Дата: 2013-01-05
На?ша:
1. Мавзeъ, Мазмун, ?исм?ои асос? ва вазифа?ои демографияи а?ол?.
2. Аз таърихи тад?и?оти а?ол?.
3. Демографияи а?ол? дар системаи илм?о.
1. Мавзeъ, Мазмун, ?исм?ои асос? ва вазифа?ои демографияи а?ол?
А?ол? ?ама ва?т яке аз объекти му?имтарини омeзиш ва тад?и?оти олимони со?а?ои гуногуни илм, аз он ?умла илми ?адими география ба шумор меравад. Аз давра?ои ибтидоии ташаккулёб? ва рушди илми география то замони мо мазмуни асосии онро Замин ва Одамон, мамолик ва сокинони он?о ифода мекард ва карда истодааст. Онро ?ам дар китоби «Географика»-и Эротосфен (а.III. то мелод),дар «География»-и Страбону (а.I.м.) Птоломей(а II.м.) ва ?ам дар асар?ои географияи муосир ба осон? дидан мумкин аст.
Бо мурури гузашти ва?т ва та?сими (дифференсиатсияи) илми география, ва муста?им гардидани географияи и?тисод? он ба омeзиши а?ол? ва пеш аз ?ама, ба омeзиши маш?улият ва фаъолияти хо?агии а?ол? ?амчун ?увваи асосии исте?солкунандаи ?амъият ди??ат дод.
Дар замони мо ?ам яке аз вазифа?ои асосии географияи и?тисод? ва и?тимоии муосир тад?и?и а?ол?, шумораи а?ол? ва та?йироти (динамика)-и он, сохтор ва ?ойгиршавии ?аламрави а?ол?, ма?ал?ои (мавзеъ ё ?ария?ои) а?олинишини тип?ои гуногун, хусусият?ои регионии (маноти?)ии фаъолияти исте?солии одамон, инчунин та?лили та?йироти ин нишонди?анда?о дар раванди тара??иёти ?амъият ва пешгe? (пешбин?) кардани а?ол? мебошад. ?исми таркибии тад?и?от?ои умумии географиро ма?з масъала?ои номбурда ташкил дода, он бо ?амро?ии а?ол? табиат ва хо?агиро низ дарбар мегирад.
Дар айни замон, географон (географшиносон) дар ?амкор? бо намоянда?ои илм?ои дигар-демографон, (а?олишиносон) мардумшиносон (этнограф?о), ?омеашиносон (сотсиолог?о), ва и?тисодчиён дар тад?и?и бисьёр масъала?ои мубрами а?ол? низ са?мгузор ?астанд.
Истило?и «а?ол?» гурe?и территории одамонро, яъне мардумони дар территорияи муайян и?оматкунандаро ифода карда, истило?и географ? ба шумор меравад. Бинобар ин географияи а?ол? ?амчун илм ба тари?и ма?мe? гурe?и территории а?ол? ва системаи ну?та?ои (ма?ал,мавзеъ ?ария?о)-и а?олинишинро, хусусият?ои ташаккулёб? ва тара??иёти он?оро дар шароит?ои гуногуни и?тимо?-и?тисод? ва таби?-географ? меомeзад. Аз ин рe он ?исми таркиб? ва умдатарини географияи и?тисод? ва и?тимо? ба шумор меравад. Бо ву?уди он, байни олимон масъалаи мазкур мавриди ба?с аст. Бисьёр олимон географияи а?олиро ?амсафи географияи и?тисод? (на як ?узъи асосии он) ме?исобанд. Мавзeъ?ои (предмети ) тад?и?оти географияи и?тисод? ва геграфияи а?ол? аз ?ам фар? доранд: масъала ин аст, ки географияи а?ол? ба омeхтани ма?мeиёти а?ол? (шумора ва динамикаи он,та?дид ва сохтори а?ол?, ?ойгиршавии территории а?ол?, шабака ва системаи ма?ал?ои а?олинишин) маш?ул аст, вале географияи и?тисод? асосан шакл?ои гуногуни территор? ва раванд?ои фаъолияти хо?агии одамонро меомeзад. ?амчунин олимони хори?? низ ба монанди Р.М.Кабо, Г.Т.Треварта, П. Жорж ) андеша доранд, ки географияи а?ол? ?исми сеюми география дар ?атори географияи таби? ва географияи и?тисод? ?исобида шавад.
Дар нимаи дуюми асри ХХ географияи и?тисод? бештар ба тад?и?оти и?тимоиёти ?амъият ди??ат дода, номи географияи и?тисод? ва и?тимоиро (сотсиалиро) гирифт. Ин ?олат сабаби боз ?ам наздикшавии географияи а?ол? ба географияи и?тисод? гардид.Олимон дарк намуданд, ки одамон, а?ол?, на тан?о «якумин ?увваи исте?солкунандаи тамоми инсоният», «дастони тилло?» мебошанд, балки дар як ва?т ?ам исте?солкунанда ва ?ам истеъмолкунанда ба шумор мераванд.
Умуман, дар раванди ?амъият а?ол? бо чор сифат?ои худ иштирок дорад: а) ?амчун субъекти исте?солот, яъне исте?солкунанда; б) ?амчун истеъмолкунандаи неъмат?ои модд? ва маънав? (интелектуал?); в) ?амчун та?дидкунандаи (бар?ароркунандаи) насли худ; г) ?амчун узви (звенои) асосии ало?а ва таъсири мута?обилаи байни табиат ва хо?аг? мебошад (зеро ма?з ба воситаи фаъолияти хо?агии а?ол? таъсири табиат ба хо?аг? ва таъсири хо?аг? ба табиат амал? мегардад)
Бояд ?айд кард, ки дар сол?ои аввали ?окимияти шeрав? (сол?ои 20-30ми а.ХХ) географияи и?тисод? асосан ба тад?и?и ?ойгиршавии исте?солот ва но?иябандии и?тисод? маш?ул гардида, географияи а?олиро (ва умуман а?олиро) сарфи назар карда буд.
Аз ин ?ост, ки Н.Н Баранский ?олати онва?таи географияи и?тисодиро та?лил карда, ?айд карда буд, ки «…одамро фаромeш кардаанд !!!»
Географияи а?ол? ?амчун шохаи муста?ими географияи и?тисод? дар Россия (соби?И?ШС) аз ибтидои сол?ои 40-ми а.ХХ рeбаинкишоф ни?од. Дар ин ?ода олимони рус бахусус Н.Н.Баранский,Р.М. Кабо са?ми арзанда гузоштанд. Дар шароити ?озира географияи а?олиро ?амчун яке аз ?исм?ои таркибии геограафияи том (умум?) ?исобидан мумкин аст, ки ?исми аввалини онро географияи табиат, ё худ географияи таби?, ?исми дуюми онро географияи одам (антропогеография) ва ё географияи и?тимо? номидан мумкин аст,(ки он тамоми чиз?ои дар нати?аи ?аёт ва фаъолияти одамон ба ву?уд омадаро меомeзад).
?амчунин географшиноси маш?ури рус, акад. Калесник С.В. дар ин маън? чунин гуфта: «умуман илм?о чун ма?мeи дониш?о дар бораи табиат, ?амъият ва тафаккур мо?иятан ягонаанд...Аз ин ли?оз, ?ама гуна гурe?бандии илм?о шарт? аст» Бинобар ин географияи а?ол? ва и?тимоиро ?исми географияи и?тисод? шуморидан ва ё муста?ил ?исобидан са?е? нест.
Бояд гуфт, ки асоси назариявии ?ар илмро объект ва предмети (мавзeи) омeзиши он муайян мекунад. Объекти инти?оии географияи и?тисод? ва и?тимо? му?ити географ? ва ?амъият дар таъсири мута?обила бо табиат мебошад.(му?ити географ?-ин ?исми азхудшуда ва ба фаъолияти ?аётии ?амъияти инсон? ?албшудаи таба?аи географ? мебошад). Ба объекти географияи и?тисод? ва и?тимо? а?ол?, сарват?ои таби? ва хо?аг? мансубанд. Предмети ин илм-тад?и?и ?аматарафаи а?ол?, сарват?ои таби? ва хо?аг? дар ало?амандии территор? ва фазо?- ва?тии он?о мебошад.
?амин тавр, агар географияи а?олиро чун ?исми геграфияи и?тисод? ва и?тимо? ?исобем, он го? мавзeи он омeхтани хусусият?ои территории шумора, динамика, ?айат,?ойгиршавии а?ол? ва ма?ал?ои а?олинишин ба шумор меравад . Аз ин таърифот бармеояд, ки дар географияи а?оли ду самти асосии ба ?ам ало?аманд мав?уд аст: 1) тад?и?и а?ол? ва 2) тад?и?и ма?ал?ои (мавзеъ, ?ой,?ария,) а?олинишин,шабака ва система?ои он.Дар ?ар дуи самт ?ам тад?и?от дар во?ид?ои гуногуни территория- аз ?а?они том, регион?ои он, мамлакат?о сар карда, то аглометатсия?ои ша?р?, ша?р?о,де?от ва во?ид?ои ало?идаи сиёс?-маъмур? ва и?тисод? (масалан вилоят?о,но?ия?ои маъмур?, но?ия ва зерно?ия?ои и?тисод?) бурда мешавад.
?ангоми кор?ои тад?и?отии худ географияи а?ол? аз тамоми усул?ои маълуми географ? - и?тисод? ва и?тимо? истифода мебарад, ки бо он?о шумо аз фан?ои пештар омeхтаатон шинос ?астед. Ин ?о он?оро фа?ат номбар мекунем: усул?ои таърих?, му?оисав?, тад?и?от ва мушо?ида?ои са?ро?, усули омори а?ол?, ба харитагирии а?ол?,усул?ои и?тисод? - математик? ва дигар?о.
Динамика (та?йирёбии) ми?дори а?ол?),?айат, ?ойгиршавии а?ол? ва ма?ал?ои а?олинишин масъала?ои зеринро дарбар мегирад:
1. Географияи та?диди а?ол?.
2. Географияи нажод?ои одамон.
3. ?айати этникии а?олии ?а?он.
4. Географияи дин?ои ?а?он?
5. Сохтори и?тимоии а?ол? ва сарвати ме?нат
6. Му?о?ирати (миграцияи) а?ол?
7. ?ойгиршавии а?олии ?а?он ва шакл?ои географии сокиншав? -маскуншавии а?ол?.
Масъала?ои дар боло номбаршуда ду самти асосии тад?и?от?ои географияи а?олиро ташкил меди?анд:
а) тад?и?оти а?ол?. б) тад?и?оти ма?ал?ои а?олинишин, шабака ва система?ои он.
Вобаста ба самт?ои тад?и?от географияи а?ол? ба ду ?исми калон ?удо мешавад:
1.?исми аввали географияи а?ол? масъала?ои умумии а?олиро (масъала?ои демография,этнография,географияи му?о?ирот, географияи сарват?ои ме?нат,ба харитагирии а?ол? ва амсоли ин?оро) дарбар мегирад.
2.?исми дуюми географияи а?ол? масъала?ои шакл?ои сокиншавии а?ол?-ма?ал?ои а?олинишин, шабака ва система?ои онро дарбар мегирад,
Вазифа?ои географияи а?ол? мухталифанд ва асоситарини он?о ин?оянд:
-дар со?аи назария: омeхтани тамоюл ва ?онуният?ои географияи та?диди а?ол?,таъсири мута?обилаи он бо табиат,?ойгиршавии а?ол?:
- дар со?аи амалия (дар и?рои як ?атор вазифа?ои амал?): ?исобгирии а?ол?; тартиб додани мувозинати (баланси) ме?нат; бана?шагирии сохтмони муассиса?ои хизматрасон?, бачагона, мактаб? ва па?н кардани дониш?ои географияи а?ол? дар байни омма.
Дар ?атори вазифа?ои умумии ?айдшуда боз вазифае ?аст,ки он дар ватанамон омeхтану тад?и?и а?олиро ва умуман рушди, илми географияи а?олиро ба дара?аи баланди ?а?он? расонидан мебошад ва онро аз ?ар гуна ка?рави?ои идеолог? (ба монанди аз ?ад зиёд сиё? кардани Малтус ва а?ида?ои он) озод кардан аст.
2. Аз таърихи тад?и?и а?ол?
Омeзши а?ол? аз замон?ои ?адимулайём о?оз ёфта буд.
Дар навишта?от?ои ?адимаи давлат?ои мухталифи ба ривоят?ои нопурраву афсонавии (а?оибу ?ароиби) сайё?он, то?ирон, сафирон асосёфта, муаллифони онва?та кeшиш кардаанд,ки тавсифи ма?мeии (комплексии) он давлат?оро дар шакли табиат-а?ол?-хо?аг? ба ?алам ди?анд.
?ан?з дар а.III то мелод «Географика»и Эротосфен, дар а.I мелод? «География» и Старбон (иборат аз 17 китоб) ва ё дар а. II. мелод? «География»-и Птоломей навишта шуда будаанд,ки дар он?о на тан?о табиати Замин тасвир карда шуда буд, инчунин он?о манбаи бойи дониш?ои этнограф? ба шумор мераванд, Чунин тасвироти ма?мeии географ?, ки дар он?о ба а?ол? низ ди??ати ?идд? дода шуда буданд, дар аср?ои миёна низ навишта шудаанд. Ва то а.?VIII географон а?олиро дар чорчeбаи (?удуди) мамлактшинос? меомeхтанд. Дар омeзиши а?ол? дар ибтидои а.?VIII дифференсиатсия ба ву?уд омада, илм?ои демография ва этнография пайдо шуданд. Дар охири а.?I?.аз ?айати география анропогеография ?удо мегардад. Асосгузори он географи немис Ф.Ратсел (1844-1904). буда, e дар асари «Антропогеография» вазифаи асосии антропогеограф?оро муайян карда, онро таъсири табиат ба рe? ва ?исми хал??о нишон додааст. Антропогеограф?о одамро (а?олиро) ?амчун организми биолог? ?исобида, роли ?алкунанда бозидани таъсири му?ити табииро «ба рe? ва ?исми фард?о ва хал??о» собит кардан? мешаванд. Ин гуна а?ида?о асоси детерминизми географиро ташкил меди?ад, ки мувофи?и он тамоми ?одиса?ои ?аёти ?амъият ба хусусият?ои шароити таби? ва мав?еи географии ма?ал вобаста дониста мешавад. Фридрих Ратсел чунин мешуморад, ки шароит?ои табийи минта?аи мeътадили и?лим одамонро барои сер?аракат?, сохтмон, барпокун? ма?бур карда, махсусияти психологияи (рe?иёти) он?оро ташаккул додааст,ки бо фаъолиятнокиву кордон?, пухтакориву e?дабаро? фар? дорад; майдони васеъ хал??оро ба и?доми ?атъ? ва бунёдкории ?асурона ?идоят мекунад,майдони танг бошад, баръакс, ба дудилагии буздилона ва хасис? ма?бур месозад; зиёд шудани а?ол? майдони навро талаб мекунад, вагарна ин ?олат ба заиф шудани давлат меорад.
Просмотр: 5204
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved