Дата: 2017-02-08
1. Хусусият?ои хоси зертипи камарбанддор?о.
2. Синфи кирм?ои кам?илча. Хусусият?ои характернок.
3. Тара??иёти кирм?ои кам?илча.
4. Экология ва а?амияти кирм?ои кам?илча.
.
Дар ин?о низ аломат?ои асосии ?ал?акирм?о дида мешавад, вале ин?о палп?о, параподия?о ва ?алсама?о надоранд. Дар ин?о ?илча?ои параподия?о ниго? дошта шудааст, гарчанде ба ми?дори кам бошад ?ам. Содда шудани сохти бадан ба он вобаста аст, олигохета?о шакли зиндагии кобандагиро мегузаронанд. Дар фард?ои боли? камарбанди ?адуддор мав?уд аст. Гермофрадит. Системаи xинс? дар банд?ои ?исми пеши тана xойгир шудааст. Дар об?ои ширин ё дар хок?ои нам дучор мешавад. Ми?дори ками он?о дар ба?р?о дучор мешаванд. Зиёда аз 8000 намуди олигохетта?о тасвир карда шудааст. Дар ИДМ 300 намуд, дар То?икистон да??о намуд маълум аст.
Сохт ва физиология. Бадан дарозрeяи силиндршакл. Андозаи бадан аз 5 - 10 мм (энхитреид?о) то 3 м (кирми лойхўрак дар Австралия- эндемик) мешавад. Дар ?исми пеши бадан сат?и сари (простомиум) ?аракатнок xойгир шуда, чашм, антенна ва палп?о надорад. ?исми о?иби тана - пигидий. Шумораи банд?о аз 5-6 то 600-то. Дар ?ар як банд, ба ?айр аз банди якумин, чор бандчаг? ?илча?о xойгир шудааст (шумораи ?илча?о гуногун).
Эпителияи пeст? аз ?у?айра?ои ?адудии луобxудокун? бой мебошад. Хусусан ин гуна ?у?айра?о дар ?исми камарбанд зиёд мебошад. Камарбанд дар давраи боли?? дида мешавад. Дар банд?ои 31 – 37 –ум.
Системаи ?озима иборат аз ?ал?, сурхрeда, меъдаи мушак?, рeдаи миёнаю о?иб. Дар кирми борон ба сурхрeда се xуфт ?адуди махсуси о?ак? кушода мешавад. Ин ?адуд?о бо раг?ои хунгард ало?аманд буда, барои xудо кардани моддаи о?ак?, ки дар хун xамъ мешавад, хизмат мекунад. Моддаи о?акии изофаг? аз ?адуд ба сурхрeда меояд ва барои нейтрализатсияи кислота?ои гуминов?, ки дар таркиби барг?ои пeсида ?аст, хизмат мекунад (кирми борон аз моддаи органикии пeсида ?изо мекунад). Девораи рeдаи миёна дар тарафи тахтапушта печутобхeрии новашаклро ?осил мекунад (тифлозол). Тифлозол сат?и xаббиши рeдаро васеъ мекунад.
Системаи хунгард ба полихетта?о монанд мебошад. Дар хуни олигохета?о пигменти нафаскаш? – гемоглобин мав?уд аст ва он баръакси ?айвоноти сутунмў?радор на дар эритросит?о, балки дар плазмаи хун ?алшуда мебошад. Бинобар ?алсама?о надоранд, нафаскаш? бо тамоми сат?и бадан ба амал меояд (дар пeст капилляр?ои зиёде ?аст).
Узви ихро? аз метанефридия?ои метамер? xойгиршуда иборат аст.
Системаи асаб монанди дигар ?ал?акирм?о иборат аз як xуфт гире?и асабии боло?ал??, як xуфт гире?и назди?ал?? ва занxири асабии шикам?.
Узв?ои ?ис нисбат ба полихетта?о дар олигахетта?о суст тара??? кардааст. Чашм нест. Вале кирми борон гарчанде чашм надорад, равшаниро ?ис мекунад. Дар ин?о дар пeст ?у?айра?ои махсуси равшан?искунанда дида мешавад.
Системаи xинс?. Ч? хеле ки ?айд кардем, олигохетта?о гермофрадит ва гонада?о дар ми?дор? ками банд?о xойгир шудаанд. Мисол, дар кирми борон дар банд?ои 10 ва 11-ум ду xуфт тухмакдон дида мешавад, ки он?о дар капсула?ои тухмакдон xойгир шудааст. Тухмакдон?о бо халта?ои махсус пeшида шудааст. Ба халта?ои тухмакдон аз капсула?ои тухмакдон ?у?айра?ои xинс? меояд (баъди он ки он?о аз тухмакдон?о xудо мешаванд). Ва?те ки дар халта ?у?айра?ои xинсии нарина пухта мерасад, он?о аз сари нав ба капсулаи тухмакдон меоянд. Барои ин xараён?ои махсус ?аст. Дар ?ар як капсула якxуфт? ?иф ?аст, ки аз ?ар яки он ба о?иб найи бароранда мебарояд. ?ардуи ин най бо ?ам як шуда, тухмакгузаронро ?осил мекунад. Тухмакгузарон ба банди 15-ум кушода мешавад.
Системаи xинсии модина аз як xуфт тухумдони хеле майда (дар банди 13-ум) ва як xуфт тухмгузарони кeто?, ки дар банди 14-ум кушода мешавад. Пардаи о?иби (диссепимент) банди занона халтаи тухмдонро ?осил мекунад (ба халтаи тухмакдон монанд).
Fайр аз он дар банд?ои 9 – ум ва 10 – ум тухмак?абулкунак ?аст, ки ин ?ам ба системаи xинсии занона тааллу? дорад.
Бордоршавии кирми борон дутарафа мебошад, яъне дар натиxаи нутфаи як кирм ба тухмак?абулкунаки дигар кирм гузаштан мегузарад, яъне он?о худро худ бордор намекунанд.
Ба ?айр аз афзоиши xинс? дар олигохетта?о афзоиши ?айриxинс? низ дида мешавад, кадоме ки бо ро?и архитомия мегузарад. Олигохетта?о ?обилияти аз нав бар?арор кардани ?исми гумшудаи танаро доранд, яъне агар ?исми пеш ё о?иби тана канда шавад он аз нав бар?арор карда мешавад, ки инро регенератсия (э?ё кардан) меноманд. ?ангоми архитомия та?симшав? бо ро?и э?ёшав? мегузарад. Дигар ро?и афзоиши ?айриxинс? дар олигохетта?о – паратомия мебошад (Styla?ia lac?st?is).
Тара??иёт дар олигохетта?о бе метаморфоз мегузарад, яъне дар ин?о кирминаи трохофораг? дида намешавад. Тара??иёти тухм дар дохили пиллаи тухм? мегузарад (кирм дар ?исми миёнбанд лу?об xудо мекунад, ки аз он пиллачаи тухм? ?осил мешавад) ва аз дохили ин пилла кирмчаи пурра шаклёфта мебарояд. Дар олигохетта?ои дараxаи паст дар якто пилла якчанд xанин тара??? мекунад. Тухм аз моддаи зард? бой буда, касрашав? спирал? мегузарад.
Дар олигохетта?ои дараxаи ол? пилла сую?ии сафедадори ?изог? дорад, тухм бошад зардии кам дорад, бинобар он тара??? карда xанине меди?ад, ки ?обилияти сафедаро фурe бурдан дорад ва онро аз ин сабаб «кирминаи пeшида» меноманд. Пеш аз аз тухм баромадан xанин шакл дигар карда ба кирми xавон табдил меёбад.
Экология. Олигохетта?о дар оби ширин, дар хок ?аёт мегузаронанд, ми?дори хеле ками он?о дар ба?р?о ?аёт мегузаронанд.
Намуд?ое, ки дар оби ширин дучор мешаванд, дар таги об хазида ?аёт мегузаронанд ё дар хонача?ои дар лой сохтаашон нишаста ?аёт мегузаронанд. Намуд?ои рeи замин? ?аёти xeландаг? гузаронида, аз хона?ояшон тан?о шабона ё дар ва?ти борон боридан мебароянду халос. Зеро ки пeсти он?о хеле тунук буда, хеле тез хушк мешаванд.
А?амияти амал?. Кирми борон дар хоxагии ?ишло? а?амияти хеле калон дорад. ?анeз Ч.Дарвин а?амияти онро дар ?осилхез кардани хок нишон дода буд. Он?о дар ?абат?ои хок ?аракат карда, хокро нарм мекунанд, расиши решаи растани?оро бе?тар мекунанд, намиг? ва вентилятсияи хокро бе?тар мекунанд. Ин кирм?о ми?дори зиёди хокро фурe бурда, онро аз сeрохии о?иб берун мекунанд ва бо ?амин хокро нарм мекунанд. Муайян карда шудааст, ки кирм?ое, ки дар як га замин зиндаг? мекунанд, дар як сол 10 – 30 тонна хокро аз танаи худ мегузаронанд. Ба ?айр аз он он?о барг?ои пeсида ё бо?имонда?ои растаниро ба нора?ои худ оварда, тез вайроншавии он?оро таъмин мекунанд.
Олигохетта?ои об?ои ширин хeроки асосии мо?и?ои ?аъриоб? мебошанд. Дар баъзе обанбор?о 50 – 60 фоиз биомассаи бентосро олигохетта?о ташкил мекунанд. Энхитреид?о дар об?ои ширин ва хок зиндаг? мекунанд, ?ариб 400 намуд доранд. Зичии ?ойгиршавии он?о дар 1 м2 –ии хок то ба 150-200 ?азор фард мерасад. Он?оро бо осон? дар хок парвориш карда, ба сифати хўрок барои мо?и?ои аквариум ва дар завод?ои мо?ипарвар? барои хўроки мо?и?ои шикор? истифода мебаранд. Энхитреид?о модда?ои органикиро хўрда, ба монанди кирми лойхўрак дар раванди хок?осилшав? иштирок мекунанд.
Дар ва?т?ои охир «горшечная черв?» ?амчун ?изои мо?и?о зиёд карда шуда истодааст. Баъзе намуди кирм?ои кам?илча ?амчун хexаини мобайнии гел?минт?о ба па?ншавии кирм?ои муфтхeр сабаб мешаванд. Мисол: кирми борон.
Сохти берун? ва дарунии кирми борон
А – кирми борон аз тарафи шикам?
1 – сeрохии xинсии модина, 2 – сeрохии xинсии нарина, 3 – нова байни сeрохии xинсии нарина ва камарбанд, 4 – камарбанд, 5 – ?исми пеши танаи кирми борон аз тарафи шикам?
1 – да?он, 2 – перистомиум, 3 – ?илча?ои па?лeг?, 4 – ?илча?ои шикам?, 5 – сeрохии xинсии модина, 6 – сeрохииxинсии нарина, 7 – сeрохии метанефридия?о; бо ?арф?ои рим? банд?ои тана нишон дода шудааст.
В – ?илчаи кирми борон, Г – ?исми пеши танаи чоккардашуда
1 - гире?и болои?ал??, 2 - ?ал?, 3 – сурхрeда, 4 - раг?ои хунгарди ?ал?аг?
(«дил»), 5 – тухмак?абулкунак, 6 - ?убоб?ои тухм?, 7 – xи?илдон, 8 – меъдаи мушак?, 9 – раги хунгарди тахтапушта, 10 – рeдаи миёна, 11 - раг?ои тахтапуштаи рeда, 12 - диссепимент?о, 13 – раги хунгарди шикам?, 14 - метапефридия?о, 15 – занxири асабии шикам?.
Бурриши кeндалангии танаи кирми борон
1 – кутикула 2 – эпидермис. 3 – ?абати мушак?ои ?ал?аг?. 4 – ?абати мушак?ои дарозрeя. 5 – эпителияи селом?. 6 – метанефридия?о. 7 – ?илча. 8 – мезиптерий. 9 – раги хунгарди шикам?. 10 – раги хунгарди неврал?. |
. |
Просмотр: 1275
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved