Дата: 2017-03-17
Аз асри XVI - XVII сар карда, суръати тара??иёти мамлакат?ои Шар? хусусан кишвар?ои мусулмон? хеле суст шуд. Дар илм (хусусан дар илм?ои да?и?, табиатшинос?, фалсафа ва ?айра) ва техникаю технология мамлакт?ои Шар? аз Аврупои ?арб? босуръат ?афомониро сар карданд. Сабаби асосии ин зўроварии дин нисбат ба илм буда, илм?ои ?айридинн? аз мадраса?о пеш карда шуданд ва илм мўъ?иби таъ?иби ?ам дин ва ?ам давлат?ои феодал? гашт. О?ибати ногувори ин падидаро хал??ои Шар? то ?оло ?исс менамоянд.
Ин ?афомон? ба он оварда расонд, ки дар Замони Нав мамлакат?ои Шар? ба мустамлика ва ниммустамликаи давлат?ои Аврупои ?арб? табдил ёфтанд. Ин бошад ба пайдошавии ?аракат?ои милл? – озодихо?? оварда расонд. ?оя?ои «бозгашт» ба ?афо ба «давраи тиллоии» исломи ибтидо? ба миён омаданд. ?амаи ин ?одисаю во?еъа?о ба пайдоиши ?араён?ои нав, ?а?онбини?ои нав, дар ислом оварда расонд. ?араён?ои ва??обия, ?одирия, ма?дия, бобия ва ?айра пайдо шуданд, ки мо?ияти он?оро ?аракат?ои милл? – озодихо?? аз асорати кишвар?ои ?арб ташкил медод.
Дар аср?о XVI- XVII Туркияи Усмон? Миср, ?и?оз, Иро? ва як ?атор дигар кишвар?оро тасарруф намуд. Агарчанде, ки турк?о мусулмонони суннимаз?аб бошанд, ?ам ин ?одиса норозигиро дар кишвар?ои арабзабон ба ву?уд овард. Як навъи ин эътироз ин пайдо шудани ?аракати ва??обия буд, ки асосгузори он фа?е?и араб Му?аммад ибни Абдулва??об (1704 - 1792) ?исоб мешавад.
Му?аммад ибни Абдулва??об ягон маз?аб ё таълимоти наверо ба ву?уд наовардааст, ў тан?о мусулмононро ба бозгашт ба сўи исломи ибтидо?, ?амон исломе, ки дар давраи Му?аммад пай?амбар ва са?обагони ў ?ор? буд даъват намуд. Аз ин рў ва??обиёнро салаф? (аз араб?, - салаф - пешгузаштагон, а?додон) низ меноманд. Дар асоси идеологияи ва??обиён таълимоти имом А?мад ибни ?анбал меистад. Онро равшану возе?тар уламои маш?ури ?анбал? Ибни Таймия (1267 - 1328) баён карда буд.
Яке аз сабаб?ои асосии пайдоиши ва??обия ин мубориза барои исти?лолияти араб?о буд, ки он бар зидди султони турк равона карда шуда буд. Ва??обия бо таасуб ва оштинопазир? аз дигар ?араён?ои дини ислом фар? менамояд.
Асли ва??обияро поксозии ислом ба тари?и рўовар? ба исломи ибтидоии даврони пай?амбари ислом ташкил меди?ад. Аз ин рў мубориза бо бо?имонда?ои бутпарастию бисёрхудо?, ки баъдан ба ислом дар шакли парастиши ?ой?ои му?аддас, шайху эшону авлиё?о ва ?айра ро? ёфта буданд, яке аз аввалин ?адам?о дар табли?оти ва??обия буд.
Ва??обиён мегуфтанд, ки тан?о Олло? лои?у во?иби парастиш аст ва он?о талаб мекарданд, ки тан?о ба ?уръон, ба Калом – ул – Олло? эътимод бояд кард. Аз Сунна бошад тан?о ?амон ?адис?оеро ?абул мекарданд, ки дар давраи чор халифаи рошидин маълум ва эътироф шуда бошанд. Баргашт ба тав?иди ба ?авли он?о, беолоиш, асоси теологияи ва??обиёнро ташкил меди?ад.
Он?о тасаввуфро як навъи бидъат шуморида, сўфиёнро мусулмон наме?исобиданд. Нафрати он?о ба сўфиён то ба ?адде буд, ки дуо?о ва муно?от?ои сўфиёнро, ки дар рўи санги ма?бараашон оварда шуда буд, бидъати ма?з шумориданд ва ?атъиян манъ карданд. Ба а?идаи он?о парастиши мазори авлиё?о ва э?тироми шахсияти он?о худ як навъе аз ширк аст. Ба ?амин сабаб нахустин бор ва?те ки соли 1806 Маккаро тасарруф карданд, ма?бараи са?оба?о ва дигар бузургони исломро, ки зиёратго?и ?о?иён буд, вайрон карданд. Чун бори дуюм сол?ои 1924-1925 султони ?и?озро ма?луб карданд ва сулолаи Сауди?о бо сардории Абдулазиз ибни Сауд дар Арабистон ба сари ?удрат омад, ?атто хонаеро, ки дар он Му?аммад таваллуд шуда буд, вайрон карданд. Дар Мадина бошад осору нишона?ои хонадони са?обагони пай?амбар ва ?абр?ои он?оро хароб намуданд. Хулосаи назарашон аз ин иборат буд, ки ?ар а?ида ва мабдае, ки мутоби?и матни возе?и ?уръон ва ?адис?ои са?е? набошад, куфри маз? аст. Гароиши он?о кў?напарастона ва му?аллидона буд.
Агар сухан оиди тарзи зиндагии а?ли ислом равад, он?о талаб мекарданд, ки хонаю ?ой, сару либос, умуман тарзи маишати мусулмонон бояд зо?идона бошад. Муси??, ?ама намуди дилхуш?, зару зевар ва дигар ороиш?оро хо? барои мардон ва хо? барои занон ?аром эълон карданд. ?ар гуна ва?тгузарон? ба монанди ?иморбоз? ва ?атто бозии нарду шатран?ро, ки гўё монеаи зикри Худо ва намози пан?ва?та мешавад, манъ карданд. Намозро мегўянд он?о, на ба?ри худ балки ба?ри Худо бояд гузошт. Ба ?амин тари?а ва??обиён ?ар гуна миёнарав? ва шафоатро байни Худо ва мусулмонон инкор карданд.
Ва??обия аз назари и?тимоию сиёс? идеологияест, ки барои нест кардани ?окимияти туркон ва бар?арор намудани ?укумати хонадони Саудиён равона карда шуда буд. Му?аммад ибни Абдулва??обро шайх ва пешвои на?диён Му?аммад ибни Сауд ?имоя ва дастгир? менамуд. ?оя?ои Му?аммад ибни Абдулва??об асоси идеологии давлати Саудиён буд, ки он?о тамоми давлат?ои арабро ба худ тобеъ карда, хилофати арабро ташкил кардани буданд. Вале ин маз?аб дар тўли ?укмронии ?ариб 200-солаи он?о, ?аргиз пой берун аз ?и?оз нагузоштааст ва ба маз?аби ?умрон табдил наёфтааст.
Мутаасифона, сол?ои баъдина баъзе аз ?аракат?ои навбаромадаи ба ном ислом?, ?оя?ои ва??обияро аз ?и?оз бароварда, дар дигар кишвар?о, аз он ?умла То?икистон, па?н кардани мешаванд, ин бошад ба тундгаро?, таасуб ва мухолифат бо маз?аб?ои анъанавии таърихан ?абулкардаи мусулмонон меоварад, ки ба урфу одат ва тарзи зиндагии хал??ои кишварамон рост намеояд.
Сол?оли 40-уми асри XIX дар Ал?азоир бар зидди мустамликадорони франсав? ?аракати милл? – озодихо?? ав? гирифт, ки ин ?аракат, чун дигар ?аракат?ои оммавии асримиёнаг? ба худ тобиши дин? гирифта, ислом ва ?и?одро байра?и худ ?арор дода буд. Ба ин ?аракат сўфии равияи ?одирия (Ин равияи тасаввуф дар асри ХII аз тарафи Абдул?одири Гелон?, дар асоси а?ида?ои ?анбалия, ташкил дода шуда буд) шайх Абдул?одир, ро?бар? мекард. Абдул?одирро ?абила?ои шўришбардошта амиралмўъминини худ эълон карданд, давлати ташаккулдодаи ў бошад ба худ шакли монархияи теократиро гирифт.
Абдул?одир ?амчун «шариф» (шариф?о, саидон аз авлодони Му?аммад пай?амбар ?исоб мешаванд) ва сўф?, чун сарвари бузургу лашкаркаши мо?ир, чун инсони комилу хоксор байни ал?азоириён обрўю эътибори бузурге дошт. Ў кўшиш менамуд, ки давлати ташаккулдодаи ў ба шариату адолат асос ёбад, ислом байра?и идеолог? ва динии ?аракати ў, озодию исти?лоли хал?аш бошад, ма?сади ў буд. Абдул?одир сиёсатмадори хуб буд, ?аргиз таасуб надошт ва хеле та?аммулпазир буд, дар байни вазирон ва амалдорони ў я?удиён ва насрони?о низ буданд. Сўфиёни равияи ?одирия, ки дар Ал?азоир обрўю нуфузи зиёде доштанд, ?ама?ониба Абдул?одирро дастгир? менамуданд.
Дар охири сол?ои 40-уми асри XIX 2/3 ?иссаи Ал?азоир ба дасти шўришгарон гузашт. Абдул?одир нишон дод, ки ў дар ?а?и?ат ходими бузурги давлат? ва пешвои ?а?и?ии хал?? аст. Ў армияи низом?, ма?лиси намояндагон, ки аз шахсони обрўманди ?абила?о иборат буд (як навъ парламент), вазарат?о ва шўрои вазирон ташкил дод. ?онуни ягона, - шариат ва андози ягона, - закотро ?ор? намуда, маъмурияти навро ташаккул дод. Дар давлати Абдул?одир ба кори таълиму тарбия (албатта дар асоси ислом?) а?амияти калон дода мешуд.
Абдул?одир чун сўф?, ва чун пайрави маз?аби ?анбалия талаб мекард, ки хонаю ?ой, сару либос, умуман тарзи маишати мусулмонон бояд хоксорона, аз ороишу карру фарр дур бошад. Зару зевар ва дигар ороиш?оро хо? барои мардон ва хо? барои занон ?аром эълон кард. ?ар гуна ва?тгузаронии бефоида ба монанди ?имор, майнўш? ва тамокукаширо, ки монеаи зикри Худо ва намози пан?ва?та мешавад, манъ намуд.
Агарчанде, ки ?аракати озодихо?онаи Абдул?одирро франсави?о шикаст дода бошанд ?ам, ?ояи он ?амеша чун асос барои ?аракати милл? – озодихо?ии ал?азоириён бо?? монд.
?аракати милл? – озодихо?онаи хал??ои Судони Шар??, бар зидди мустамликадорони аврупо? ва зўроварии турк?ою мисри?о равона карда шуда буд, дар охири асри XIX ав? гирифт, ки он дар таърих чун ?аракати ма?диён маш?ур аст. Ин ?аракатро Му?аммад А?мад ибни Абдулло (1834 — 1885), ки худро соли 1881 имом Му?аммад Ма?дии Мунтазир эълон кард, сарвар? намуд.
Ма?д? бо шиори пок намудани дин, ки ба ?авли ў дар нати?аи ?укмронии тўлонии турк?о олоиш ёфта буд, баромад кард. Ў мусулмононро ба бозгашт ба давраи пай?амбари ислом ва са?оба?ои ў, ки ба а?идаи ў, дини ноби ислом дар ?амон замон ву?уд дошт, даъват намуд. Ма?д? ба монанди ча?ор халифа?ои рошидин ба худ чор ?онишин, - халифа таин кард. Дар табли?оти Му?аммад А?мад ?оя?ои ма?дияи шииён бо ?оя?ои э?ёи исломи ибтидо?, тасаввуф ва ?оя?ои бародарию баробарии умум? омезиш меёфт.
Ма?д? аз мусулмонон зў?ду та?воро талаб намуда, парастиши авлиё?о ва дигар шахсони му?аддасро ма?кум намуд. Тан?о ?уръон ва ?адис?оро сарчашмаи асосии дин шуморида, пайравони ў гуфтор?ои пешвои худро, ки онро «Ратиб» меномиданд, ба ?атори китоб?ои му?аддас дохил намуданд, баъди вафоти Ма?д? бошад кўшиши ?амъ намудани ?адис?ои ўро намуданд. Ма?ди ва пайравони ў пан? аркони дини исломро (калимаи ша?одат, намоз, рўза, закот ва ?а?ро) куллан та?йир дода, ба он чунин шакл доданд:
1) намози пан?ва?та;
2) ?и?од;
3) итоат ба ирода ва амри худованд (дар зери ин маф?ум, бечуну чаро и?ро намудани амру фармоишоти Ма?д?, ки худро фиристодаи Худо дар рўи замин эълон карда буд, фа?мида мешуд);
4) калимаи ша?одат та?йир дода шуд. Агар он пештар дар шакли «Ло ило?а ил – Олло?у Му?аммадан расулоло?» дошта бошад ба он боз ?умлаи «Му?аммад А?мад ибни Абдулло - ма?диюлло?» илова карда шуд.
5) азёд донистани ?уръон;
6) азёд донистани Ратиб;
Ма?д? тафсир?ои ?уръон ва теологияро манъ кард ва фармон дод, ки тамоми ин гуна китоб?оро сўзонанд. ?онунгузории Ма?д? ба ?уръону шариат асос ёфта пайваста бо амру фармон?ои ў пурра карда мешуд. Тамоми маз?аб?ои равияи сунн? дар Судони Шар?? бар?ам дода шуданд. Озодандеш? ва шуб?а кардан ба Ма?д? будани Му?аммад А?мад ибни Абдулло ё тан?ид намудани халифа?ои ў – ?иноят? вазнинтарин ?исобида мешуд ва сазои он тан?о марг буд.
Таълимоти Ма?д? ба идеологияи ягонаи хал?и шўришбардошта табдил ёфт ва ба ташаккулёбии давлати теократ? оварда расонд. Баъд аз вафоти Му?аммад А?мад ибни Абдулло ?онишини ў халифа Абдулло ба сари ?удрат омад ва барои ў ма?бараи пуршукў?е барпо намуд, ки он ба зиёратго?и мусулмонони Судон табдил ёфт, савоби ?а??и он бо ?а??и Мака баробар дониста шуд. Давлати ма?диён дар Судони Шар?? 14 сол ву?уд дошта, дар зери зарба?ои Англия ва Миср сарнагун шуд, вале то ?оло пайравони Ма?дии Судон? ву?уд доранд.
Асосгузори ?унбиши маз?абию сиёсии Бобия Саид Ал? Му?аммади Шероз? (1820-1850), ки бо тахаллуси «Боб» маш?ур буд, ба ?исоб меравад. Ў аз падараш, ки базоз буд касби базозиро мерос гирифта муддате ба ти?орат маш?ул мешавад. Сипас барои омўзиши илм ва сайру саё?ат ба Иро?у ?и?оз сафар мекунад. Дар Карбало ў муриди Сайид Му?аммад Козими Рашт?, - яке аз шайхони маш?ури шиа мешавад ва илмомўзиро дар назди ў идома меди?ад.
Дар он давра аз тарафи фир?аи «шайхия» зу?ури Имоми Замон пешгў? карда мешуд ва бисёри?о ба зу?ури имоми ?оиб мунтазир буданд. Намояндаи фир?аи «шайхия» Шайх А?мади Э?со?, ки устоди Сайид Му?аммад Козими Рашт? буд ва ?амчунин пешвои ин фир?а ?о? Му?аммад Каримхон оиди падид омадани Имоми Замон сухан меронданд ва ба сурати муб?ам ва ни?он? баъзе аз ?оя?ои бобияро тар?иб менамуданд.
Сайид Ал? Му?аммад баъд аз ду се соли та?сил дар назди Сайид Му?аммад Козими Рашт? худро Имоми Замон ё худ «Боб» эълон кард. Дар сотсиологияи дин бобияро на?зати диние мешуморанд, ки манфиати таба?аи тозабунёди буржуазии Эронро ифода мекард ва барои ?имояи манфиати он?о як ?атор исло?от?оро дар умури дин? ва суннат?ои маз?аб? ба миён мегузорад.
Сайид Ал? Му?аммад аввал дар Бушер ва пас дар Шероз даъвати худро интишор меди?ад вале Бушери?ою Шерози?о ўро аз ша?р?ояшон меронанд, ўро дар Шероз ба куфр айбдор намуда зиндон? мекунанд. ?окими Исфа?он Мануче?рхони Гур?? мула??аб ба Мўътамид-уд-Давла Сайид Ал? Му?аммадро аз зиндони Шероз берун менамояд ва зери ?имояи худ мегирад ва ба Исфа?он меорад. Боб дар Эрон пайравони зиёде пайдо мекунад, ки он?о ўро «?азрати Аъло» ва «Нуктаи Увло» ла?аб доданд. Вале пас аз вафоти Мануче?рхони Гур?? рў?ониёни ислом зидди ў бармехезанд ва ?укуматдорон ўро ?абс намуда дар ?алъаи Че?рик, ки дар Озарбой?они Эрон? ?ойгир аст ниго? медоранд. Баъдан Сайид Ал? Му?аммадро, ки бо номи Боб маш?ур шуда буд ба Табрез оварда, дар ?узури валиа?д Носириддин Мирзо, дар ма?лиси уламо, суд мекунанд. Рафти му?окима ва саволи ?авоб?ои Боб дар суд ба тафсил дар китоби «Носих ут-таворих» баён карда шудааст. Баъд бо ?арори суд ўро ба чўб бастанд, ў тавбаномае навишта хо?иши авф кард, вале ўро боз ба зиндони ?алъаи Че?рик фиристоданд. Пайравони Боб аз ин амал?о ба хашм омада шўриш бардоштанд ва ин шўриш Мозандарону Зан?ону Табрезро фаро гирифт. Бобро бо амри садри маъруфи Эрон Та?ихон Амири Кабир, ?окими Озарбой?он ба Табрез оварда, бо фатвои уламо ба дор кашида тирборон кард ва баъд аз ин шўриши бобиён бера?мона пахш карда шуд.
Сайид Ал? Му?аммад ал- Боб ба кўто?ии умраш ниго? накарда аз худ осори зиёде бо?? гузоштааст. Нахустин асари ў «Тафсири сураи Юсуф» ном дорад, ки пайравонаш онро «Куюм ул-асмо» меноманд. Дигар китоби маш?ури ў ма?мўаи «Алво?» мебошад, ки дар он Боб ба уламо ва ?окимон муро?иат менамояд. Асар?ои дигараш «Са?ифаи байн-ал-?арамайн», «Рў? ва фазоил-ус-саб?а» мебошад, ки дар он?о ну?таи назари ў ба дину оин ва сиёсат баён карда шудаанд. Маш?уртарин китоби Боб «Китоби баён» ном дорад, ки бобиён онро носих, яъне ивазкунандаи ?уръон медонистанд.
Ба а?идаи Боб дар ?ар даврае, мувофи? ба он замон, Худованд пай?амбар ва а?ком – китоби наве мефиристад аз ин рў ?е? як ва?йи пешин наметавонад, ки абад? ва та?йирнопазаир бошад. Бо ин ро? ў мехост ?азмият, - яъне бета?йиру догмав? будани а?коми исломро аз байн бара два ба ?уръону шариат та?йирот?о ворид намояд. Бинобарин ў худро пай?амбар эълон кард, шариатро инкор намуда, баробарии куллии одамонро эълом намуд.
Боб талаб менамуд, ки моликияти калони давлатмандон ба манфиати камбизоатон та?сим карда шавад, аз камбизоатон андоз ситонида нашавад. Ў баробарии на тан?о и?тимо? инчунин баробарии молумулк? ва озодии комили шахсиятро талаб менамуд. Ба ву?уди ифодаи орзую омоли ме?наткашон ва баъзе шиор?ои тара??ихо?она, таълимоти бобия хеле чигил ва дар?аму бар?аму пурзиддият мебошад, он аз омехтаи берабти таълимот?ои сўфия, исмоилия, ?улот?ои шиа (алиило?иён) иборат аст, ки дар заминаи фа?миши нодарусти он?о пайдо шудааст. Бобиён оёт?ои ?уръон ва талаботи а?кому шариатро ?аразноку хато таъвил намуда, ба ислом та?йирот?о дохил намудан? мешуданд.
Баъди ?атли Боб бародари ў Мирзо ?усайн Алии Нур? (1817-1892) худро халифа, - ?онишини боб эълон намуд, оянда ў худро Ба?оулло? эълон намуда ба фир?аи Ба?ои асос гузошт, ки он бои слом ?е? як умумияте надорад. Ба?оия дар ибтидо кўшиш намуд, ки дини исломро ба манфиат?ои итти?одия?ои байналмиллалии буржуаз? тобеъ намояд, дертар бошад таълимоти худро дини нав эълон намуд.
Саво?о оиди муста?кам намудани мавзўъ
1. Мавзўи омўзиши илми фи?? чист?
2. Мо?ияти маз?аби ?анафия аз ч? иборат аст?
3. Мо?ияти маз?аби моликия аз ч? иборат аст?
4. Мо?ияти маз?аби шофеъия аз ч? иборат аст?
5. Мо?ияти маз?аби ?анбалия аз ч? иборат аст?
6. Сабаби пайдоиши ?аракат?ои милл? - озодихо?? аз ч? иборат буд ва чаро он?о ба худ тобиши дин? гирифтанд?
Просмотр: 2780
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved