Дата: 2017-02-08
1. Хусусият?ои хоси нармбадан?ои гeшмо?идор.
2.Синфи моноплакофора?о. Сохт ва аломат?ои соддагии
он?о.
3.Синфи нармбадан?ои шикампой. Сохт ва а?амияти он?о.
Намояндагони ин зертип гeшмо?ии о?акии яклухт ё дупаллаг? доранд. Халтаи дохил? на?з тара??? кардааст. Системаи асаб дар шакли гире??ои бетартиб xойгир шуда. Шоха?ои асабии па?лeг? дар зери рeдаи о?иб бо ?ам пайваст мешаванд. Дар ?исми сар чашм ва ?ассоса дорад. Узви мувозинат ?аст. Ба панx синф та?сим мешавад: моноплакофора?о, нармбаданони шикампой, белпой, дупаллаг? ё лав?а?алсамаг? ва сарпой.
Синфи моноплакофора?о
Ин нармбадан?о ?анeз аз такшони?ои кембрий, селур ва девон маълум буданд. Гeшмо?ии он?о ?алпо?шакл, таба?чашакл ё ба спирал-печида буд. Он?о бо намуди берун? ба нармбаданони шикампой монанд буданд. Бинобар он он?оро то сол?ои 40 – ум ба синфи молюскони шикампой дохил карда мешуд ва тан?о соли 1940 он?оро ба синфи ало?ида xудо карда шуд. Соли 1952 дар ?исми шар?ии у?ёнуси Ором дар чу?урии 3590 м экспидитсияи ба?рии Дания дар киштии «Галатея» як намояндаи ?озираи ин синф - Neopilina galatheae - ро ёфт.
Neopilina сари на он ?адар калон, танаи нисбатан дароз ва пои дискшакл дорад. Дар ?исми пеши сар як xуфт ?ассоса ва чини пeст? – велум xойгир шудааст. Чашм надорад. Тана бо гeшмо?ии конусшакл пeшида шудааст. Диаметри гeшмо?? то 3см. Гeшмо?ии неопилина ба гeшмо?ии таба?чаи ба?р?, макушка монанд мебошад. Гeшмо?ии конусшакл доштани моноплакофора?о, аз афт, ?одисаи дуюмин мебошад. Бинобар он чунин мешуморанд, ки намуд?ои ?адимаи он?о гeшмо?ии спирал? доштанд. ?атто дар неопилина ?ам дар давра?ои аввали тара??иёт гeшмо?? спирал? буда, дар давраи боли?? тан?о дар ?уллаи гeшмо?ии ?алпо?чашакл нишона?ои спирал? ниго? дошта мешавад. Дар неопилина як ?атор аломат?ои соддаг? дида мешавад: ниго? дошта шудани селом дар ?исми тахтапушта, метамер? xойгиршавии баъзе узв?о: як xуфт дил, шаш xуфт гурда, панx xуфт ктенидий, ?ашт xуфт мушак ва системаи xинс?…
Системаи асаб ба хитон?о монанд мебошад. ?амин тари?, неопилина бо баъзе хусусият?ояш ба хитон?о, бо баъзе хусусият?ояш ба шикампой?ои дараxаи паст монанд мебошад.
Синфи нармбаданони шикампой
Аз ?ама синфи калонтарини типи нармбадан?о мебошад. Наздик 105 ?азор намуд дорад. Аввалин шикампой?о ?айвоноти ба?р? буданд. Вале аксарияти он?о дар оби ширин ва хушк? мутоби? шудаанд. Намуд?ои муфтхeр хеле кам. Ин синф ба се зерсинф та?сим мешавад: пеш?алсамадорон, о?иб?алсамадорон ва нармбаданони шушдор. Андозаи тана аз ду - се мм то якчанд да??о см. Аз ?ама намуди калонтарин Hemif?s?s p?o?oscidife??s бо гeшмо?иаш 60см, ?уяни ба?р? – 25 см, баъзе тe?умшулу??ои рeизаминии африко? зиёда аз 25 см мешавад.
Сар аз тана намоён xудо шудааст, пой на?з тара??? кардааст. Гeшмо?ии яклухт дар баъзе намуд?о нисбатан редуксия шудааст. Хусусияти хоси ?амаи молюскони шикампой – сохти ?айрисимметрик? мебошад, ки ба чашм намоён аст. Сабаби ин пеш ?ама – редуксия шудани узв?ои тарафи рост, дуюмин ба спирал печидани халтаи дохил? ва гeшмо?? мебошад.
Сохт ва физиология. Шакли бадан дарозрeя буда, дар тарафи тахтапушта барxаста мебошад. Дар ?исми сар да?он, як – ду xуфт ?ассоса ва як xуфт чашм дида мешавад. Пой дар шакли барxастагии мушакии шикам?, ки бо ёрии он ?айвон дар рeи субстрат о?иста мехазад. Вобаста ба тарзи ?аётгузарон? пой дар баъзе намуд?о шакл дигар кардааст. Хусусан дар он шикампоёне, ки ба ?аёти шинокун? гузаштаанд, на?з намудор аст. Пои он?о ба шиноварии вертикалии борик табдил ёфтааст. Дар аксар намуд?о дар болои пой тана дар шакли халтаи ба спирал печида xойгир шудааст. Дар тана чин?ои пeшиш, чини мантия ?осил мешавад, дар зери он ковокии мантийг? xойгир шудааст. Мантия гeшмо?иро ?осил мекунад (ба спирал печида), як тарафи гeшмо?? руст буда (?уллаи он), тарафи дигараш сeрох? - да?ана дорад, ки бо воситаи он сар ва пой баромада меистад. Бо баробари расиш кардани ?айвон диаметри гардиш?ои гeшмо?? низ васеъ мешавад. Гeшмо?ии спирал? чунон калон аст, ки дар шароити хавфнок ?айвон пурра худро ба даруни он мегирад.
Баъзе намуд?ои молюскони шикампой гeшмо?ии ?алпо?чашакл доранд. Ин аломати соддаг? набуда, балки ?одисаи дуюмин мебошад. Зеро ки кирминаи он?о гeшмо?ии спирал? дорад, кадоме ки баъдтар шакли ?алпо?чаро мегирад. Гeшмо?ии шикампой?о аз ду ?абат - периостракум (?абати тунуки органик?) ва остракум (?абати фарфор?) иборат аст. Дар баъзе намуд?о ?абати дохил? (гипоостракум) – ?абати перламутр дида мешавад. Моддаи о?ак? аз об ва хeроке ки фурe мебарад, гирифта мешавад.
Дар баъзе намуд?о гeшмо?? редуксия шудааст. Мисол, дар бал?амшулу?, дар луч?алсаманокон, дар нармбадан?ои шинокунанда ва рeизамин?, дар намуд?ои муфтхeр.
Узви ?озима монанди дигар нармбадан?о. Хўроки нармбадан?ои шикампой растан? ё бо?имондаи растани?о буда, баъзе намуд?о дарранда мебошанд. Дар намуд?ои дарранда хартум мав?уд аст, ки он дар сўрохии махсуси ?исми пеши бадан ?ойгир шудааст.
Узви нафаскаш? дар аксар шикампой?о ?алсама мебошад. Fалсама – ктенидий як xуфт. ?ар як ктенидий ду ?атор вара?а?о дорад. Дар асоси ктенидий узви ?исси химиёв? – осфрадий ?аст. Дар аввал ктенидий як xуфт, вале дар аксар шикампой?о ктенидии рост редуксия шудааст (аз сабаби тара??? накардани узв?ои тарафи рости тана). Мисол, о?иб?алсамадорон як ктенидий доранд.
Дар шушдор?ои рeизамин? ?алсама бо шуш иваз шудааст. Баъзе молюскони шушдоре, ки ба ?аёти об? баргаштаанд (ба оби ширин) низ бо шуш нафас мегиранд. Мисол, ту?умшулу?и ?авзгард, катушка ва ?айра?о дар ва?т?ои муайян ба рeи об баромада аз ?авои атмосфер? нафас мегиранд.
Системаи хунгард. Дар намуд?ои соддаи зерсинфи пеш?алсамадорон дил сохти симметрик? дорад. Яъне аз як меъдача ва ду да?лез иборат буда, дар хатти мобайнии тана xойгир шудааст. Вале дар натиxаи редуксия шудани ?алсамаи рост симметрияи дил ?ам вайрон мешавад. Дар ?амаи дигар намуд?о тан?о да?лези чап ниго? дошта шудааст. Xойгиршавии да?лези чап ба xойгиршавии ?алсама ё шуш вобаста аст. Дар пеш?алсамадорон ва шушдор?о он дар пеши меъдача, дар о?иб?алсамадорон дар о?иби он xойгир шудааст. Дил одатан дар болои рeдаи о?иб xойгир шудааст ва доимо бо халтаи наздидил? (перикардия), ки бо?имондаи селом мебошад, пeшида шудааст. Хун беранг. Баъзан дар хун моддаи ба гемоглабин монанд дида мешавад.
Системаи асаб аз шикампой?ои дараxаи паст то дараxаи ол? тара??иётро аз сар мегузаронад. Дар натиxаи консентратсияи ?у?айра?ои асаб гире??ои асабии бисёри бетартиб xойгиршуда ?осил мешавад.
Дар шикампой?ои дараxаи паст гире??ои асаб? ё нест, ё суст намудор аст.
Дар молюскони шикампойи дараxаи ол? панx xуфт, дар о?иб?алсаманокон бошад, ?атто ?афт xуфт гире?и асаб? дида мешавад: серебрал? (чашм, статосист, ?ал?, ?ассосаи сариро иннерватсия мекунад), педал? (пойро иннерватсия мекунад), серебрал? (мантияро), париетал? (ктенидий ва осфрадийро), виссерал? (узв?ои дохилиро) иннерватсия мекунад.
Узви ихро? як xуфт гурда, кадоме ки аз он тан?о як гурдаи чап ниго? дошта шудааст. Як нeгаш бо перикардия ало?аманд мебошад, бо нeги дигараш ба ковокии мантийг? кушода мешавад. Як xуфт гурда тан?о дар шикампой?ои дараxаи паст дида мешавад.
Системаи xинс?. Пеш?алсамадорон xудоxинса. Шушдорон ва о?иб?алсамадорон – гермофрадит. Fадуди xинс? доимо якто. Дар намуд?ои гермофрадит – ?адуди гермофрадит? ?аст. Мисол, дар тe?умшулу?и ток аз ?адуди гермофрадит? як xараёни умум? мебарояд, баъд он ба ду наи муста?ил та?сим мешавад: тухмгузарон ва тухмакгузарони борик. Бордоршав? дутарафа, яъне яке дигареро бордор мекунад.
Тара??иёт. Касрашавии тухми бордоршуда спирал?. Дар шикампой?ои дараxаи паст аз тухм трохофора мебарояд, ки ба трохофораи ?ал?акирм?о монанд мебошад. Фа?ат бо он фар? мекунад, ки нишона?ои мезодерма банднок намебошад. Баъд трохофора ба бодбонак ё велигер табдил меёбад. Дар велигер нишона?ои пой ва гeшмо?? дида мешавад. Велигер дар аввал таносуби дутарафа дорад. Сeрохии маъ?ад дар о?иби тана бо сeрохии да?он дар як сат? xойгир шудааст. Дар ?амин давра печидашавии кирминаг? ба амал меояд, дар як ва?ти кeто? халтаи дохил? ва гeшмо?? акси а?рабаки соат ба 1800 давр мезананд. Ин раванд вобаста ба тез расиш кардани тарафи чапи халтаи дохил?, ки дар ?амин ва?т тарафи рост ?ариб ки тамоман расиш намекунад. Нобаробар расиш кардани тараф?ои росту чап ба редуксия ё тамоман нест шудани узв?ои тарафи рост меорад. ?амин тари?, молюскони шикампой сохти ?айрисимметрикиро мегирад. Ба спирал печидани гeшмо?? ва халтаи дохил? дертар ба амал меояд.
Дар аксар шикампой?ои оби ширин ва рeизамин? тара??иёт рост. Аз тухм кирминаи майда мебарояд.
А?амияти молюскони шикампой
А?амияти амалии шикампой?о нисбат ба дигар синфи молюскон на он ?адар зиёд аст. Баъзе намуд?ои онро инсон ?амчун ?изо истифода мебарад. Ба монанди тe?умшулу?и ток (дар мамлакат?ои Европа), карнайч? (аз пеш?алсамадорон), улиткаи ба?р?, таба?чаи ба?р? ва ?айра. Аз перламутри гeшмо?ии баъзе пеш?алсамадорон тугма, асбоб?ои зебу зиннат? тайёр мекунанд.
Гeшмо?ии шикампой?ои ба?рии гуногун, хусусан каури то аввали асри ХХ дар баъзе хал??о ?амчун тангаи пул? истифода бурда мешуд (дар ?индустон, Африкаи Fарб?).
Баъзе намуд?о дар хоxагии ?ишло? зарари калон меорад (тe?умшулу?и ток, бал?амшулу?, зебрина…).
Баъзе намуд?о ?амчун хexаини мобайнии трематода?о зарари калон меорад (масалан, тe?умшулу?и хурди ?авзгард).
Рапана – молюскаи Шар?идур?, дарранда буда, ба молюскони дигар зарар меорад.
Просмотр: 1104
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved