Дата: 2017-02-08
1. Характеристикаи умумии зертипи хелисерадорон.
2. Классификатсия ва экологияи хелисерадорон.
3.Характеристикаи умумии синф?о ва ?атор?ои
хелисерадорон.
4. А?амияти хелисерадорон.
Ба ин зертип наздик 63 ?азор намуд дохил мешавад. Аксарияти он?о ?аёти рeизамин? мегузаронанд. Аввалин хелисерадорон ?айвоноти об? буданд. Вале ?оло бошад, аз хелисерадорони об? тан?о якчанд намуди шамшердумон бо?? мондаасту халос.
Бадани хелисерадорон аз ду ?исм: сарсина ва шикам иборат. Сарсина дар нати?аи бо ?ам як?ояшавии ?исми сар? ва синаг? ба ву?уд омадааст. ?исми синаи он?о банд?ои озод надорад (7 банди сарию синаг? як шуда рафтааст). Дар сарсина 6 ?уфт конечност?о ?астанд.
Хусусият?ои хоси хелисерадорон дар он?о редуксия шудани мeйлаб ё антенулла мебошад. Xуфти якуми конечности сарсина ба хелисера (нешчангол) табдил ёфтааст, ки вазифаи майда кардани ?изоро и?ро мекунад. Номи зертип аз ?амин ?о гирифта шудааст. Хелисера чанголмонанд ё нохунмонанд мешавад. Дар асоси хелисераи баъзе тортанак?ои ?а?и?? ?адуди за?р ?ойгир шудааст. Xуфти дуюми конечности сарсинаро педипалп меноманд. Вазифааш ?искун? ва доштани ?изо мебошад. Дар каждумон педипалп тара??? карда, ба амбeрак мубаддал гаштааст. Педипалп гомологи мандибулаи харчангшаклон мебошад.
Дар кана?о бошад, хелисера бо педипалп як шуда, аппарати да?они халандаю маккандаро (дар канаи саг), ё хояндаю маккандаро (дар канаи хориш, канаи амбор) ?осил кардааст.
Бо?омонда чор ?уфт пой?ои ?исми сарсина вазифаи ?аракатро и?ро мекунанд.
Дар ?исми шикамии он?о пой?о дида намешавад: ё тамоман редуксия шудааст ё шакл дигар карда ба дигар узв?о табдил ёфтааст (ба шуш, ба озахи тортан? ва ?айра).
Зертипи хелисерадорон ба се синф (мувофи?и Догел?) та?сим мешавад: шамшердумон, сипардорони азим?усса ё харчангкаждумон ва тортанакшаклон.
Синфи шамшердумон
Шамшердумон ?айвоноти ?адимаи мурдараванда (релликтив?) буда, дар эраи палеозой ва мезозой бисёр ва гуногун буданд. Он?о бандпой?ои об? буданд. Дар замони ?озира тан?о 5 намуди он?о дар со?ил?ои Америкаи Шимол? ва Марказ? ва ?азира?ои Филлиппину Япон дучор мешаванд. Он?о дар ?ой?ои регноки со?или ба?р дар чу?ури?ои 4 – 10м ?аёти зериоб? мегузаронанд. Тарзи ?аётгузарониашон ба трилобит?о монанд. Тана аз ду ?исм иборат: сарсина ва шикам?.
?исми сарисина аз тарафи тахтапушта бо сипар пeшида шудааст, ки дар он як ?уфт чашми мураккаб ва як ?уфт чашми содда ?ойгир шудааст. ?исми шикамии он?о рафта – рафта борик шуда, ба шамшер монанд гаштааст.
?исми сарисина 6 ?уфт пой?о дорад. Xуфти якум – хелисера на он ?адар калон, банднок. Педипалп ва дигар пой?ои ро?гард? ба ?амдигар монанд буда, якшоха ва амбeршакл. Да?они тар?ишмонанд дар тарафи шикамии сарсина ?ойгир шудааст. Пой?ои сарсина вазифа?ои гуногунро и?ро мекунанд: доштани ?изо, майда кардани он, тела додани он ба да?он ва ?аракат.
Дар ?исми шикамии он?о 6 – ?уфт пой?ои душоха дида мешавад. Ин пой?о он ?адар тара??? накарда, сохти лав?амонанд доранд. Xуфти якуми он нисбатан тара??? карда, дигар пой?ои ?исми шикамиро аз ?исми боло пeшида, вазифаи ?аб?о?ро и?ро мекунад. Пой?ои шикам? ?алсама?о дорад.
Сохти анатомии шамшердумон бисёртар ба тортанакшаклон монанд аст.
Тара??иёт бо метаморфоз мегузарад. Аз тухм кирминаи трилобитмонанд мебарояд, ки онро кирминаи трилобит? меноманд (1см).
Хулоса, шамшердумон бо трилобит?о хешиг? доранд, ба тортанакшаклон наздик мебошанд.
Синфи сипардорони азим?усса ё харчангкаждумон
Намояндагони ин синф тамоман мурда рафта буда, 200 намуди он?о аз давраи палеозой маълуманд. Бадани он?о аз сарсина ва шиками 12 – банда иборат аст. Хелисераашон ба амбeр монанд аст.
Шикамашон дар охираш узви сeзанмонанд дорад. Намояндагони ин синфро аз такшони?ои давраи селур, кембрий ёфта истодаанд. Он?о дарранда буда, дар таги ба?р зиндаг? мекарданд. Андозаи танаашон то 2 м мерасид. Намояндаи ин синф – эириптерус ( E??ypte??s).
Сипардорони азим?усса бо якчанд хусусият?ои худ ба каждумони ?озира монанд. Аз ?амин сабаб пайдоиши тортанакшаклони ?озираро ба ин?о вобаста мекунанд. Мувофи?и маълумот?ои ?озира байни тортанакшаклон каждум аз ?ама ?адимтарин ба ?исоб меравад, ки он аз сипардорони азим?усса ба ву?уд омада, ба шароити хушк? мутоби? шудааст.
Синфи тортанакшаклон
Тортанакшаклон гурe?и калонтарини хелисерадоронро ташкил карда, зиёда аз 63 ?азор намуди он?о маълум аст. Дар То?икистон зиёда аз 700 намуди он?о ба рўйзат гирифта шудааст. Тортанакшаклон дар байни бандпой?о аввалин гурў?е мебошанд, ки тахминан 400 млн сол пеш аз об ба хушк? баромада, ба шароит?ои гуногуни му?ити зист мутоби? шудаанд. Он?о дар са?ро?о, xангалзор?о, бо?у майдон?о, сарой?о, хона?ои исти?омат? ва ?айра?о дучор мешаванд. Дар байни он?о намуд?ои муфтхeри ?айвонот ва растан? низ дида мешавад.
Сохти морфолог?. Бадни он?о монанди дигар хелисерадорон аз ду ?исм: сарсина ва шикам иборат аст. Дар ?исми сарсина 6 xуфт пой?о дида мешавад. Дар ?исми шикам? пой?ои ?а?и?? нест (бо ин аз шамшердумон фар? мекунанд).
Мeйлаб ё антенулла?о нест. Чашм содда. Xуфти якуми пой?ои сарсина дар пеши да?он xойгир шуда, хелисера (нешчангол) номида мешавад. Холисера гомологи антеннаи дуюми харчангшаклон буда, чанголмонанд ё нохунмонанд ва аъзонок мебошад. Xуфти дуюми пой?ои сарсина педипалп мебошад. Педипалп дар каждумони ?албак? амбeршакл шуда, вазифаи доштани ?изоро иxро мекунад. Дар кана?о хелисера ва педипалп аппарати хояндаю макандаро ё халандаю макандаро ?осил мекунад.
?амаи тортанакшаклон ?изои сую? мехeранд, бинобар он дар ин?о ?исми пеши системаи ?озима аппарати макандаро ?осил кардааст.
Намуд?ои гуногуни тортанакшаклон аз ?амдигар пеш аз ?ама бо дараxаи сегментатсияи тана (асосан дар ?исми шикам?) фар? мекунанд. Аз ?ама банд?ои бисёр дар ?исми шикамии каждумон дида мешавад. Дар ?исми шикамии каждумон 12 банд дида мешавад, ки 6 – тои он?о па?н буда, ?исми пеши шиками (мезосома)- ро ва 6 – тои он нисбатан борик буда, ?исми о?иби шиками (метасома)- ро ?осил мекунад. Банднокшавии танаи каждумон ба сипарнокони азимxусса монанд мебошад. Дар дигар тортанакшаклон банд?ои ?исми о?иби шикам? торафт кам мешавад.
Умуман эволютсияи тортанакшаклон ба камшавии банд?ои шикам? ё тамоман як шудани он?о меорад. Дар кана?о банднокшавии тана тамоман дида намешавад, ?исми шикам? дар он?о бо ?исми сарсина як шуда рафтааст.
?исми шикамии тортанакшаклони ?а?и?? банд?ои озод надоранд. Вале он аз ?исми сарсина бо xои борикшудаи танаг? xудо шуда меистад.
Пeшиши пeстии тортанакшаклон намиро ?ариб ки намегузаронад. Дар тортанакшаклон пeст якчанд ?адуд?оро ?осил кардааст: ?адуд?ои за?р?, тортан?, бeйбароранда (дар алафдаравак?о) ва ?оказо. ?адуд?ои за?р? дар каждумон, тортанак?о, баъзе каждумони ?албак? ва дар баъзе кана?о дида мешавад. Дар каждумон ?исми шикам? бо неш ба охир мерасад, ки дар асоси он ?адуди за?р? xойгир шудааст. Каждум за?ри худро барои нобуд кардани тeъмаи худ истифода мебарад. Дар тортанак?о ?адуди за?р? дар асоси хелисера?о ва ро?и он ба чанголи хелисера кушода мешавад. ?адуди тортан? дар тортанак?о дида мешавад.
Системаи ?озима. Аксар тортанакшаклон дарранда, баъзеи он?о масалан, кана?о муфтхeри ?айвонот ва растани?о мебошанд. Сохти аппарати ?озима ?ам ба ин мутоби? шудааст. Системаи ?озима аз рeдаи пеш, миёна ва о?иб иборат аст. Рeдаи пеш барои макидани сую?ии ковок? ?обилиятнок шудааст. Ба ?ал? xараёни ?адуди обида?онxудокун? кушода мешавад. Секрете, ки e ва xигар xудо мекунад, сафедаро ?ал мекунад. Тортанак пeстро сeрох карда, ба xои сeрохшуда оби да?он xудо мекунад, дар натиxа бофта?ои тeъма ?ал шуда, сую?иро макидан мегирад.
Системаи нафаскаш?. Ба муносибати дар хушк? зиндаг? кардан тортанакшаклон барои аз О2 – и атмосфер? нафас гирифтан ?обилиятнок шудаанд. Узви нафаскаш? шуш ва трахея мебошад. Дар баъзеашон тан?о шуш (каждумон, тортанак?ои ча?оршушдор), дар баъзеашон тан?о трахея (каждумони ?албак?, фаланга?о, бедадаравак?о, баъзе кана?о), дар баъзеашон ?ам шуш ва ?ам трахея мебошад (дар аксарият тортанак?о). Шуш узви халтамонанд буда, дар тарафи поёнии банд?ои шикам? xойгир шудааст. Дар тарафи шикам? 4 xуфт сeрохии тар?ишмонанд – стигма дида мешавад, ки он ба шуш мебарад. Дар баъзе тортанак?о 2 – то шуш, дар баъзеашон ча?ор шуш (тортанак?ои ча?оршушдор) дида мешавад. Шуши тортанакшаклон шаклдигаркардаи пой?ои ?алсамагии тортанакшаклони ?адимаи об? мебошанд. Баъзе тортанакшаклони майда (баъзе кана?о) бо тамоми сат?и бадан нафас мегиранд.
Системаи хунгард – кушод. Дил дарозрeя, найчашакл буда, аз он ба пешу о?иб аорта?о мебарояд, дар тортанак?о тан?о ба пеш. Шоханокшавии артерия?о хеле гуногун буда, он ба сохти узви нафаскаш? вобаста мебошад. Дар каждумон, ки шуш дар як xои муайян xойгир шудааст ва дар тортанак?ое, ки трахеяи он?о кам шоханок шудааст, системаи хунгард на?з тара??? кардааст. Дар фаланга?о, бедадаравак?о системаи хунгард суст тара??? кардааст. Сабаб он аст, ки дар ва?ти хеле шоханок шудани трахея ивазшавии газ бевосита байни трахея ва бофта мегузарад ва хун дар ин ва?т ?ариб ки дар кашонидани газ иштирок намекунад. Гемолимфаи тортанакшаклон пигменти нафаскаш? – гемосианин дорад.
Узви ихро? найча?ои малпигиев? мебошад. Найча?ои малпигиев? 1 ё 2 xуфт найча?ои борики шоханокшуда буда, дар ?исми шикам? xойгир шудааст. Найча?ои малпигиев? пайдоиши эндодермал? дошта, аз ?исоби рeдаи миёна ?осил шудааст. Ма?сули асосии xудокун? гуанин – дар шакли кристалл берун карда мешавад. Бинобар он оби организм кам нест мешавад ва ин барои ?айвоноти ба хушк? баромада хеле мусоид мебошад.
Системаи асаб ва узв?ои ?ис. Системаи асаб ба дигар бандпой?о монанд. Вале дар тортанакшаклон консентратсияи гире??ои асаб хос аст. Аз ?ама гире??ои асаби бисёр дар каждумон дида мешавад (гире?и болои ?ал??, коннектив?ои назди?ал?? ва 7 гире?и асабии шикам?). Дар тортанак?о бошад, ?амаи гире??ои занxири асабии шикам? як шуда, гире?и ягонаи поёни?ал?иро ?осил кардааст. Дар кана?о гире?и поёни?ал?? бо ма?зи сар як шуда рафтааст. Бинобар дар хелисерадорон редуксия шудани мeйлаб дар ин?о ?исми мобайнии ма?зи сар – дейтосеребрум тара??? накардааст.
Тортанакшаклон таъсирот?ои механик? ва бeйро бо мeякча?ое, ки дар пой?о, хусусан дар педипалп ?аст, ?ис мекунанд. Чашми он?о содда (фасеткаг? не), одатан якчанд xуфт мешавад. Дар тортанак?о 8 – то чашм ?аст, ки дар сар дар ду ?атор xойгир шудааст. Дар каждум 1 xуфт чашми калон ва 2 – 5 xуфт чашм?ои па?лeг? ?аст. Тортанак?о масофаи 20 – 30см каждумон бошанд, 2 – 3 см – ро мебинанд.
Узви xинс? ва тара??иёт. Тортанакшаклон xудоxинса. ?адуд?ои ?инс? дар ??сми шикам? ?ойгир шуда, ?уфт мебошанд. Диморфизми xинс? на?з намудор аст. Масалан, дар тортанак?о нарина?о нисбат ба модина?о хеле хурд ва педипалпи он?о ба узви муштарак табдил ёфтааст.
Аксар тортанакшаклон бо ро?и тухмгузор? афзоиш мекунанд. Фа?ат каждумон, каждумони ?албак? ва баъзе кана?о зиндазо мебошанд. Каждум якчанд ва?т бача?ояшро дар пушташ бардошта мегардад.
?ариб ки дар ?амаи тортанакшаклон тара??иёт рост, фа?ат дар кана?о метаморфоз дида мешавад.
Синфи тортанакшаклон ба якчанд ?атор?о та?сим мешавад: ?атори каждумон, фаланга?о ё салпуг?о, каждумони ?албак?, бедадаравак?о, тортанакшаклон ва ?.
?атори каждумон – Sco?piones наздик 600 намуд дорад. Дар ИДМ 15 намуд, дар Тоxикистон 10 намуд. Дар То?икистон бештар каждуми зард вомехўрад.
Андозаи тана миёна, аз ?ама калонтарин каждум то 15 – 18 см. Масалан, каждуми африко? то 18 см мешавад. Умуман каждумони калон дар тропика дучор мешаванд. Каждумон ?айвони xой?ои гарм мебошад. Дар ИДМ дар ?рим, Кавказ, Осиёи Миёна дучор мешавад. Каждуми ?рим? то 40 мм мешавад. Дар Кавказ каждуми италян? дучор мешавад. Дар Закавказе ва Осиёи Миёна каждуми зард – то 6,5см дучор мешавад. Каждумонро хеле бо осон? аз педипалпи амбeрмонанд, банд?ои борикшудаи ?исми о?иби шикам? шинохтан мумкин аст.
За?ри каждум барои нобуд кардани тeъмааш ва му?офизат аз душман истифода бурда мешавад. Xараёнго?и як xуфт ?адуди за?р? ба нeги неши каждум кушода мешавад. За?ри каждумони майда барои одам хавфнок нест, вале аз адабиёт?о ба мо чунин ?одиса?о маълум, ки одам аз за?ри каждуми калони тропик? нобуд шудааст, хусусан кeдакон. Вале за?ри он барои дигар тортанакшаклон, бисёрпой?о, ?ашарот марговар мебошад. Бо шуш нафас мегирад. Каждумон ?айвони шабона. Он?о рeзона дар зери санг?о, ковокии девор?о руст мешаванд. Каждумон ?авоноти фоиданок. Дарранда, зиндазо.
?атори фаланга?о ё солпуг?о
Тортанакшаклони нисбатан калон, то 10см. Дар ?исми шикам? 10 банди озод доранд. Он?оро аз дигар тортанакшаклон бо хелисераашон ва педипалп фар? мекунанд. Хелисера – амбeршакли ба?увват, вале беза?р. Педипалп ба пой?ои ро?гард? монанд, аз ин рe он?оро ?айвоноти да?пой меноманд. Бо трахея нафас мегиранд.
Наздик 600 намуди фаланга?о маълум, ки асосан дар мамлакат?ои гарм ва хушк па?н шудаанд. Дар ИДМ наздик 50 намуд дучор мешавад, дар Тоxикистон 40 намуд, асосан дар Осиёи Миёна. ?айвони шабона, дарранда. Гарчанде бе за?р бошад ?ам, xои xаро?атдидаро аз дохилшавии микроб?о э?тиёт кардан лозим аст. Фаланга дар ?рим, Кавказ то 5см мешавад.
?атори каждумони ?албак?
1300 намуд дорад. Тортанакшаклони майда, аз 1-7мм то 12мм. Бо намуди берун? каме ба каждумон монанд (педипалпаш монанд), вале банд?ои шикам? 11- то буда, ?амааш па?н аст ва дар о?иби шикам ?адуди за?р? надорад. Ин?о фа?ат бо трахея нафас гирифта, шуш надоранд. Дар ин?о ?адуд?ои тортан? дида шуда, он?о дар охири хелисера кушода мешаванд. Тори он?о барои сохтани лона истифода бурда мешавад.
Ин?о дар зери санг?о, пeстло?и дарахтон, хона?ои исти?омат?, зиндаг? карда аз ?ашарот ?изо мекунад. Каждуми китоб - Chelife? canc?oides дар xевон?ои китоб, коллексия ва гербария?о дучор шуда, ба китоб ва коллексия ягон хел зарар намерасонад, балки ?ашароти зараррасони коллексия ва китобро ?ир карда, фоида меорад.
?атори бедадаравак?о
Бедадаравак?оро бо пой?ои борики дарозашон фар? кардан мумкин аст. Каму беш ба тортанак?о монанд бошанд ?ам, вале аз он?о фар?и калон дорад. Дар ?исми шикам? 9 – 10 банд?ои озод дида мешавад. Байни сарсина ва шикам xои борикшуда дида намешавад. Хелисера хурди амбeршакл, ?адуд?ои за?р? надорад. Бо трахея нафас мегирад. Барои бедадаравак?о ?одисаи аутотомия ё худмаъюбкун? хос аст. Пои нестшудаи он?о бар?арор намешавад.
3200 намуди бедадаравак?о маълум аст. Он?о дар танаи дарахтон, дар зери барг?о, сарой?о, дар девори хона?о дида мешаванд. Аз ?ашарот ?изо карда, дар кам кардани ?ашароти зараррасон на?ши му?им мебозанд. Бедадараваки му?аррар? дар ИДМ дар ?ама xо дучор мешавад. Бадани он сиё?чатоб буда, дарозиаш 9 мм, вале дарозии пой?о то 54 мм.
?атори тортанак?о
?атори калонтарини синфи тортанакшаклон (зиёда аз 27 ?азор намуд).Дар табиат э?тимол ?ое нест, ки дар он ?о ин ё он намуди тортанак вонахўрад. Тортанак?о дар ?исми шикам? банд?ои озод надоранд. ?исми шикамии он?о яклухт буда, бо сарсина бо xои борикшуда, ки аз ?исоби банди 7 – ум ?осил шудааст, пайваст шудааст. Хелисера – чанголмонанд. Педипалп ?ассосамонанд, дар нарина?о роли узви копулятивиро иxро мекунад. Узви нафасгир? – 1 – 2 xуфт шуш, дар аксар тортанак?о инчунин трахея низ дида мешавад. Пой?ои ду банди шикам? ба озахи тортан? табдил ёфтааст.
Хусусияти характернок дар биологияи тортанак?о - дар он?о тара??? кардани ?адуд?ои тортан? мебошад, ки баромадго?и он ба озахи тортан? кушода мешавад. Шумораи ?адуд?ои тортан? то 1000 то, дар ковокии шикам? xойгир шудааст. ?адуд?ои тортан? моддаи моеъ xудо мекунад, ки дар ?аво тез хушк шуда, ба тори борик табдил меёбад. Тортанак торро ба ма?сад?ои гуногун истифода мебарад: барои доштани тeъма, xои зист, пиллагузор?, пилласоз?, му?офизат аз душман, па?ншав? ва ?айра?о. Модина пилларо нига?бон? мекунад ё бардошта мегардад.
Дар тортанак?о диморфизми xинс? на?з намудор аст. Бо сохти педипалп, одатан модина аз нарина калон. Пас аз бордоршав? модина?о нарина?ои майда ва сустро мехeранд.
?атори тортанак?о ба ду зер?атор xудо мешавад:
1. Тортанак?ои ча?оршушдор. Дар он?о фа?ат 2 xуфт шуш мавxуд буда, трахея нест. Асосан дар тропика па?н шудааст.
Вакил: тортанаки паррандахeри амрико? ва тортанаки паррандахeри яван? (9см мешавад).
2. Тортанак?ои душушдор. Дар ин тортанак?о як xуфт шуш ва трахея дида мешавад. ?амаи тортанак?ои дар ИДМ дучоршаванда ба ин гурe? дохил мешаванд: тортанаки салибдор, тортанаки хонаг?, ?унда, тортанаки ну?раранг, тарантул. Тарантул ё б? дар лона?ои чу?ур то 60 см зиндаг? мекунад. Дар ИДМ аз xумла Осиёи Миёна тарантули рус? па?н шудааст (3,5см), дар биёбон ва нимбиёбон па?н шудааст. Бачаашон то муста?ил шудан ба пушти модар часпида меистанд. Дар То?икистон якчанд намуди б?, аз ?умла бийи дашт? вомехўрад, ки андозаи он?о 3-5 см аст.
А?амияти тортанак?о. ?амаи тортанак?о ?айвоноти фоиданок мебошанд. Он?о аз ?ашароти зараррасон (пашша?о, хомeшак?о) ?изо карда, фоида меоранд. Баъзе сухан?ое, ки мардум дар бораи тортанак?о мегeянд, ягон асос надорад. Фа?ат як намуди тортанак - ?унда хеле хавфнок мебошад. Дар Кавказ ва Осиёи Миёна дучор мешавад. За?ри ?унда марговар мебошад. Соли 1980 дар ?ишло?и Шаш?ади но?ияи Панxакент аз газидани ?унда 8 нафар нобуд шуда буданд. Баъд а?олии ?ишло?ро ба дигар xой кeчониданд. Аломат?ои фар?кунандаи ?унда: тортанаки на он ?адар калон (то 2 см), ?исми шикамиаш сиё? буда, ягон хел до? надоранд. ?унда?ои Увропаи ?ануб? бошад бар?ади тахтапушт ва шикам до??ои рангин доранд. Дар ?унда?ои То?икистон, чунин до??о тан?о дар насл?ои ?авон мав?уд буда, дар насл?ои боли? дида намешавад. Фа?ат дар баъзе маврид?о дар таги шикам до??ои рангин ба назар мерасад. ?унда дар замин байни санг?о зиндаг? мекунад (тенета сохта). Фа?ат за?ри ?унда ба гeсфандон таъсир намекунад. Зеро ки дар гeсфандон нисбат ба за?ри он иммунитет ?осил шудааст. Бинобар он дар чарого??ое, ки ?унда па?н шудааст, гeсфандонро сар меди?анд. Гeсфандон ?ундаро зер карда, лонаи онро вайрон мекунанд. ?унда аз xарангмор 15 маротиба за?рноктар аст.
?атори кана?о
Зиёда аз 15 ?азор намуди кана?о тасвир карда шудааст.То сол?ои охир кана?оро ба як ?атор ?удо мекарданд. Баъдтар маълум шуд, ки ин гурў? гуногунанд ва ?оло он?оро ба се ?атори муста?ил ?удо карда мешавад: акариформ?, кана?ои муфтхўр ва кана?ои бедадарав.
Кана?о тортанакшаклони майда, аксар микроскоп? буда, бо тарз?ои гуногун ?аёт мегузаронанд. Аксар кана?о муфтхeри растани?о ва ?айвонот мебошанд. Ба монанди тортанаккана. Сад?о намуди кана?о дар пату пари паррандагони гуногун ва мўйи ширхўрон муфтхeр? мекунанд.
Кана?о инчунин па?нкунандаи ба вуxудоварандагони касали?ои гуногуни одам ва ?айвонот мебошанд, ба монанди пироплазмози ?айвоноти калони шохдор, туляремия, энсефалити хонаг?, тифи баргардандаи хонаг? ва ?оказо.
Касали?ое, ки бавуxудоварандагони он?о бо воситаи кана?о ё дигар ?айвонот па?н карда мешаванд, касали?ои трансмассив? номида мешавад. Академик Е.Н.Павловский ва шогирдони ў манбаи бемори?ои трансмассивиро дар мисоли па?ншавии канаи энсефалит (касалии варами майнаро ба ву?уд меорад) кор карда баромада, ро??ои мубориза бо онро нишон додаанд. Дар асоси ин назария манбаи па?ншавии ин бемор? ба ареали намуд?ои кана?ои хунмак (па?нкунанда) ва намуди ?айвоноти ёбо? (манбаи сирояткун?) вобаста мебошад.
Кана?о инчунин ба хоxагии мо аз xи?ати и?тисод? зарари калон меоранд. Аксарияти он?о захираи дон, орд ва дигар ма?сулот?ои захирагиро нобуд мекунанд. Кана?ое, ки дар анбор?о муфтхeр? мекунанд, аксарияташон микроскоп? буда, дар хок зиндаг? мекунанд ва тез афзоиш мекунанд.
Баъзе кана?о ?амчун хexаини мобайнии тасмакирм?о мебошанд. Масалан, канаи пансирдор железнитса угревая дар ?адуди рав?ан? ва халтаи мeй муфтхeр? карда, угр? ба вуxуд меорад.
?исми шикамии кана?о бо ?исми сарсина як шуда рафтааст. Фа?ат дар кана?ои хеле ?адимаи содда банднокшавии сарсина ва шикам дида мешавад (?атори кана?ои акариморф?). Дар кана?о хелисера бо педипалп як шуда, аппарати да?они хояндаю – маканда (дар намуд?ои дарранда ва гуногун ?изокунанда) ва халандаю макандаро (?атори кана?ои муфтхeр) ?осил кардааст, яъне аз хун ё сую?ии ?у?айра ?изо мекунад.
Кана?о бо трахея нафас мегиранд, намуд?ои хеле майда бо воситаи пeст нафас мегиранд.
Тара??иёт бо метаморфоз мегузарад. Кирминаи аз тухм баромада, 3 xуфт пои ро?гард? дорад. Баъд кирмина ба нимфа табдил меёбад, ки e 4 – xуфт пой дорад ва баъди 2 – 3 маротиба пeстпарто? боли? мешавад. Нимфаи баъзе кирмина?о бе?аракат буда, стадияи зочагии ?ашаротро ба хотир меорад.
Аз кана?ои хунxаб дар То?икистон канаи саг па?н шудааст. Наринаи ин кана аз модина ду баробар хурд мебошад (4мм). Модина хунро макида то 1 см мешавад. E тан?о баъди пурра бо хун сер шудан тухм мегузорад. То 7 – 10 ?азор тухм мегузорад. E дар пeсти ?айвонот ва одам муфтхeр? карда, хориш ва сeзиши пeстро ба вуxуд меорад. Барои онро аз пeст xудо кардан, ба пeст бензин, керосин ё рав?ан молидан лозим аст. Дар ин ва?т сeрохии нафасгирии кана руст шуда, он бо осон? xудо мешавад. Дар акси ?ол хартуми кана дар пeст монданаш мумкин. Канаи саг инчунин гузаронандаи касали?ои гуногун мебошад.
Дигар намуд ин канаи хориш мебошад. Ин кана микроскоп?. Модинаи бордоршуда наздик 0,3 мм. Тухми худро дар зери пeст мегузорад. Баъд аз ба воя расидан пeстро шикоф карда ба берун мебарояд. Дар натиxа пeст xаро?атнок мешавад. Одатан канаи хориш дар байни ангушт?о, дар ?исми поёнии бу?ум муфтхeр? мекунад.
Касалии хориш ни?оят вазнин ва хеле азобди?анда аст. ?айр аз он аз xои xаро?атдидаи пeст инфексия даромаданаш мумкин аст.
Ба му?обили кана?о асосан бо ро?и химиёв? мубориза бурда мешавад. Ба чарого??о, о?илхона?о за?рхимикат?о пошида мешавад. Баробари мубориза бурдан ро??ои пешгир? кардан ?ам мавxуд аст, ки бо ин ро? ?айвон?оро аз ?у?уми кана?о ниго? медоранд. ?айвоноти кишоварзиро дар ?авза?ои махсус бо ма?лули криолит шустушeй мекунанд.
Филогенияи тортанакшаклон
Тортанакшаклон бо сипарнокони исполин? ва бо воситаи он?о бо трилобит?о хешиг? доранд. ?амин тари?, тортанакшаклон аз намуд?ои банднокии нисбатан якхела дошта (ба ин трилобит?о ша?одат меди?ад), ба вуxуд омадааст.
Байни тортанакшаклон аз ?ама ?адимтарин ва соддатарин каждумон мебошанд. Эволютсияи тортанакшаклон ба камшав? ва ?атто нест шудани сегментатсияи тана ва тара??иёти трахея меорад.
Байни тортанак?ои ?а?и?? аз ?ама гурe?и соддатарин тортанак?ои ча?оршушдор мебошанд. Мавxуд будани ду xуфт шуш, ду xуфт ?адуд?ои коксал?, набудани трахея, дар баъзе намуд?о банднок будани ?исми шикам? – ин аломат?о нисбатан ба дигар тортанак?о содда будани он?оро нишон меди?ад.
Эволютсияи кана?о ба нест шудани банд?ои шикам? ва ба ?аёти муфтхeр? гузаштани он?о оварда расонд.
Просмотр: 1940
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved