НА?ША:

АДАБИЁТ:

АКТ?ОИ НОРМАТИВ?:

Илми ?у?у?и граждан? ?амчун яке аз со?а?ои илми ху?у?шиноси. Илми ?у?у?и граждан? яке аз илм?ои асосии ?у?у?шинос? ба ?исоб меравад ва категорияи ?у?у?и граждан? яке аз музаффарият?ои асосии а?идаи ?у?у?ии башар мебошад. Зерс ибораи «?у?у?и граждан?» ?анўз аз замони Рими ?адим дар ?у?у?шинос? маълум буд. Вай аз калимаи лотин? jus civil -»?у?у?и граждан?» гирифта шудааст. ?амон ва?т зери ин маф?ум ?у?у?и ша?рвандони Рим фа?мида мешуд. ?арчанд, ки мазмуни вай бо та?йир ёфатани ?аёти и?тисодй, сиёси ва мадании ин ё он сохти ?амъият? дигаргун шуда бошад ?ам, дар айни ?ол ?амаи низоми ?у?у?и ?озиразамон онро истифода мебаранд.
Илми ?озираи ?у?у?и граждан? сермаъноии ибораи «?у?уки граждан?»-ро ?айд менамояд, зеро дар зери ибораи «?у?у?и граждан?» бисёр ва?т маф?ум?ои гуногун, вале бо ?ам ало?амандро ифода менамояд».
Пеш аз ?ама, маф?уми «?у?у?и граждан?» илм, таълимот оид ба ?у?у?и гражданиро ифода менамояд. Илми ?у?у?и граждан? аз низоми мунтазами а?ида?ои назарияв?, гоя?о, хулоса ва му?окимарони?о оид ба зу?уроти ?у?у?и граждан? ва дониш?о нисбати он?о мебошад. Вале илм аз ма?мўи дониш?ои шахшуда иборат нест. Бинобар ?амин, ба монанди илм?ои дигар, илми ?у?у?и граждан? доимо дар инкишоф буда, рафти тара??иёти ?амъиятиро ифода менамояд. Барои ?амин ?ам фа?ат ало?аи бевоситаи илм бо амалия, ?аёт метавонад илмро ба воситаи прогресси ?амъиятй табдил ди?ад.
Сониян, дар зери маф?уми «?у?у?и граждан?» яке аз со?а?ои ?у?у?шиносиро мефа?манд, яъне низоми меъёр?ои ?у?у?ие, ки муносибат?ои ?амъиятии намуди муайянро ба танзим медарорад. Ба воситаи меъёр?ои ?у?у?и граждан? муносибат?ои молумулк? ва баъзе муносибат?ои ?айримолумулк? ба танзим дароварда мешаванд. Иштирокчиёни он, ?амчун ?оида, муста?ил ва со?ибихтиёр мебошанд.
Аз категорияи «?у?у?и граждани» ?амчун низоми меъёр?ои ?у?у??, категорияи ?онунгузории граждан? бояд фар? карда шавад. Он?о бо ?ам ало?аманд, вале ?аммаъно нестанд. Ибораи «?онунгузории граждан?» низоми ?онун ва дигар санад?ои расмиро дар бар мегирад, ки дар он?о меъёр?ои ?у?у?и граждан? муста?кам карда мешаванд.
Ибораи «?уку?и граждан?» фанни таълим?, курси ?у?у?и гражданиро дар бар мегирад, яъне низоми дониш?о, маълумот оид ба зу?уроти ?у?у?и граждан?.
Аз гуфта?ои боло маълум мешавад, ки ин маф?ум?о бо ?амдигар ало?аманд бошанд ?ам, аммо аз ?амдигар фар? менамоянд, зеро инкишофи ?ар яки он?о ба ?онуният?ои худ итоат менамояд.
Масалан, инкишофи илми ?у?у?и граждан? боиси доимо аз нав ва васеъшавии дониш?о дар бораи предмети он мегардад. Дар баробари ?амин на ?амаи хулоса?ои илми ?у?у?и граждан? та?ассуми худро дар ?онунгузории он меёбанд. Ба мо маълум аст, ки меъёр?ои ?у?у?и гражданиро дар як санади расм? ?ойгир намудан мумкин нест. Аз ин ?о низоми санад?ои расамавии сершоха лозим аст. Ма?з барои ?амин ?ам ани? муайян намудани сермаъногии ибораи «?у?у?и граждан?» барои тасаввуроти ани? пайдо намудан оид ба предмети омўзиши он а?амияти калон дорад.
Илми ?у?у?и граждан? илми ?амъият? мебошад. Вай аз низоми дониш?о, назария?о, ?оя?ое иборат мебошад, ки барои дарк намудани ?а?и?ати реал? равона карда шудааст, он чи ки вай меомузад, дарк менамояд, эзо? меди?ад, предмети он шуда метавонад. Ба ?онуният?ои объектив? ва тамоили инкишофи ?амъият такя намуда, муносибат?ои ?амъиятии ба рафтори ша?рвандони ало?ида, коллективи он?о ва инчунин ?аёти и?тисодии ?амъият ало?амандро меомўзад.
Дар шароити гузариш ба и?тисоди бозор?, бар?амхўрии низоми маъмурии идоракунй ва инкишофи муносибат?ои пулию мол? на?ши э?одкоронаи ?у?у?и граждан? меафзояд. Барои ?амин ?ам дар чунин шароит илми ?уку?и граждан? ди??ати худро барои тад?и? ва коркарди категория ва маф?ум?ои а?амияти дурудароздошта равона месозад. Зеро чунин тарзи муносибат барои ?алли вазифа?ои амалии дигаргунсозии куллии ?амъият зарур мебошад.
Предмети илми ?у?у?и граждан?, пеш аз ?ама, ?у?у?и граждан? ?амчун со?а мебошад. Дар баробари ?амин, илми ?у?у?и граждан? ба он восита ва усул?ое ди??ати махсус меди?ад, ки самаранокии танзими муносибат?ои ?амъиятии дахлдорро таъмин менамояд. Доираи фаъолияти му?ими илми ?у?у?и граждан?, инчунин омўзиши татби?и амалии санад?ои расамавии амалкунанда, амали он?о дар доираи ва?т, фазо ва нисбати шахсон, инчунин коркарди таклиф?ои илман асоснок оид ба такмил додани ?онунгузории граждан? ва ?айра?о мебошад.
Низоми илми ху?у?и гражданиро фикру а?ида?ои назарияв? оид ба предмет, метод, муносибат?ои ?у?у??, субъект?о, объект?о, а?д?о, мў?лат?о дар ?у?уки граждан? ташкил меди?анд. ?ои марказиро дар илми ?у?у?и граждан? таълимот дар бораи моликият, ў?дадори?о ва намуд?ои ало?идаи он?о, ?у?у? ба нати?аи фаъолияти э?од?, муносибат?ои шахсии ?айримолумулк?, ?у?у?и мерос? ва ?айра?о иш?ол менамояд.
Вазифаи асосии ?у?у?и граждан? дар шароити ?озира аз он иборат аст, ки тамоми инкишофи ?амъиятро дуруст дарк намуда, аломат?ои ?аёти реалиро муайян ва фа?мад. Аз тарафи дигар бошад, ?ама он чиро ки барои инкишофи низоми нави муносибат?ои бозор? мамониат менамояд, бартараф кунад.
Аз ин ниго?, тад?и? ва бо меъёр?ои ?у?у?и муста?кам намудани шакл?ои гуногуни моликият, такмили низоми муносибат?ои шартномав?, мустахдам намудани ?имояи ?у?у?и молумулк? ва шахсии ?айримолумулкии ша?рвандон, аз як тараф, ва аз тарафи дигар бошад, ?атъиян пешгир? намудани сўистеъмол аз ?у?у??ои граждан?, ки дар шакли ?укмрон?, ?айри?онун? ба даст овардани даромад, риоя накардани низоми шартномав? ва гайра?о ифода меёбад, а?амияти махсус пайдо менамояд.
Предмети омўзиши ?у?у?и граждан? инчунин ?онунгузории граждании давлат?ои хори?а ?ам мебошад. Ба ин васеъшавии муста?илият ва со?ибихтиёрии ташкилот?о мусоидат менамояд. Дар баробари ?амин омўзиши ?онунгузории граждании давлат?ои хори?а, имконият меди?ад ки аз та?рибаи он?о оид ба ташкил ва татби?и низоми муносибат?ои молию пул? дар муомилоти дохила истифода барем.
Илми ?у?у?и граждан? таърихи бисёрасраи инкишофро аз сар гузаронидааст. А?ида ва назария?ои илмии дар таърихи тўлони ифодакардаи мутафаккирони бар?астаи ин со?аи илми ?у?у? дар бисёр маврид?о асоси инкишофи ?онунгузории онро ташкил додаанд. Барои ?амин ?ам э?одкорона дарк намудан ва дар хаёт татби? намудани мероси бои илми гузаштагон яке аз вазифа?ои илми ?озираи ?у?у?и граждан? мебошад.
?амин тари?, илми ?у?у?и граждан? аз низоми дониш?о, назария?о, а?ида?о оид ба танзими ?у?у?ии граждании муносибат?ои ?амъият?, ?онунияти инкишоф ва амалнамоии он, тарзи ноил шудан ба самаранокии он ва восита?ои гирифтани дониш?ои нави зарур? оид ба такмили ояндаи ?у?у?и граждан? иборат мебошад.
Метод?ои тад?и?оти зу?уроти ?у?у?и граждан?.Масъалаи метод?ои илмию тад?и?от? дар мар?илаи ?озираи инкишофи илм а?амияти махсусан му?им пайдо менамояд. Зеро дар шароити прогресси илм? - техникй ва мунтазам зиёд шудани шумораи маълумот ба нати?аи муайяни илм? ноил шудан тан?о дар мавриди истифодаи метод?ои дахлдори тад?и?от? мумкин аст. Гуфта?ои боло пурра ба илми ?у?у?и граждан? низ тааллу? доранд. ?амагуна тад?и?оти илм? на тан?о предмет, балки усул, восита ва тарзи ?алли ин ё он вазифаи илмиро дар назар дорад. Методи тад?и?оти илм? гуфта, он усул?о ва тарз?оеро мефа?манд, ки дар илм барои дарк намудани предмет ва барои ноил шудан ба нати?аи илми истифода бурда мешавад. Таълимот дар бораи метод?ои дарк намудани илмро методология меноманд.
Такмили ояндаи ?онунгузор?, аз он ?умла граждан?, дар асоси Конститутсияи ?Т ба назар гирифтани омил?ои гуногуни и?тисод?, сиёс?, и?тимо?, ташкил?, психолог? ва ?айра?оро талаб менамояд. Дар баробари ?амин гузариш ба и?тисоди бозор? талаб менамояд, ки ?у?у?шиноси касбии сифатан навро тайёр намоем. ?у?у?шиноси имрўза на тан?о донандаи ?онун?о, балки вай коркуни э?од?, ?обилияти муста?илона ?ал намудани масъала?ои ?у?у?иро дар асоси маълумот?ои и?тисод? ва ?у?у? бояд дошта бошад. Барои он ки чунин ?у?у?шинос ба худсарона ?ал ва тавсия додани масъала?о ро? нади?ад, вай бояд дорои малакаи илмию тад?и?от? ва тахлили илмии ?олати баву?удомада бошад. ?алли ?амаи ин масъала?ои мураккаб фа?ат дар асоси методологияи дурусти илм? мумкин аст.
Муносибат ба зу?урот ва чараёни тад?и?оти умумиилм? ва хусус? мешавад. Аз ин ?о метод?ои тад?и?оти дар илми ?уку?и граждан? ба умумиилм? (умумиметодолог?) ва хусусии илм? ?удо мешаванд.
Асоси методологии тад?и?от? зу?уроти ?у?у?и гражданиро диалектикаи материалист? ташкил меди?ад. Вай таълимот дар бораи ?онун?ои умумии тара??иёти табиат, ?амъият ва тафаккур мебошад. ?амчун назарияи фалсафаи умумиилм?, материализми диалектик? дар худ ?онуну маф?ум?ои зиёдеро ифода менамояд. Барои тад?и?и зу?уроти ?у?у?и граждан? мав?еи му?имро ?онун?ои диалектикаи материалист?, ба монанди ?онуни ягонаи олами модд?, ало?амандии предмет ва зу?уроти модд? иш?ол менамояд. Ба он?о такя намуда илми ?у?у?и граждан? ба зу?уроти олами модд? объектив?, ?аматарафа ва аз ну?таи назари таърихи тад?и? ва муносибат менамояд. Чунин тарзи муносибат, масалан барои омўзиши муносибат?ои молумулк? ва шахсии гайримолумулк?, меъёр?ои ?у?у?и ва ?айра?о му?им мебошад.
?онуни универсалии ало?амандии зу?уротии олами модд? дар навбати худ талаб менамояд, ки рафти бар?ароркун? ва тара??иёти объекти тад?и?шуда бо назардошти ?ама мухолифат?ояш пурра ифода карда шавад. Ин дар навбати худ имконият меди?ад, ки нисбати зу?уроти тад?и?шуда э?одкорона ва бо назардопгга инкишофи ?араёни ?амъият муносибат намоем.
Илми ?у?у?и граждан? дар ?амин асос таълимот дар бораи назарияи шахсони ?у?у??, ?олати ?у?у?ии амволи он?о, асос?ои баву?удоии ў?дадори?о ва ?айра?оро тад?и? намудааст.
Методи дарки зу?уроти олами модд? талаб менамояд, ки ?онун?ои объективии ?а?и?ати реал? дуруст ифода ва амал? гардонида шаванд. Ин ба он асос меёбад, ки аз ну?таи назарияи илми фалсафа «?аст? шуурро муайян намояд». Аз ин бармеояд, ки тад?и?оти илмии ?у?у?? ба тасаввурот?ои догматикй ва волюнтарист? дар бораи ?а?и?ат асос наёфта, балки ба муносибат?ои ?амъиятии ?а?и?ие, ки дар ?амъият ву?уд доранд, такя менамояд, яъне ба он чи ки имрўз дар ?аёти ?аррўзаи мо оид ба дигаргуни?ои куллие, ки дар низоми и?тисод?, сиёс?, маънавй ва дигар муносибат?ои ?амъият? ба ву?уд меоянд.
Илми ?у?у?и граждани методологияи умумиилмиро асос намуда, ало?а?ои гуногуни ?у?у?и гражданиро ба ?аёти ?амъият? ва таъсири мута?обилаи ин ало?амандиро ба ?у?у?и граждан? хаматарафа ва чу?ур меомўзад. Барои ин метод?ои гуногуни хусусии тад?и?отиро истифода мебарад, яъне усул ва тарз?ои ?алли он вазифа?ои илмие, ки ба ин ё он илми конкрет? ё гурў?и илм?о хос мебошад. Вале бояд, ?айд намоем, ки ?амагуна метод?ои хусусии тад?и?от? дар ?амон маврид нати?аи дуруст дода метавонад, ки вай бо риояи талабот?ои асосии методологияи умумифилософ? татби? карда шаванд. Ба сифати метод?ои хусусии илм? - тад?и?от? методи му?оисав?, сотсиолог?, тад?и?оти комплекс?, тахлили системав? ва гайра?о истифода бурда мешавад.
Методи му?оисавии ?у?у?шинос? дар илми ?у?у?и граждан? васеъ татби? карда мешавад. Ин ?ам бошад бо сабаби гузаронидани исло?оти и?тисод? ва коркарди ?онунгузории нав а?амияти актуал? пайдо намуд. Ин метод имконият меди?ад, ки дар КГ ё дигар ?онунгузории амалкунандаи ?ум?урй дар асоси му?оиса ва ба?оди??, ин ё он масъала чи хел ва барои чи ?амин тавр ?ал карда шудааст, муайян карда шавад. Дар асоси омўзиши та?рибаи танзими ?у?у?ии ин ё он муносибат?ои дар давлат?ои муста?ил ва ?а?он интихоб ва истифода намудани ?амаи он чи ки ба тартиботи дохилии кишвар фоида меоварад, ба ро? монда мешавад.
Барои пешрафти кори илм? метод? тад?и?оти сотсиолог? а?амияти калон дорад. Зеро дар асоси истифодабарии он дар илми ?у?у?и граждан? самаранокии татби?и меъёр?ои ?у?у?и граждан? нисбати ин ё он муносибати ?амъияти муайян карда мешавад. Тахлили маълумот?ои онро, хусусан дар кор?ои граждание, ки ма?омоти суд ва суди и?тисод? дида мебароянд, инчунин ба назар гирифтани а?ида?ои доираи муайяни ша?рвандон, кормандон ва дар асоси такмил додани ?онунгузории амалкунанда ва дигар масъала?ои му?им ба воситаи методи мазкур ба ро? монда мешавад.
Дар давраи ?озира бо сабаби фаъолияти суръатноки ?онунгузор?, на?ши методи комплексии тад?и?от? меафзояд. Та?лили комплекс? аз ну?таи назари предмет ва методология гузаронида мешавад. Аз ну?таи назари предмет муносибати комплекс? на тан?о проблемаи асос?, инчунин вазифа?ои ба он ало?амандро низ мавриди тад?и? ?арор меди?ад. Масалан, барои ба нати?аи ни?оии фаъолияти со?ибкори ноил шудан на тан?о бояд ма?сулот исте?сол карда шавад, балки дар сари ва?т, хушсифат ва бо риояи дигар шарту шароит?о ба истеъмолкунанда расонида шавад. Ин чунин маъно дорад, ки барои ноил шудан ба ма?сад ни?ои шартнома?ои бо ?ам ало?аманд (ба монанди ма?сулотсупор?, амонатнигохдор? ва гайра?о) бояд риоя карда шавад. Аз ну?таи назари методолог? бошад, ?алли ин ё он вазифа аз ну?таи назари якчанд илм амал? гардонида мешавад. Масалан, барои ро? надодан ба фаъолияти ?укумронии молисте?солкунандагон на тан?о истифодаи ?онунгузории граждан?, балки ?онунгузории дигар со?а?ои илм, инчунин коркарди илмии чора?ои ташкилй, и?тисод? ва техник? лозим мебошад.
Тахлили системав? низ ба сифати методи хусусии илми ?у?у?и граждан? баромад менамояд. Дар илми ?амъият? дар зери маф?уми «система» ташкили таъсиси и?тимоиро мефа?манд, ки аз ?исм?ои зиёди ба ?ам ало?аманд иборат буда, бо олами беруна дар ягонаги буда, ?ам таъсири мута?обила мерасонанд. Мо?ияти методи системав? дар та?лили ало?а?ои дохил? ва берун?, бевосита ва баръакс, инчунин дар муайян кардани вазифа?ои функсионалии ?исм?ои он, ба ?ам мувофи? намудани амали он?о ифода меёбад. Чунин тарзи муносибат имконият меди?ад, ки норасои?ои амалнамоии ?онунгузории граждан? ва муносибат?ои танзимменамудаи онро муайян намуда, ро??ои бартараф намудани он?оро муайян намоем.
?амин тари? методи умумиилм? (умумиметодолог?) ва метод?ои хусусии илмии тад?и?и зу?уроти ?уку?и граждан? имконият медихад, ки вазифа?ои дар назди илми ?у?у?и граждан? дар шароити ?озира истодаро дуруст дарк намуда ва барои амал? гардидани он?о дар давраи гузариш ба и?тисоди бозор? тамоми усул, восита ва тарз?ои танзимнамоии ?у??укиро истифода баранд.
Ало?амандии илми ?у?у?и граждан? бо дигар со?а?ои илми ?амъият?. Илми ?у?у?и граждан? дар низоми илм?ои ?амъият? мав?еи муайянро ишгол менамояд. Вай яке аз со?а?ои асосии ?у?у?шинос? ба ?исоб меравад. Дар баробари ?амин ?у?у?и граждан? бо дигар илм?ои ?амъият? дар ало?амандии зич мебошад. Дигар хел шуданаш ?ам мумкин нест, зеро онро зарурати барпо намудани низоми ?у?у?ии мунтазам ва ?айримухолиф, таъмини мо?иятан якхелаи танзими ?у?у?ии муносибат?ои ?амъият? та?озо менамояд.
Илми ?у?у?и граждан? дар ало?амандии зич бо фалсафа, и?тисодиёт, назарияи ?у?у?, таърихи давлату ?у?у?, ?у?у?и мурофиавии граждан?, ?уку?и байналхал?ии хусус? ва ?айра?о мебошад. Асоси ?амагуна илмро ?а?онбинии муайян ташкил меди?ад. Барои ?амин ?ам илми ?у?у?и граждан? чи хеле ки дар боло ?айд намудем, ба фалсафаи материалист?, ки асоси методологии зу?уроти ?амъият? ва метод? умумиилмии ?алли вазифа?ои ?у?у?и мебошад, такя менамояд. Раванди имрўзаи ?аёти ?амъиятиро бе инкишофи муносибат?ои и?тисод? ва ?алли масъала?ои назарияи и?тисодй тасаввур кардан мумкин нест. Барои ?амин ?ам бе омўзшпи ?онун?ои объективии и?тисодиёт ва назария?ои и?тисодии ?озиразамон, инкшпофи илми ?у?у?и граждан? ?айриимкон мебошад. Аз ин ?о ?у?у?и граждан? яке аз ?амон со?а?ое мебошад, ки дар ало?амандии зич бо ?аёти и?тисодии ?амъият? инкишоф меёбад.
Илми ?у?у?и граждан? бо ?амаи илм?ои ?у?у?и ало?аи бевосита дорад, аз ?умла бо назария ва таърихи давлат ва ?у?у?. Илм?ои мазкур барои ?амаи илм?ои ?у?у?? а?амияти умуминазарияв? ва умумиметодолог? доранд. Барои ?амин ?ам таълимот дар бораи мо?ият ва маф?уми ?у?у?, меъёр?ои ?у?у?? ва муносибат?ои ?у?у??, маънидодкун? ва амали меъёр?ои ?у?у??, доир ба механизми муносибат?ои ?амъият? ва гайра?о, ки аз тарафи назарияи давлат ва ?у?у? кор карда баромада шудааст, ибтидоест (асоси) барои илми ?у?у?и граждан?. Аз категория?ои мазкур истифода бурда, илми ?у?у?и граждан? доираи дониш?оро оид ба предмети худ васеъ менамояд, муносибати худро нисбат ба хусусият?ои номуайяни танзимнамоии ?у?у?ии муносибат?ои ?амъият? муайян мекунад.
Дар баробари ?амин дар байни он?о ало?амандии мута?обила ву?уд дорад. Маф?ум?ои ?обилияти ?у?укдор? ва амалкун?, ?у?у?и моликият, ?авобгар? ва ?айра?о, ки аз тарафи илми ?у?у?и граждан? то дара?ае пурра коркард шудааст, дар назарияи давлат ва ?у?у? инкишоф меёбанд.
Ба маълумоти тад?и?оти илмии таърихи давлат ва ?у?у? такя намуда, илми ?у?у?и граждан? имконият пайдо менамояд, ки та?рибаи амалии ин ё он институти ?у?у?и гражданиро аз худ намояд ва дар ?амин асос равия?ои инкишофи ояндаи онро муайян кунад.
Илм?ои со?авии ?у?у?, ки ба шумори он?о илми ?у?у?и граждан? низ дохил мешавад, танзими ?у?у?ии муносибат?ои ?амъиятии навъи муайян ё гуногуннавъро дар доираи муайяни ?аёти и?тимо? меомўзанд. Аз ин ли?оз, ба сифати предмети тад?и?и он?о со?а?ои ?онунгузорие, ки асосан меъёр?ои як ё як ?атор со?а?ои ?у?у?иро ифода мекунанд, мансуб мешаванд. Бо назардошти гуфта?ои боло зарурати муайян кардани робитаи илми ?у?у?и граждан? бо дигар илм?ои со?ав? ба миён меояд. Пеш аз ?ама, илми ?у?уки граждан? ба илми ?у?у?и конститутсион?, маъмур?, оилав? ва мурофиав? дар ало?амандии зич ва таъсири мута?обила мебошад. Бо ма?сади тад?и?и комплекс? (мучтамаъ) ва ?ама?онибаи танзими ?у?у?ии муносибат?ои «худи» ?ар яке аз ин илм?о, маф?ум ва категория?ои ин ё он илмро истифода бурда, он а?амиятеро, ки он?о дар илм?ои мазкур доранд, ниго? медоранд. Масалан, дар илми ?у?у?и конститутсион? барои муста?камкунии ?у?у?ии асос?ои низоми и?тисодии ?Т, ?у?у?и моликият ба он маъно истифода мешаванд, ки дар илми ?уку?и граждан? вай то чи андоза кор карда шудааст. Дар илми ?у?у?и граждан? маф?уми рўёнидани зарари молумулк? ба он маъно истифода мешавад, ки дар илми ?у?у?и граждан? вай яке аз маф?ум?ои асос? ба шумор меравад. Ва баръакс, илми ?у?у?и граждан? барои ?алли масъала?ои худ маф?ум?ои мусодира, реквизитсияро аз илми ?у?у?и маъмур? бе ягон тагйироти мазмуни истифода мебарад.
Илми ?уку?и граждан? ба илм?ои ?у?у?и оилав?, ме?нат?, кишоварз? ва ?у?у?и байналмилалии хусус? ва ?айра?о низ ало?аманд мебошад. Ин ало?а дар омўзиши муносибат?ои молумулк? ва шахсии ?айримолумулкии он?о ифода меёбад. Барои ?амин ?ам як ?атор маф?уму категория?ое, ки дар ин илм?о истифода бурда мешаванд, барои он?о умумианд, ба монанди маф?ум?ои ў?дадор?, шартнома, ?авобгарии молумулк? ва гайра?о. Дар баробари ?амин маф?ум ва категория?ои ?у?у?и граждан? дар со?а?ои номбаршуда аз ну?таи назари ба худ хос ва бо назардошти хусусияташон дар со?аи муайяни ?аёти и?тимои истифода бурда мешавад.
Дар шароити ?озира ?амкории и?тисодии байналмилалии байни давлат?о инкишоф меёбад. Барои ?амин ?ам бисёр масъала?ои му?ими ин со?аи муносибат?о аз тарафи илми ?у?у?и граждан? дар асоси хулоса?ои илми ?у?у?и хусусии байналмилали омўхта мешаванд. Зеро илми ?у?у?и хусусии байналмилал? он муносибат?оеро танзим мекунад, ки дар он?о тащкилот ё ша?рвандони давлат?ои гуногун ширкат мекунанд.
Умуман илми ?у?у?и граждан? ба дастовард?ои дигар со?а?ои илм?ои ?амъият?, ба монанди сиёсатшинос?, сотсиология, со?а?ои ало?идаи илм?ои и?тисод?, ?у?у?и молияв?, андоз, со?ибкор? ва ?айра?о низ такя намуда, муносибат?ои молумулк? ва шахсии ?аиримолумулкиро ?аматарафа мавриди тад?и? ва баррас? ?арор меди?ад.
Рушди илми ?у?у?и граждании ?ум?урии То?икистон. Инкишофи илми ?у?у?и граждан? дар ?Т, ба монанди ?амаи кишвар?ои дигар таърихи худро дорад. Вай дар ало?аманд? бо илми ?у?у?и граждании Итти?оди Давлат?ои Муста?ил рущду камол ёфта, дар баробари ?амин дорои а?идаю ?оя?ои назариявии ба худ хос шудааст. Таълимот оид ба инкишофи илми ?у?у?и граждан? дар як?ояг? бо ?онунгузории граждан? мар?ила ба мар?ила мазмунан бою асоснок гардидааст.
Илми ?у?у?и граждании То?икистон ?анўз сол?ои 50-ум бо баробари ташкили маълумоти олии ?у?у?шинос? ба ву?уд омад. Барои ?амин нахустин олимони ин со?а устодони аввалини факултаи ?у?у?шиносии донишго?и давлатии То?икистон буданд. Дар сарга?и илми ?у?у?и граждан? олимони сивилист - В.И. Коретский, Е.М. Яковлева ва О.У. Усмонов меистанд. Фаъолияти илмии он?о асоси тад?и?оти хусусият?ои хоси ?у?у?и граждании То?икистонро гузоштаанд.
Баъдан мутахасисони со?аи ?у?у?и граждании шўрав?, аз ?умла То?икистон, як ?атор тад?и?оти му?ими илм? гузарониданд, ки он тад?и?от дар оянда асоси кодификатсияи ?онунгузории гражданиро ташкил дод. Масъала?ои низоми ?у?уки граждан?, предмет, метод, ?у?у?и моликият, ?уку?и ў?дадор?, ?у?у??ои муаллиф?, ихтироот, мерос мавриди тад?и?и чу?ур ва ?аматарафа ?арор гирифтанд. Як силсила рисола?ои илм? ва китоб?ои дарс? ба табъ расиданд. ?амаи ин барои ?абули асос?ои ?онунгузории граждании И?ШС ва ?ум?ури?ои иттифо??, инчунин ?абули аввалин КГ ?Т ва ба амал ?ор? намудани он аз 1 январи соли 1965 асос гардид. Тад?и?оти илмии минбаъдаи олимон то дара?ае ба мукаммал гардидани чунин конструксияи ?у?у?ие равона карда шуда буд, ки таъсири планро ба муносибат?ои молию пулии дар кишвари мо баву?удомада таъмин менамуд. Дар баробари ?амин дар ин давра тад?и?оти босуръати ?ариб ?амаи институт?ои ?у?у?и граждан? давом кард. Рисола?ои илм? ва китоб?ои зиёди дарс? ба табъ расиданд. Маънидоди асос?о ва КГ, инчунин дигар меъёр?ои ?у?у?? давом намуд. ?айд кардан зарур аст, ки аввали сол?ои 70-ум ва баъдан илми ?у?у?и граждан? дар ?Т ба муваффа?ият?ои назаррас ноил гаштааст. Дар инкишофи илми мазкур хизмати як гурў? олимони намоёни ин со?а баръало зо?ир мегардад. Ба ин гурў? олимон В.И. Коретский, Е.М. Яковлева, О.У. Усмонов, В.А. Ойгензихт, Ш.Т. Тагойназаров, Ш.М. Менглиев ва дигарон шомиланд. Асар?ои илмии он?о дар ?атори олимони намоёни шўрав? дар инкишофи илми ?у?у?и граждан? мав?еи сазовор доранд. Дар тад?и?оти он?о масъала?ои муносибат?ои ?у?у?и граждан?, ў?дадори?о ва ?авобгар? барои и?ро накардани он?о, ?у?у?и муаллиф? ва манзил, назарияи шахсони ?у?у??, э?тимолият ва алтернатива дар ?у?у?и граждан?, ирода ва шакл?ои ифодаи он, муносибат?ои шахсии гайримолумулк?, хусусият?ои бар?ароршав? ва инкишофи институт?ои ало?идаи ?у?у?и граждан? дар То?икистон, ?имояи ?у?у??ои граждан?, и?рои ў?дадори?ои мутакобила, таъмини ?у?у?ии сифат, таваккал дар ?у?у?и граждан?1 ва ?айра?о мавриди тад?и?и пурра ва ?аматарафа ?арор гирифтаанд.
Илми ?у?у?и граждани дар сол?ои охир ба мар?илаи нави инкишофи худ о?оз намуд. Гузариш аз и?тисоди план? ба и?тисоди бозор? гардиши бузург дар инкишофи ?оявии илми ?у?у?и граждании кишвари мо гардид. Ин ?олат аз мо талаб менамояд, ки ба консепсия?ои зиёди назариявии дар замони и?тисоди планй бамиёномада та?диди назар намоем. Дар ин ?ода низ як ?атор тад?и?оти назаррас аз тарафи олимони то?ик ба ан?ом расонида шуд.1  Со?ибихтиёрии ?Т, ?абули ?онун?о ва хусусан ?. 1, 2 КГ ?Т, ки дар та?ия ва коркарди он?о олимони то?ик О.У. Усмонов, Ш.Т. Та?ойназаров, Ш.М. Менглиев, М.З. Ра?имов ширкат варзидаанд, заминаи му?им барои инкшофу та?аввули илми ?у?у?и граждан? буда, он?о дар назди илми ?у?у?и граждан? вазифа?ои нав мегузоранд. Гуногуншаклии моликият, аз ?умла моликияти хусусиро муста?кам намуда, риво?и фаъолияти озоди и?тисод?, со?ибкор? ва ?имояи ?у?у??ои шахсии ?айримолумулкиро кафолат меди?анд. Ин дар навбати худ талаб менамояд, ки муносибат?ои молумулк? ва шахсии ?айримолумулк? аз ниго?и нав тад?и? ва мавриди омўзиш ?арор гиранд. Пас, илми ?у?у?и гражданиро ?алли вазифа?ои мураккаб, вале аз ниго?и назар? ва амал? ни?оят му?им интизор аст.

Просмотр: 4785