояд, ки дар ?онун, дигар санад?ои меъёрию ?у?у?? ё шарти ў?адор? тартиби дигаре пешни?од нагардида бошад.
Ў?дадори?ои муштарак тан?о дар ?олат?ои махсуе пешбининамудаи ?онунгузор? ва шартнома ба ву?уд омада метавонад. Мувофи?и талаботи м. 345 КГ ў?дадори?ои муштарак дар ?исмати та?симнопазирии предмети ў?дадор?, ?ангоми зараррасонии як?оя, инчунин нисбати ў?дадори?ое, ки ба фаъолияти со?ибкор? ало?аманд мебошанд, ба ву?уд меоянд.
Дар ў?дадори?о бо иштироки кредиторони муштарак ?ар яке аз он?о ?а? дорад аз ?арздор и?рои ў?дадориро дар ?а?ми пурра талаб намояд. Мувофи?ан ?арздор ?а? дорад ў?дадории худро то и?рои онро талаб кардани яке аз ?амкредиторон ба яке аз он?о и?ро намояд. Мисол, агар гурў?и бонк?о ба ташкилот кредит ди?анд, он го? ?ар як бонке, ки ба гурў?и бонк?ои ба ташкилот кредитди?анда дохилшаванда метавонад аз ташкилот баргардонидани кредити додашударо дар ?а?ми пуррааш талаб намоянд. Ин дар навбати худ маънои онро дорад, ки ташкилоти маблаги пулиро ба яке аз бонк?о (кредитор?о) супорида ў?дадориро дар ?а?ми пуррааш и?рокарда ?исобида мешавад.
Дар ў?дадори?ои муштарак ?арздор ?у?у? надорад, ки ба му?обили талаби яке аз ?амкредиторон, ки ба муносибат?ои ?арздор бо дигар ?амкредиторон (дар муносибат?ое, ки кредитори талаб пешни?одкунанда иштирок надорад) асос меёбад, раддия из?ор намояд.
Он чи ки ба муносибати байни кредиторон дахл дорад, мувофи?и ?исми 4 м. 349 КГ муайян карда мешавад. Мувофи?и он кредитори муштарак, ки и?рои ў?дадори?ои ?арздорро ?абул кардааст, вазифадор аст арзи ба дигар кредиторон тааллу?доштаро, ба андозаи баробар ?уброн намояд, ба шарте ки аз муносибати байни он?о тартиби дигаре барнаояд.
?ангоми дар ў?дадор? ?арздорони муштарак иштирок намуданашон кредитор ?а? дорад и?роро аз ?амаи ?арздорон ё аз ?ар кадоми он?о дар ало?идаг?, аз ?умла ба таври пурра ё оид ба як ?исми ?арз талаб намояд. Агар талаби кредитор аз яке аз ?ам?арздорони муштарак пурра ?онеъ нагардад, вай ?у?у? дорад ?исми бо?имондаашро аз дигар ?ам?арздорон талаб намояд (?. 1 ва 2 м. 346 КГ).
Вале набояд ба он ро? дода шавад, ки яке аз ?арздороне, ки кредитор интихоб намудааст, зарар бинад. Барои ?амин хам ?. 2 м. 348 КГ ба ?арздоре, ки ў?дадории муштаракро и?ро кардааст имконияти ба дигар ?арздорон талаби пастдошт? (регресс?) бо ?иссаи баробар, ва аз ?исоб баровардани ?иссаи худ пешни?од намояд. Вале ?арздорони мазкур нисбат ба он аллакай муштарак набуда, балки ?арздори ?иссаг? ?исобида мешаванд. Дар сурати яке аз ?ам?арздорон напардохтани ?а??и ?арздоре, ки ў?дадории муштаракро и?ро кардааст, ?амаи он чизе ки вай надодааст, ба таври баробар ба зиммаи ?амон ?арздор ва ?арздорони дигар мешавад (банди «б» к. 2 м. 348 КГ).
Ў?дадори?ои иловаг? дорои хусусият?ои худ мебошанд. Хусусияташ дар он ифода меёбад, ки ?ангоми аз тарафи ?арздори асос? ?онеъ намудани талаби кредитор оид ба и?рои ў?дадор?, чунин талаби ?исман и?ронашуда ба ?арздори дигар (?арздори субсидиар?) арз карда мешавад (м. 1350 КГ). Пас, ?арздори иловаг? (субсидиар?) ў?дадориро дар ?амон ?исме и?ро менамояд, ки ?арздори асосй и?ро накардааст. Вале кредитор талаби худро дар навбати аввал ў?дадор аст, ки ба ?арздори асос? пешни?од намояд ва тан?о дар ?олати нарасидани восита?ои рўёниш кредитор ?а? дорад ?исми бо?имондаашро аз ?арздори иловаг? талаб намояд. У?дадори?ои иловаг? дар асоси ?онун ва шартнома ба ву?уд меоянд.
Хусусияти характерноки муносибат?ои иловагии ?арздорон дар он ифода меёбад, ки ?арздори иловаг? ў?дадориро ба ?ои ?арздори асос? и?ро намуда, ?амчун ?о?да ба ?арздори асос? ?у?у?и талаби регресив? надорад.
Дар фар?ият нисбат ба иштироки шахсони сеюм дар и?рои ў?дадор? модом, ки кредитор ва ?арздор аз ў?дадор? намераванд, ?олат?ое ?ой доштанаш мумкин аст, ки дар он иваз шудани кредитор ва ?арздор ба ву?уд меоянд, чунин ?олат?оро ивазшавии шахс дар ў?дадор? меноманд.
?ангоми ивазшавии шахсон дар ў?дадор? се саволи асос? ба миён меояд: чунончи, чунин ивазнамо? ?амава?т имконият дорад, бо кадом тартиб гузаронида мешавад ва боиси кадом о?ибат?о мегардад. ?авоб аз он вобастагй дорад, ки дар ў?дадор? сухан дар бораи ивазшавии кредитор меравад ё ?арздор. Ивазшавии кредиторро ?онун гузашти ?у?у??о ба дигар шахсон ном мебарад. ?амчун ?оида, мувофи?и ?. 1 м. 411 КГ чунин гузариш имконият дорад. Зеро талаботе, ки дар асоси ў?дадор? ба кредитор тааллу? дорад, тиб?и а?д ба дигар шахс (гузашткардани талабот) дода шуданаш мумкин аст ё дар асоси ?онун метавонад ба дигар шахс гузарад, Вале доираи ?у?у??ое ву?уд дорад, ки кредитор наметавонад ба дигар шахсон ди?ад. Он ?у?у??ое дар назар дошта мешавад, ки бевосита ба шахсияти кредитор ало?аманданд. Мисол, он талабот оиди ба алимент ва ?уброни зиёне, ки ба ?аёт ва саломатии ша?рвандон расонида мешавад шуда метавонад. Дар баъзе мавр?д?о манъи бевоситаи додани ?у?ук дар ?онун?о нишон дода мешавад. Мисол, оиннома, ва кодекс?ои на?лиёт? имконияти додани ?у?у?ро оид ба пешни?од кардани иддао ва даъво?ои ба боркашон? ало?аманд бударо шахсони сеюм и?озат намеди?анд. Истиснои нисбати он ?олат?ое ву?уд дорад, ки чунин ?у?у??о аз тарафи борфиристонанда ба бор?абулкунанда ё ин ки он?о ва ташкилот?ои боло? ё на?лиётию экспедитсион? ?ой дошта бошад.
Гузаштани талабот дар асоси ?онун а?д?ое, ки дар байни кредитори аввала ва нав ба миён меояд шуданаш мумкин аст. Дар баъзе ?олат?о гузаштани ?у?у?и кредитор ба шахсони дигар махсусан дар м. 416 КГ нишон дода мешавад. Мисоли он шуда метавонад, гузаштани ?у?у??ои умумии вориси ?у?у?и кредитор; ?арори махсуси суд оид ба гузаштани ?у?у?и кредитор ба шахсони дигар, агар чунин ?олат ба ?онун мухолиф набошад; и?ро намудани ў?дадории ?арздор аз ?ониби зомин ё гаравде?, ки аз рўи он ў?дадор? ?арздор намебошанд ва субрагатсия - яъне ба шахсе, ки ?арзи бегонаро и?ро намудааст, гузаштани ?у?у?е, ки ба кредитор ?ангоми су?уртакунон? тааллу? дошт ва ?айра.
Вале номгўи асос?ои гузашти ?у?у?и талабкун? дар асоси ?онун бо ?амин ба охир намерасад. Ивази кредиторро гузашти ?у?у?и талабкун? (сесия) меноманд. Кредиторе, ки ?у?у?и талабкунии худро ба шахси дигар меди?ад седент меноманд ва кредитори наве, ки ?у?у?и талабкуниро ба даст медарорад, сессионер меноманд. ?ангоми гузашти ?у?у?и талабкун? новобаста аз он ки чунин ?у?у? ба ?онун ё шартнома асос меёбад, розигии ?арздор талаб карда намешавад.
Зеро барои ?арздор фар?е надорад, ки пулро ба к? ди?ад, корро ба к? супорад ва гайра?о. Кредитори аввала бошад, фа?ат як ў?дадор? дорад, ин ?ам бошад оиди ивазшавии барпонагардида ба тари?и хатт? ба ?арздор хабар додан. Агар кредитор чунин ў?дадориашро и?ро накунад, он го? ба кредитори нав лозим меояд, ки вобаста ба ин таввакали сар задани о?ибати номусоидро ба ўхда гирад. Аз он ?умла ин дар он ифода меёбад, ки ?арздор ?а? дорад ў?дадориро на дар назди кредитори нав, балки кредитори аввала и?ро намояд. Агар дар ?онун ё шартнома тартиби дигаре пешбин? нашуда бошад, ?у?у?и кредитори аввала ба кредитори нав дар ?а?м ва мутоби?и шарте мегузарад, ки то ла?заи гузаштани ?у?у?и мазкур мав?уд буд. Аз ?амин сабаб агар ягон кас дар назди кредитори аввала барои и?рои ў?дадории ?арздор кафолат дода бошад, он го? чунин кафолат барои кредитори нав ?увваи худро ниго? медорад.
Кредитори аввала дар назди кредитори нав фа?ат барои талаб?ои ?а?и?ии гузашткардашуда ?авоб меди?ад. Агар ?арздор ў?дадориро вайрон кунад, кредитори аввала барои он дар назди кредитори нав ?авобгар намебошад, чунин ?авобгар? тан?о дар ?амон ?олат рўй доданаш мумкин аст, ки агар кредитори аввала ба ?ои ?арздор дар назди кредитори нав кафилиро ба зимма шрифта бошанд (м. 419 КГ). Вале бояд ?айд намоем, ки КГ баъзе дигар ў?дадори?ои ?арду кредиторро пешбин? менамояд. Мисол, кредитори аввала ба кредитори нав вазифадор аст, ?у??ат?оеро ди?ад, ки ?у?у??ои талабкунии онро тасди? менамояд, инчунин дигар маълумот?оро, ки барои амали намудани ?у?у?и талабкун? зарур аст, хабар ди?ад. Дар навбати худ кредитори нав ў?дадор аст, ки ба ?арздор далел?оро оиди ба ў гузаштани талабот?ои дахлдор пешни?од намояд. Аз ин ?о то мавриде, ки вай далел?ои заруриро нагирад ?арздор ?а? надорад, ки ў?дадориро дар назди кредитори нав и?ро нанамояд.
Дар чунин ?олат ?арздор дар назди кредитори нав барои гузаштани мў?лати и?рои баву?удомада ?авобгариро ба зимма намегирад. Гузашти талаб дар асоси шартнома, ки дар байни кредитори аввала ва нав баста мешавад, ё ?онун амал? карда мешавад. Нисбати шартнома?ое, ки ба гузашти ?у?у?и талабкун? равона карда шудаанд, талаб?ои махсус пешни?од карда мешавад. Яке аз он?о аз он иборат аст, ки чунин шартнома?о дар шакли хатт? баста мешаванд.
Талаби дигар ба он вобастаг? дорад, ки шартномаи ?у?у??ои кредитори авваларо ба ву?удоварда ба шакле, ки ?онун пешни?од намудааст бояд ?авобгў бошад. Агар чунин шартнома ба ?айд гирифта шавад (мисол, шартномаи амволи гайриман?ул) он го? гузашти ?у?у?и тараф?ои ин шартнома ба шахси сеюм бояд ба ?айд гирифта шавад. Ва дар охир бояд онро ?айд намоем, ки гузашти ?у?у?е, ки ба ?о?аз?ои ?иматноки ордер? асос меёбад, бо ро?и дар он?о кардани навишта?оти та?лил? (индосамент) гузашт карда мешавад.
Гузаронидани ?арз. Гузаронидани ?арз маънои иваз намудани ?арздорро дар ў?дадор? дорад. Аз сабабе ки шахсияти ?арздор барои кредитор а?амияти калон дорад, аз ?амин сабаб ивази ?арздор бо розигии кредитор амал? гардонида мешавад. Агар ?ангоми гузаронидани ?арз розигии кредитор пурсида нашуда бошад ё ?авоби манф? гирифта шуда бошад, он го? гузаронидани ?арз номумкин буда, он чизе, ки и?ро шудааст бе эътибор эътироф карда мешавад, яъне эътибори ?у?у?? надорад. Шакли гузаронидани ?арз ба ?амин ?оида?ое итоат мекунад, ки нисбати гузашти ?у?у?и талабкун? татби? карда мешавад.
Гузаронидани ?арз бояд дар ?амон шакле содир карда шавад, ки нисбати и?рои дигар ў?дадори?о талаб карда мешавад, ба монанди дар гузаронидани ?арз низ ба монанди гузашти ?у?у?и талабкун? ?арздори нав ?а? дорад ба му?обили кредитор эътироз намояд, чи хеле ки ба кредитори аввала ?арздор чунин эътирозро карда метавонист. Мисол, агар аз тарафи кредитор ягон мав?уфгузор? то гузаронидани ?арз ?ой дошта бошад он го? ?арздори нав ?а? дорад дар ин ?олат барои асоснок кардани зарурати зиёд намудани мў?лати и?ро ?авола намояд. ?арздори аз ў?дадор? хори?шуда дар назди кредитор барои и?ро накардани ў?дадор? ?еч гуна ?авобгариро ба зимма намегирад. ?авобгарии вай бо интихоби ?онишини худ махдуд гашта, кредитор барои ивази ?арздор розиг? дода бояд худи ў масъалаи аз тарафи ?арздори нав и?рошаванда будани ў?дадориро ?ал намояд. Дар ў?дадори?ои тарафайн ?ам, ?у?у?и талабкун? ва ?ам гузашт кардани ?арз дар як ва?т мегузарад. Дар чунин ?олат?о и?рои шарт?ое, ки ?ам ба ?у?у?и гузашти талабкун? ва ?ам гузаронидани ?арз тааллу? дорад, зарур мебошад.

Предмети и?рои ў?дадори?о. Предмети и?рои ў?дадор? ашё, кор ё хизмат?ое мебошанд, ки аз рўи ў?дадор? ?арздор бояд ба кредитор ди?ад, и?ро намояд ё расонад.
Ў?дадор? дар ?амон ва?т бо таври дахлдор и?рошуда ?исоб карда мешавад, ки агар ?арздор ?амон предметеро ди?ад, ки пешбин? шуда буд. Талабот нисбати кредитор оиди и?ро мувофи?и шарт?ои шартнома, талаби ?онун ва дар сурати набудани он?о мувофи?и талаботи му?аррарии пешбинишуда ан?ом дода мешавад. Одатан талаботи зарур? ба предмети и?ро ба воситаи маф?уми сифат ва шумора ифода карда мешавад ва агар барои ашёи мазкур стандарт?о ё шарт?ои техник? мав?уд бошад, он го? мувофи?и талаботи он?о ба шарте, ки дар шартнома дигар чиз пешбин? нашуда бошад. Ба сифати предмети шартнома ашё, ?у?у?и талабкунй, ?арз, моликияти зе?н? ва ?айра?о баромад карда метавонанд.
Нисбати и?рои ў?дадори?ои пул? ?амчун предмети и?ро талаботи махсус амал менамояд.
Ў?дадории пул? мумкин муста?ил (аз рўи шартномаи ?арз) ё бевосита (ба харидор додани арзиши ашёи харидашуда) бошанд. Дар зери маф?уми ў?дадори?ои пул? ифодаи мабла?и пардохти он оиди ба кредитор додани мабла??ои пул? дар шакли пули накд ё бо тартиби ?исоббаробаркун? бе пули накдро мефа?манд.
Ў?дадори?ои пул? дар ?удуди ?ум?урии То?икистон бояд дар шакли пули милл? (сомон?) ифода ёбад. Истифодаи асъори хори?? инчунин ?у??ат?ои пардохт ?ангоми ?исоббаробаркун? аз рўи ў?дадори?о бо асъори хори?? дар ?удуди ?ум?урии То?икистон фа?ат дар ?олат ва шарт?ои пешбининамудаи ?онунгузор? ва ё тартиби му?арраркардашуда ро? дода мешавад. Дар ў?дадории пул? мумкин аст пешбин? карда шавад, ки он бо сомон? ба андозаи баробарарзшпи мабла? (эквивалент) бо асъори хори?? ё во?ид?ои шартии пул? пардохта мешавад. Дар ин ?олат, агар тиб?и ?онун ё созишномаи тараф?о ?урби дигар ё санаи дигар муайян нашуда бошад, маблаги ба сомон? пардохтшаванда мутоби?и ?урби расмии асъори дахлдор ё во?ид?ои шартии пул? дар рўзи пардохт муайян карда мешавад (м. 340 КГ).
Вайрон кардани нишондоди м. 340 КГ (яъне ифода ё додани мабла?и ў?дадори?ои пул?и бо асъори хори??) боиси беэътибор эътироф намудани ахд мегардад. Зеро чунин а?д ба талаботи ?онунгузор? (м. 193 КГ) ?авоб намеди?ад.
Санади меъёрии асосие, ки имконият ва доираи истифодаи асъори хори?иро муайян менамояд, ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи танзими асъор ва назорати асъор» мебошад.
И?рои ў?дадори?ои пул? дар шароити бе?урбшав? ва исло?и доимии маблаг?ое, ки дар давоми давраи муайян дода мешавад талаб менамояд. Дар шартнома?ои байни шахсони ?у?у?? ё со?ибкор? имконияти бе?урбшави бевосита дар худи шартнома ба ?исоб гирифта мешавад. Нисбати ша?рвандон ?онун ?оидаи махсусро му?аррар менамояд. Ин дар он ифода меёбад, ки мабла?и пулие, ки бояд дода шавад бо баробари зиёд шудани андозаи минималии музди мехдати дар ?онун пешбинишуда, мутаносибан зиёд мешавад. Чунин тартибот дар сурати расонидани зарар ба ?аёт ва саломатии ша?рвандон, аз рўи шартномаи нига?дошти якумра ва дар дигар ?олат?ои ?онун пешбининамуда, татби? карда мешавад.
?амин тари?, барои ша?рванде, ки бо ?алномаи суд ба фоидаи ў мабла?и пулии муайян барои нигахдошташ рўёнида шудааст, зарурати барои аз нав ?исоб кардани мабла??ои барои нигахдошти он рўёнида мешуда намемонад. Зеро зиёдшавии мабла??о бо таври таъ?или дар асоси м. 341 КГ амали карда мешавад.
?амчун ?оида ў?дадории пул? ба худ шарти додани фоизро низ дар бар мегирад. ?айр аз ин, агар ў?дадор? ихтиёран и?ро карда нашавад, он го? гирифтани предмети и?ро барои кредитор харо?оти зиёдатиро талаб менамояд, ки ин боиси зиёд шудани маблаг?ое мегардад, ки аз ?арздор бояд рўёнида шавад. Дар сурати нокифоягии мабла??ои пардохтамешуда аз тарафи ?арздор талаботи кредитор аз рўи навбат ?онеъ гардонида мешавад. Мувофи?и талаботи м. 342 КГ аввал харо?оти кредитор оид ба гирифтани и?ро, сониян барои пўшонидани мабла?и асосии ?арз ва сониян фоизи он дода мешавад.
Чунин ?оида дар ?олате татби? карда мешавад, ки нисбати тартиби нишондодашуда ягон хел созиши дигар ву?уд надошта бошад. Аз ин ?о ?оидаи муайянкардашуда характери диспозитив? дошта ва тараф?о ?а? доранд, ки дар шартнома тартиби дигари адо кардани ?арзро му?аррар намоянд.
Нисбати ў?дадори?ои алтернатив? низ ?оида?ои махсус муайян карда шудааст. ?амон ў?дадор? алтернатив? эътироф карда мешавад, ки дар он на як, балки якчанд предмет?о ву?уд дошта бошад. Илова бар ин супоридани ?амагуна аз он предмет?ои нишондодашуда ?амчун и?рои дахлдор эътироф карда мешавад. Албатта ?у?у?и интихоб намудан ба кредитор тааллу? дорад, ба шарте ки дар ?онун санади дигари ?у?у?? ё шарт?ои ў?дадор? тартиби дигаре пешбин? нагардида бошад (м. 342 КГ). Бояд ?айд намуд, ки ў?дадори?ои алтернатив? аз ў?дадори?ои оиди додани ашёи дорои нишонаи нави муайяншаванда фар? менамояд. Дар ў?дадори?ои дорои нишонаи нави муайяншаванда ?арздор имконияти интихоби предмети и?роро надорад, зеро он бо нишонаи нав муайян шудааст. Дар ў?дадори?ои алтернатив? а?аллан ду намуди гуногуни предмети и?ро ?атман ву?уд дорад.
Дар ?олати нобудшавии яке аз предмети и?ро дар ў?дадори?ои алтернатив? то амали шудани интихоб и?рои ў?дадор? аз интихобе, ки шахси ваколатдор менамояд, вобаста мебошад. Агар предмети бо?имонда интихоб карда шавад, он го? ў?дадор? ниго? дошта мешавад ва агар интихоб ба манфиати предмети нобудшуда карда шавад, ў?дадор? бо сабаби номумкин будани и?ро ?атъ мегардад.
Ў?дадори?ои факултатив? ба ў?дадори?ои алтернатив? шабо?ати муайян доранд, вале он?о як набуда, намуди ало?идаи ў?дадори?о эътироф карда мешавад. ?амон ў?дадори?ое факултативй эътироф карда мешаванд, ки дорои як предмети и?ро бошанд. Дар ин ў?дадори?о ?арздор ?у?у?и иваз намудани чунин ў?дадориро ба предмете, ки пешак? масли?ат карда шудааст, доранд. Зеро предмете, ки бо ў?дадории асос? мебояд иваз карда шавад, пешак? масли?ат шудааст. Аз ин ?о розигии кредитор барои иваз намудан талаб карда намешавад. Мисол, меросди?анда амволи муайянро ба бародараш васият намуда, дар баробари ?амин ўро ў?дадор менамояд, ки ба писараш оинаи нилгунро ба шарте ди?ад, ки агар вай ба ?ои оинаи нилгун арзиши онро ди?ад. Агар дар ў?дадории алтернатив? ?арздор ?у?у?и интихоб дошта бошад, пас дар ў?дадори?ои факултативй ху?у?и ивазнамо? дорад. ?айр аз ин, дар ?иёс ба ў?дадори?ои алтернатив? нобудшавии предмети и?ро дар ў?дадори?ои факултатив? боиси ?атъ гаштани ў?дадор? мегардад.

Тарз, ?ой ва мў?лати и?рои ў?дадори?о. Ичро. Тартиби аз тарафи ?арздор содир намудани амалиёт оид ба и?рои ў?дадори?оро тарзи и?рои ў?дадори?о меноманд. Чунончи, ў?дадор? дар шартномаи хариду фурўш мумкин аст аз рўи як моли мушаххас ва дар шартномаи кредит бо супоридани пули муайян давра ба давра и?ро гардад.
Тараф?о кадом тарзи и?рои ў?дадориро интихоб менамоянд, бояд ?ангоми баву?удоии ў?дадор? муайян карда шавад. Дар сурати тараф?о тарзи и?рои ў?дадориро муайян накардан кредитор мувофи?и м. 332 КГ ?а? дорад и?рои ?исм ба ?исми ў?дадориро ?абул накунад, ба шарте ки дар ?онун, санади дигари ?у?у??, шарт?ои ў?дадор?, инчунин аз анъана?ои муомилоти кор? ва ё аз мо?ияти ў?дадор? тартиби дигаре ба миён наояд. Дар баробари ин радди яктарафаи и?рои ў?дадори?о ва яктарафа та?йир додани шарт?ои он, ?айр аз ?олат?ои пешбининамудаи ?онун ё шартнома мумкин нест. Радди яктарафаи и?рои ў?дадорй, ки ба татби?и баровардани фаъолияти со?ибкории тараф?о ало?аманд аст, инчунин яктарафа та?йир додани шарт?ои чунин ў?дадор? тан?о дар ?олат?ои пешбининамудаи шартнома, агар аз ?онун ва мо?ияти ў?дадор? тартиби дигаре ба миён наояд, и?озат дода мешавад. Мувофи?и ?онун ба бадастдароваранда додани ашё?о, ?амчунон ба боркашонанда супоридани он?о барои фиристонидан ё ба ташкилоти ало?а барои ба бадастоварданда ирсол кардан ?амчун бо таври дахлдор супоридан, ирсол кардан, ?амчун бо таври дахлдор супоридани ашёи бе ў?дадории бурдарасон? аз худ дуркардашуда эътироф карда мешавад (м. 248 КГ).
Бояд ?айд намуд, ки ?арздор ?а? до.рад пули ?арзи гирифтааш ё ?о?аз?ои ?иматнокашро ба депозити нотариус ва дар ?олат?ои му?аррарнамудаи суд ба депозити суд гузаронад. Чунин тартиб ба шарте мумкин аст, ки ?арздор бо сабаб?ои кредитор ё шахси ба ?абули и?рои ў?дадор? ваколатдоршудаи он дар ма?али и?рои ў?дадор? ?узур надошта бошад; ?айри ?обили амал будани кредитор ва намоянда надоштани он; баръало аён набудани он, ки кадом шахс оид ба ў?дадор? кредитор мебошад, аз ?умла вобаста ба бахси байни кредитор ва дигар шахс дар ?амин маврид ва саркашй намудани кредитор аз ?абули и?рои ў?дадор? ё дигар хел мў?латгузарон? аз тарафи он (м. 352 КГ).
Ба депозити нотариус ё суд гузаронидани мабла? ё ?о?аз?ои ?иматнок и?рои ў?дадор? ?исоб карда мешавад.
Нотариус ё суде, ки ба депозиташон мабла?и пул? ё ?огаз?ои ?иматнок гузаронида шудааст, дар ин бора кредиторро ого? менамоянд.
?ои и?рои ў?дадор?. Ани? муайян намудани ?ои и?рои ў?дадор? а?амияти амал? дорад, аз ?умла барои та?сими харо?от дар байни тараф?о оид ба кашонидани предмети и?рои ў?дадор?, муайян намудани ?ои ?абул ва супоридани мол, интихоби ?онуне, ки бояд татби? карда шавад ва ?айра?о. ?амчун ?оидаи умум? харо?от оид ба то ?ои и?рои ў?дадор? кашонидани предмети и?ро агар дар ?онунгузор? ё шартнома тартиби дигаре пешбин? нагардида бошад, ба зиммаи ?арздор гузошта мешавад.
Одатан ?ои и?рои ў?дадориро мувофи?и ?онунгузор?, шартнома, ё аз рўи анъанаи муомилоти кор? ва ё аз мо?ияти ў?дадор? муайян менамоянд. Агар ?ои и?рои ў?дадор? муайян нагардида бошад он мувофи?и талаботи м. 339 КГ ба тари?и зайл и?ро карда мешавад:
а) аз рўи ў?дадории додани амволи ?айриман?ул - дар ?ои мав?удияти амвол;
б) аз рўи ў?дадории додани мол ё дигар амволе, ки инти?оли онро пешбин? мекунад - дар ?ои супоридани амвол ба боркашони якум ?и?ати расонидани он ба кредитор;
в) аз рўи дигар ў?дадори?ои ?арздор ?и?ати додани мол ё дигар молу мулк - дар ?ои тайёр намудани он ё нигахдошти молу мулк, ба шарте ки ин ма?ал дар рўзи ў?дадор шудан ба кредитор маълум бошад;
г) аз рўи ў?дадории пул? - дар ?ои исти?омати кредитор ё агар кредитор шахси ?у?у?? бошад, дар ?ои ?ойгиршавии он аз ла?заи ба миён омадани ў?дадор?. Агар кредитор то ла?заи и?рои ў?дадор? ?ои исти?оматашро (?ойгиршавиашро) та?йир дода, дар ин бора ба ?арздор хабар дода бошад, он го? ?ои и?рои ў?дадор? ?ои нави исти?омати (?ойгиршавии) кредитор ?исоб карда мешавад. Дар ин сурат ба ?арздор ?амаи харо?от?ои вобаста ба та?йирёбии ?ои и?рои ў?дадориро ?уброн менамояд.
Агар кредитор дар бораи та?йирёбии ?ои исти?омат (?ойгиршавии) ?арздорро хабар накарда бошад, ?арздор ?а? дорад и?рои ў?дадориро бо суро?аи пешинаи кредитор ба ?о оварад ва дар ?олати дар он ?ой набудани кредитор ё шахси ваколатдори он кредитор ?а? дорад, ки и?рои ў?дадориро дар депозити нотариус ба ?о биёрад.
д) аз рўи ў?дадори?ои дигар - дар ?ои зисти ?арздор ва агар ?арздор шахси ?у?у?? бошад, дар ?ои ?ойгиршавии он.
Мў?лати и?ро. Мў?лати и?ро аз рўи ?онун, асос?ои баву?удоии ў?дадори?о ё мувофи?и мо?ияти он муайян карда мешавад, Ў?дадори?оро вобаста ба мў?лати муайяни и?ро ва мў?лати и?рояшон бо ла?заи талабкун? муайян-сардашуда ?удо менамоянд.
Ў?дадорие, ки рўзи и?рои ў?дадор? ё доираи ва?те, ки дар давоми он вай бояд и?ро карда шавад, пешбин? ё имконияти онро му?аррар менамоянд, ба ў?дадори?ои мў?лати и?рояшон муайян дохил мешаванд. Чунин ў?дадор? бояд дар рўзи пешбининамудаи ў?дадор? ё дар ?ар ла?за дар доира мў?лати муайян бояд и?ро карда шавад. Мисол, агар дар ў?дадории тараф?о пешбин? шуда бошад, ки фурўшанда ў?дадор мешавад, ки амволро дар давоми як мо? аз мавриди мабла?и молро супоридани харидор меди?ад, он го? фурўшанда ў?дадориро бо таври дахлдор и?ро карда ?амон ва?т ?исобида мешавад, ки агар молро ба харидор бо назардошти худ дар ?амон рўз дар доираи мў?лати як мо? супорад.
Дар ?олат?ое, ки ў?дадор? мў?лати и?роро пешбин? накарда бошад ё дар он шарти муайян кардани мў?лат ?айриимкон бошад он дар мў?лати о?илонаи баъди ба миён омадани ў?дадор? и?ро карда мешавад (?. 2 м. 335 КГ). Дар зери маф?уми мў?лати о?илона доираи ва?те дар назар дошта мешавад, ки барои содир намудани амали дар ў?дадор? пешбининамуда зарур мебошад. Мисол, агар дар шартномаи пудрат бо созиши тараф?о мў?лати и?рои кор нишон дода нашуда бошад он го? он бояд дар доираи ва?те ки барои и?рои чунин кор сарф карда мешавад и?ро карда шавад. Албатта, мў?лати о?илона маф?уми муайян аст ва агар тараф?о онро ани? муайян карда натавонанд, он го? онро суд муайян менамояд.
Ў?дадорие, ки дар мў?лати муносиб и?ро карда нашудааст, ?амчунин ў?дадорие, ки мў?лати и?рои он бо ла?заи пастталаб? муайян шудааст, агар дар мў?иати дигар и?ро кардани ў?дадор? аз ?онун, санади ?у?у?ии дигар, шарти ў?дадор?, анъана?ои муомилоти кор? ё мо?ияти ў?дадор? барнаояд, ?арздор вазифадор аст дар давоми ?афт рўз аз рўзи и?рои ў?дадориро талаб кардани кредитор и?ро намояд (?. 3 м. 335 КГ). Мў?лати ?афтрўза дар ?олати и?ро накардани ў?дадор? дар мў?лати о?илона низ татби? карда мешавад.
Ў?дадорие, ки и?рояш дар мў?лати тўлон? пешбин? шудааст, бояд ба таври мунтазам, бо назардошти давраи барои и?рои чунин ў?дадори мувофи? (рўз, да?а, мо?, семо?а ва ?айра) и?ро карда шавад, агар дар ?онунгузор? ё шарт?ои ў?дадор? тартиби дигаре пешбин? нашуда бошад ё аз мо?ияти анъана?ои муомилоти кор? ё ў?дадор? тартиби дигаре барнаояд (м. 336 КГ).
Барои ў?дадори?ое, ки мў?лати и?рои он?о тўлон? мебошад, мў?лат?ои мобайни и?ро а?амияти калон доранд. Ма?сади чунин мў?лат?о аз он иборат аст, ки кредитор барои аз болои сари ва?т и?ро намудани ў?дадор? аз тарафи ?арздор назорат намояд.
Барои вайрон намудани мў?лат?ои мобайн? му?озоти молумулк? дар шакли ноустуворона му?аррар карда шуданаш мумкин аст.
Ў?дадор? бояд дар мў?лате, ки дар ?онун ё шартнома пешбин? карда шудааст, и?ро карда шавад. Аз ин чо пеш аз мў?лат и?ро намудани ў?дадор? ?у?у?и тарафи ў?дадор? нест. Албатта, аз ?онунгузории амалкунанда, шарт?ои ў?дадор?, анъана?ои кор? ё ин ки аз мо?ияти ў?дадор? тартиби дигаре ба миён наояд. На ?амаи ў?дадори?о пеш аз мў?лат и?ро намуданаш он барои кредитор ?обили ?абул мебошад. Аз ин ?о пеш аз мў?лат и?ро намудани ў?дадори?о оид ба таъмини якумр? бо саробон?, пеш аз мў?лат и?ро намудани ў?дадор? оиди ба мў?лати муайян ниго? доштани ашё, пеш аз мў?лат фиристодани автобус ё поезд ва ?айра?о начандон мувофи?и талаб мебошад. Вале барои и?рои пеш аз мў?лати ў?дадор?, ки ба фаъолияти со?ибкории тараф?ои он ало?аманд мебошад, розигии кредитор зарур мебошад.
Кредитор ў?дадориро пеш аз мў?лат фа?ат дар ?олат?ои бевосита пешбининамудаи ?онунгузор?, шарт?ои ў?дадор?, анъана?ои муомилоти кор? ё ?ангоми аз мо?ияти ў?дадор? ба миён омадан и?ро карда метавонад. Ин ба он ало?аманд аст, ки фаъолияти со?ибкор? бояд мунтазам ва якзайл ба амал бароварда шавад. Пеш аз мў?лат и?ро намудани ў?дадор? мумкин аст барои харидор зараровар бошад. Зеро ў мумкин аст имконияти ба таври таъ?или истифода бурдани мол?оро надошта бошад, ?ои ниго? доштани мол?о мав?уд набошад ва ?айра?о. Дар чунин маврид?о пеш аз мў?лат и?ро намудани ўхдадор?, ?амчунон вайронкунии он бо ?амаи о?ибат?ои имконпазириаш боиси даст кашидан аз ?абули и?ро, бекор кардани шартнома, рўёндани зарар ва ?айра?о гардад.
Дар сари ва?т и?ро накардани ў?дадори?о боиси вайронкунии он?о мегардад ва он ?амчун мўхлатгузарони эътироф карда мешавад. Ба мў?латгузарон? ?ам ?арздор ва ?ам кредитор ро? доданашон мумкин аст. Мў?латтузаронии ?арздор боиси ба ў гузоштани ў?дадории оиди ба кредитор додани товони зиёне мегардад, ки дар нати?аи мў?латгузарон? ба ву?уд омадааст. Дар давраи мў?латгузарон? ?олате ба ву?уд омаданаш мумкин аст, ки боиси номумкин гардидани и?рои ў?дадор? гардад. Барои чунин ?олат ?арздоре, ки мў?лати и?рои ў?дадориро гузаронидааст ?авобгар мебошад. Агар дар нати?аи гузаронидани мў?лат аз ?ониби ?арздор и?рои ў?дадор? барои кредитор манфиаташро гум карда бошад, ў метавонад ?абули и?рои ў?дадориро рад кунад ва ?уброни зиёнро талаб намояд (?. 2 м. 436 КГ).
Мў?латгузаронии ?арздор мумкин аст, дар нати?аи амали кредитор ба ву?уд ояд. Барои ?амин ?ам то замоне, ки ў?дадор? бо сабаби мў?латро гузаронидани кредитор и?ро нагардад ?арздор мў?латро гузаронида ?исобида намешавад. ?амчун ?оида чунин ?олат?о ?ангоми и?рои ў?дадори?ои тарафайн ба ву?уд меоянд. Мў?латгузаронии кредитор ?ангоми аз и?рои дахлдори пешни?однамудаи ?арздор даст кашидани кредитор ё и?ро накардани ў?дадории мута?обила, ки дар нати?а ?арздор ў?дадории худро и?ро карда наметавонад ба миён меояд (м. 437 КГ). Кредитор инчунин дар ?олати даст кашидан аз баргардонидани ?у??ати ?арз ё ?ангоми надодани забонхат оид ба тасди?и и?рои ў?дадор? аз тарафи ?арздор мў?лати и?рои ў?дадориро гузаронида ?исрб карда мешавад (м. 440 КГ). Кредитори мў?лати и?рои ў?дадориро гузаронвда ў?дадор аст, ки товони зиёни ба ?арздор расонидашударо ди?ад. Чунин о?ибат он го? ба ву?уд омаданаш мумкин аст, ки кредитори мў?латгузаронанда исбот карда натавонад, ки гузаронидани мў?лат дар нати?аи ?олат?ое ба миён омадааст, ки барои он ?олат на шахсан ў ва на дигар шахсони ба зиммашон ба амри ?онун ё супориши кредитор ?абули и?рои ў?дадор? вогузошташуда масъул намебошанд.
Аз рўи ў?дадори?ои пул? ?ангоми мў?латгузарон? кредитор фоиз намесупорад.

Просмотр: 1499