Дата: 2017-02-08
1. Бандпой?о гурe?и калонтарин дар олами ?айвоноти рeи
Замин.
2.Сохти берунии бандпой?о (пeшиши бадан, банднокии
бадан, конечност?о).
3. Сохти дарунии бандпой?о (мушак, ковокии бадан,
системаи ?озима, нафаскаш?, хунгард, ихроx, асаб…)
4. Узв?ои ?исси бандпой?о.
5. Афзоиш ва тара??иёти бандпой?о.
Бандпой?о гурe?и аз ?ама калонтарин дар олами ?айвонот буда, зиёда аз 80 % - и фаунаи рeи Заминро ташкил меди?ад (зиёда аз 1,5 миллион намуд). 90 %-и типи бандпой?оро гурe?и ?ашарот ташкил меди?ад. Дар То?икистон зиёда аз 15 ?азор намуди бандпоён ба рўйхат гирифта шудааст.
Бандпой?о дар об?ои гуногун - ба?ру у?ёнус?о, дарё?о, кeл?о, ?авз?о, об?ои зеризамин?, дар чашма?ои гарм ва ?айра?о дучор мешаванд. Гурe?и калони бандпой?о дар хушк?, дар хок, дар ?аво, дар ?исм?ои гуногуни растани?о ва ?айра дучор мешавад. Баъзе намуд?о ?атто дар об?ои ни?оят шўр ва чашма?ои ни?оят гарм дучор мешаванд.
Бисёр бандпой?о - муфтхeри ?айвонот, одам ва растани?о мебошад. Хулоса, дар кураи Замин xое нест, ки намояндагони ин тип дида нашавад.
Бандпой?о аз xи?ати сохт ба ?ал?акирм?о, хусусан ба полихетта?о наздик мебошанд. Ж. Кюв?е дар асри Х1Х ?ал?акирм?о ва бандпой?оро ба як тип – типи ?айвоноти банднок (A?tic?lata) дохил карда буд.
Бандпой?о низ чун ?ал?акирм?о ?айвоноти таносуби дутарафа дошта ва баданашон ба банд?о xудошуда мебошад.
Сабаб?ои ин ?адар дар рeи замин васеъ па?н шудан ва дар шароит?ои хеле гуногун дучор шудани бандпой?о дар чист?
1. Пeшиши бадан. Бадани бандпой?о бо кутикулаи хитин? пeшида шудааст. Кутикулаи хитин? хеле муста?кам ва обро кам мегузаронад, яъне роли барерро иxро мекунад ва инчунин xои муста?камшавии мушак?ои скелет? аз дарун мебошад. Кутикуларо гиподерма хориx мекунад. Он дар баъзе намуд?о ?афс, дар баъзе намуд?о бошад, ма?ин (дар хомeшак?о, магас?о) мешавад.
Кутикулаи хитин? хосияти ёзандаг? надорад (модда?ои органик? ва ?айриорганикиро xаббида аст). Бинобар он расиши бандпой?о бо пeстпарто? мегузарад. Пeшиши хитин? дар бандпой?о як сипари яклухт набуда, дар ?исми сар ва сина устувор, дар ?исми шикам? ва xои васлшавии банд?о нафис мебошад.
2.Банднокии бадан. Ба xои банд?ои якхелаи ?ал?акирм?о бадани бандпой?о дар участка?ои гуногун банд?ои ?архела доранд. Банд?ои якхела ?исм?ои ало?идаи баданро (тагма?оро) ?осил мекунад. Бадани аксар бандпой?о аз 3 ?исм (тагма) иборат: сар, сина ва шикам. Бадан бо сат?и анал? – телсон ба охир мерасад, ки гомологи пигидии ?ал?акирм?о мебошад.
?ар як банд аз 4 склерит иборат аст. Склерит аз тарафи тахтапушт – тергит, аз тарафи шикам – стернит ва аз па?лу?ои бадан бошад, плеврит номида мешавад.
Шумораи банд?о дар намуд?ои гуногун ?ар хел мебошад. Ва эволютсияи бандпой?о ба камшавии шумораи банд?ои якхела оварда мерасонад (олигомеризатсия). Дар тортанакшаклон ?исми сар бо ?исми сина як шуда, сарсинаро ?осил кардааст. Дар кана?о бшад, ?амаи ?исм?ои бадан як шуда рафтааст.
Банд?ои ?исми сар? нисбатан доим? мебошад. Он иборат аз са?ми сар ё акрон ва чор банд. Акрон гомологи простомиуми полихетта?о буда, изофа?ои он (антенулла?о ё мeйлаб?о) гомологи палп?о мебошад. Дар ?исми синаг? ва шикам? шумораи банд?о та?йирёбанда. Масалан, дар ?ашарот дар ?исми синаг? – 3, шикам? – 8 – 11 банд?о мавxуд аст. Банд?ои сар? ва синаг? ?ариб ки бе ?аракат, банд?ои шикам? бошад, ?аракатнок мебошанд.
3. Пой?ои бандпой?о. Пой?ои бандпой?о шакли та?йирёфтаи параподия?о буда, баръакси параподия?о банднок буда, ба тана бо воситаи мушак?о ?аракатнок пайваст шудааст.
Пой?ои ?адимаи содда душоха мебошад, ки ин гуна пой?о бисёртар дар харчангшаклон ва кирминаи он?о дида мешавад. Пой?ои душохаи типик? аз ?исми асос? (протоподит) ва ду шохаи аъзонок: берун? (экзоподит) ва дохил? (эндоподит), ?илча?о ва ?илтри??о дорад.
Протоподит (?исми асос?) аз ду банд иборат: коксоподит ва базиподит. Дар баъзе харчангшаклон дар коксоподит изофаи ?алсамаг? – эпиподит дида мешавад.
Агар пой?ои душохаи примитивиро бо параподияи полихетта?о му?оиса кунем, сохти он?о дар ?а?и?ат монанд мебошанд. Параподия низ иборат аз ?исми асос? ва ду шоха. Фар? - параподия?о банднок намебошад. Бинобар он олимон чунин мешуморанд, ки пой?ои душохаи бандпой?о аз параподия?ои полихетта?о ба вуxуд омадааст.
Пой?ои ?исм?ои гуногуни бадан шакл дигар карда, барои иxрои вазифа?ои гуногун мутоби? шудаанд: доштан ва майда кардани ?изо, ?аракат, нафаскаш? ва ?айра. Масалан, якчанд xуфт пой?ои ?исми сар? шакл дигар карда, ба уз?ои да?он - xо??о табдил ёфтааст. ?исм?ои да?он то ба он дараxа та?йир ёфтааст, ки дар он ?атто нишона?ои пой?оро ёфтан душвор аст. Масалан, хартуми макандаи парвона?о, аппарати да?они халандаю макандаи нимсахтболон, хомeшак?о, ширинча?о.
Шумораи пой?ое, ки вазифаи ро?гардиро иxро мекунанд, дар бандпой?ои гуногун ?ар хел мебошад: дар ?ашарот – 3 xуфт, тортагнакшаклон – 4 xуфт, дар баъзе бисёрпой?о – 100 - ?о xуфт. Дар ?ашарот пой шакл дигар карда, барои иxрои вазифа?ои гуногун мутоби? шудааст (пои о?иби xа?андаи малах?о, пои пеши кобандаи хирсак?о, пои пеши дорандаи га?вораxунбон, пои сабатчагии занбeри асал, пои шинокунандаи ?ашароти об? ва ?айра?о).
4. Мушак. Дар бандпой?о халтаи яклухти пeсту мушак? нест. Ба xои ин бандча?ои ало?идаи мушак? тара??? кардааст. Мушак?ои бандпой?о ?обилияти хуби кашишхeр? доранд. Мушак?о аз тор?ои мушакии кeндаланграха иборат, ки тез ?аракат кардани бандпой?оро таъмин мекунад.
5. Ковокии бадан. Дар давраи тара??иёти xанин? нишонаи селоми банднок (дар ?ар як банд як xуфт? нишонаи халтаи селоматик?) дида мешавад. Оянда девораи халта?ои селоматик? вайрон шуда, ковокии селоматик? ?ам байни ?амдигар ва ?ам бо бо?имондаи ковокии бадани якумин омехта мешавад. ?амин тари?, ковокии бадани омехта – миксотсел ?осил мешавад, кадоме ки дар он узв?ои дохил? xойгир мешаванд.
6. Системаи ?озима. Вобаста ба тарзи ?изогириашон узв?ои ?озима дар бандпой?о хеле та?йир ёфтаанд (?амахeр, растани?eр, дарранда, муфтхeр ва ?айра?о). Системаи ?озима аз 3 ?исм иборат: рeдаи пеш, миёна ва о?иб. Рeдаи пешу о?иб пайдоиши эктодермал? доранд, рeдаи миёна пайдоиши эндодермал? дорад. Бо ?исм?ои гуногуни рeда ?адуд?ои гуногун ало?аманд мебошанд, ки фермент?ои гуногуни ?озима хориx мекунанд.
Дар аксар ?ашарот дар рeдаи пеш xи?илдон (xои xамъшавии ?изо) дида мешавад. Дар замбeри кор? дар xи?илдон нектари гул xамъ шуда, дар он xо бо таъсири шираи ?адуди обида?онxудокун? ба асал табдил меёбад. Инчунин дар замбeри кор? ?адуд?ои ?ал?? на?з тара??? кардааст ва он моддаи сафед? (шираи замбeр) xудо мекунад, ки бо ин кирминае, ки оянда аз он модарзамбeр тара??? мекунад, ?изо дода мешавад. Дар кирминаи парвона?о xуфти дуюми ?адуди обида?онxудокун? моддаи сафед? xудо мекунад, ки дар ?аво шах шуда, ба нах табдил меёбад (парвонаи абрешим).
7. Системаи нафаскаш?. Узви нафаскашии бандпой?о гуногун. Тан?о баъзе бандпой?ои майда бо тамоми сат?и бадан нафас мегиранд (сиклоп). Дар дигар бандпой?о узви махсуси нафаскаш? тара??? кардааст: ?алсама, шуш, трахея (дар бисёрпой?о ва ?ашарот?о). Дар бисёр тортанак?о узви нафаскаш? ?ам шуш ва ?ам трахея мебошад.
8. Системаи хунгард. Ба муносибати омехта – миксотсел? будани ковокии бадан системаи хунгарди бандпой?о кушод мебошад, яъне хун бо сую?ии ковок? омехта шуда, тамоми узв?ои даруниро мешeяд. Дил найчашакли бисёрхонаг? буда, дар тарафи тахтапушта xойгир шудааст. Ба дил хун ба воситаи сeрохии па?лeг? – остия – и клапан?о аз ковокии бадан ?аббида шуда, баъд ба раг?ои артериал? мегузарад.
Бинобар кушод будани системаи хунгард хунро «гемолимфа» номидан лозим аст.Гемолимфа моеъи табиаташ духела мебошад. Вай ?исман ба хуни ?а?и?ие монанд аст, ки дар системаи гардиши хуни ?ал?акирмон дида мешавад ва ?исман ба моеъи селом монанд аст. Вазифаи гемолимфа ба вазифаи хун монанд аст. Дар гемолимфаи баъзе ?ашарот (момохолак, шпанская мушка, баъзе кузнечик?о) моддаи за?р? ?аст. 0,03 грамми за?ри кантаридин барои одам марговар аст.
9. Системаи ихроx. Системаи ихроx дар бандпой?о шаклдигаркардаи селомодукт - ?адуд?ои коксал? ё узви махсус - найча?ои малпигиев? мебошад. Fайр аз найча?ои малпигиев? дар ?ашарот тана?ои рав?ан? низ вазифаи ихро?ро иxро мекунад.
10. Системаи асаб. Системаи асаби бандпой?о ба системаи асаби ?ал?акирм?о монанд. Он иборат аз гире?и болои?ал??, ки ма?зи сарро ?осил мекунад, коннектив?ои назди?ал?? ва занxири асабии шикам?. Дар бандпой?о системаи марказии асаб на?з тара??? кардааст, аз ин рe ?аракат?ои он?о хеле мураккаб ва боиси хеле васеъ па?н шудани он?о дар об ва хушк? гардид. Дар раванди эволютсия то рафт кам шудани шумораи гире??ои асабии шикам? ба амал меояд. Хусусан ин дар ?ашарот на?з намудор аст. Аз ?ама гире?и асабии зиёд (11 - то) дар стадияи аввали эмбриогенези баъзе ?ашарот (нонхeрак?о, хирсак?о, гамбуск?о) дида мешавад. Дар давраи боли?? бошад, аз ?ама зиёд – 8 то гире?и асаб? дар ?ашароти дараxаи паст дида мешавад. Дар замбeри асал – 6 то, дар магас?ои ?а?и?? ва гамбуск?ои лав?ачамeйлаб ?амаг? – 1-то гире?и калон дида мешавад.
11. Узв?ои ?ис. Аксар бандпой?о рафтори мураккаб доранд, ки ин ба тара??? кардани узв?ои ?ис ва системаи марказии асаб вобаста аст.
Дар бисёр бандпой?о чашм на?з тара??? кардааст. Дар бандпой?о чашми содда ва мураккаб ё фасеткаг? дида мешавад. Чашми мураккаб иборат аз чашмча?ои (омматидия?о) майдаи паси ?ам зич xойгиршуда иборат. Масалан, дар сeзанак ?ар як чашми мураккаб то 28 ?азор омматидия?о дорад, дар харчанги дарё? як чашми мураккаб то 3 ?азор омматидия?о дорад.
Чашми бандпой?о ?атто он нур?ои спектрро - нур?ои ултрабунафшро, ки чашми инсон намебинад, ?ис мекунад. Инсон мавx?ои магнитиро ?ис намекунад. Модинаи термит?о инро ?ис мекунад. Бандпой?о ч? тавр мавx?ои магнитиро ?ис мекунанд, ?оло муайян карда нашудааст.
Мавx?ои овозро (бисёртар кeто?ро) бандпой?о бо ёрии мeякча?ое, ки дар ковокии тана, хусусан, дар мeйлаб?о xойгир шудааст ва бо ёрии узв?ои махсуси шунаво? ?абул мекунанд. Аксар ва?т бандпой?ои рeизамин? ултраовоз?о мебароранд, ки мо онро намешунавем. Дар малах?о, кузнечик?о, чирчирак?о, сикатка?о, баъзе парвона?о, ?андала?о ё тахтакана?о ва ?айра?о узви тимпонал? ?аст.
Узви тимпонал? - дар кузнечик?о дар со?и пой, дар малах?о дар па?лeи банди якуми шикам? xойгир шудааст.
Бандпой?о хусусан бeйро на?з ?ис мекунанд. Ми?дори камтарини модда?ои дар об ?алшударо ё дар ?аво бударо ?ис мекунанд. ?атто ягон асбоби химиёв? чунин консентратсияи пастро монанди ?ашарот муайян карда наметавонад. Масалан, совка?о аз 2км дур? бeи феромони xинсиро ?ис карда метавонанд. Модинаи баъзе парвона?о дар 3 – 9 км нарина?оро xалб мекунанд.
Бандпой?о маззаро низ хуб ?ис мекунанд. Он?о 4 хел маззаро мефа?манд – ширин?, талх?, тунд? ва шeр. Баъзе парвона?о ми?дори ни?оят ночизи ?андро дар об – 0,0027 % - ро ?ис мекунанд.
12. Системаи xинс?. Аксар бандпой?о xудоxинса, ба ?айр аз баъзе намуд?ое, ки ?аёти бе?аракат (харчангшаклони мeйлабпой) мегузаронанд ё баъзе намуд?ои муфтхeр (баъзе харчангшаклони баробарпой). Дар аксар бандпой?о диморфизми xинс? на?з намудор аст.
?амаи бандпой?о тан?о бо ро?и xинс? афзоиш мекунанд. Инчунин бо ро?и партеногенез? низ афзоиш мекунанд (баъзе кана?о, ?ашарот).
Бордоршав? дар бандпой?о се хел: дар бандпой?ои об?, масалан, шамшердумон бордоршав? беруна. Ба муносибати аз му?ити об? ба хушк? баромадан дар намуд?ое, ки дар xой?ои намнок – дар хок, дар бо?имонда?ои растаниг? ?аёт мегузаронанд (бисёр кана?о, каждумон, каждумони ?албаг?, бисёрпой?о) – бордоршавии берунаву дохил? дида мешавад. Нарина?о сперматофорро дар му?ити беруна мегузоранд (чун бордоршавии беруна), модина?о бошад, онро бо сeрохии xинс? медорад, яъне дохилшавии нутфа?о ба тухм дар даруни организми модина мегузарад, чун бордоршавии дохил?.
Дар бандпой?ое, ки дар хушк?, дар xой?ои кушод зиндаг? мекунанд, бордоршав? дохил? мебошад.
Аксари бандпой?о бо тухмгузор? афзоиш мекунанд. Намуд?ои зиндазо кам (каждумон, баъзе ?ашароти дубола).
Тара??иёти аксар бандпой?о бо метаморфоз мегузарад. Баъзан рост, яъне бе метаморфоз (аксар тортанакшаклон, ба ?айр аз кана?о).
Типи бандпой?о ба чор зертип та?сим мешавад: ?алсаманафасгирон, трилобитнамоён?о, трахеядорон ва хелитсерадорон.
Просмотр: 1819
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved