Дата: 2017-02-08
Типи ?ал?акирм?о
На?ша: 1. Хусусият?ои хоси ?ал?акирм?о.
2. Синфи кирм?ои бисёр?илча. Маълумоти умум?.
3.. Экология ва а?амияти кирм?ои бисёр?илча.
Типи ?ал?акирм?о наздик 12 ?азор намудро дар бар гирифта, нисбат ба тип?ои дигар сохти мураккабтар доранд. Он?о асосан дар об?ои шўр, ширин ва хок?ои нам зиндаг? мекунанд. ?ал?акирм?о аз як тараф хўроки асосии дигар ?айвонот?о мебошанд, аз тарафи дигар, он?о дар биосеноз?о, дар вайрон кардани модда?ои органик? фаъолона иштирок карда, гардиши модда?оро таъмин мекунанд. Баъзе намуди он?о дар ба?р?о то чу?урии 10-11км зиндаг? мекунанд. Намуд?ое, ки дар хок?ои нам зиндаг? мекунанд – кирм?ои замин? (ё кирм?ои лойхўрак) дар раванди хок?осилшав? ва баланд бардоштани ?осили зироат?ои кишоварз? на?ши му?им доранд.
Аломат?ои асосии ?ал?акирм?о:
1. Бадан иборат аз сат?и сар (простомиум), тана ва ?исми о?иби анал? (пигидия). Аломати асосии ?ал?акирм?о ин ба банд?о xудо шудани тана мебошад. Метамерия (такроран ?ойгиршавии узв?о) на тан?о дар сохти берун?, инчунин дар сохти дохил? низ намудор гаштааст.
2. Халтаи пeсту мушакии тара??икарда дорад.
3. Ковокии бадан дуюмин – селом. Ковокии бадан низ метамер? мебошад, яъне ?ар як банд як xуфт? халтаи селоматикии худро дорад. Сат?и сар ва ?исми о?иби тана (пигидия) селом надорад.
4. Системаи хунгарди тара??? карда дошта, он сарбаста мебошад.
5.Системаи ихро? - нефридия?о дар ?ар як банд якxуфт? xойгир
шудааст.
6. Системаи асаб иборат аз як xуфт гире?и болои?ал??, як xуфт
коннектив?ои назди ?ал?? ва занxири асабии шикам?.
7. Системаи ?озима иборат аз сат?и да?он, ?ал?, рeдаи миёнаю о?иб ва
сeрохии маъ?ад.
8. Дар бисёр ?ал?акирм?о узв?ои ?ис – чашм, чу?урча?ои бeиш ва
изофа?ои ?ассосамонанд дида мешавад.
9. ?ал?акирм?ои дараxаи паст - xудоxинса. Дар баъзеашон дуюмин
маротиба гермофрадитизм ба вуxуд омадааст.
10. Дар намуд?ои дараxаи паст тара??иёт бо метаморфоз мегузарад,
кирмина – трохофора мебошад.
Типи ?ал?акирм?оро ба 6 синф – якумин?ал?акирмон, бисёр?илча?о, кам?илча?о, зулук?о, эхиурид?о ва сипункулид?о та?сим мекунанд. Аз он?о му?имтаринашро дида мебароем.
Синфи кирм?ои бисёр?илча
Синфи калонтарини (наздик 8000 намуд) ?ал?акирм?о буда, асосан ?айвон?ои ба?р? мебошанд. Аксар намуд?о ?аёти фаъолона мегузаронанд, дар ?аъри об шино карда, баъзеашон бошад, дар даруни найча?ои му?офизат? ?аёти нишаста мегузаронанд. Ми?дори ками он?о ?аёти муфтхeр? мегузаронанд.
Сохт ва физиология. Шакли бадан дарозрeя, силиндиршакл. Дар ?исми сар доимо як xуфт ?ассоса?о ё палп дида мешавад. Ми?дори банд?ои тана гуногун (аз 5 то 800 то). Аз рeи шумораи банд?о полихетта?ои камбанд (олигомер?о) ва сербанд (полимер?о) – ро фар? мекунанд. Банд?ои тана якхела (гомоном?) буда, дар он?о узв?ои якхела xойгир шудааст. Банд?ои гомоном? ?амчун аломати соддаг? дар полихетта?ои ?аёти озоди ?аракатнок гузаронанда дида мешавад. Банд?ои гетероном? баъзан дар полихетта?ои ?аёти нишаста гузаронанда дида мешавад.
Дар тана дар ?ар як банд барxастаги?ои па?лeг? - параподия?о (парра?о) дида мешавад. Ин узви ?аракат буда, мо якумин маротиба дар байни ?айвон?ои бесутунмe?ра – дар полихетта?о ?осилшавии конечност?оро мебинем. Он?о метамер? дар ?ар банд як xуфт? xойгир шудаанд. ?ар як параподия иборат аз ?исми асос? ва ду шоха: шохаи тахтапушта (нотоподия) ва шикам? (невроподия). Аз асоси параподия изофаи борик - мeйлаб мебарояд, ки вазифаи бeиш ва ?исро иxро мекунад. ?ар як шохаи параподия ?илча?о дорад. ?илча?о борики эластик? буда, аз моддаи органикии ба хитин наздик иборат аст. ?аракати параподия?о якхела, аз пеш ба ?афо. Дар полихетта?ои хаёти нишаста гузаронанда параподия?о ?исман редуксия шуда, фа?ат дар ?исми пеши тана дида мешавад.
Бадани полихетта?о бо эпителияи як?абата пeшида шудааст. Дар баъзе намуд?ои содда эпителия миxгон?о дорад. Аксар ва?т эпителия ?у?айра?ои ?адуд? дорад. Дар полихетта?ои нишаста ?адуд?ои пeст? моддае xудо мекунад, ки он шах шуда, ба найча табдил меёбад. Аксар ва?т ба найчаи он?о регмайда?о, ?илофаки моллюскон часпида онро боз муста?камтар мекунад (баъзан моддаи о?акиро меxаббад).
Дар зери эпителия халтаи мушакии ду?абата (мушак?ои берунии ?ал?аг? ва дохилии дарозрeя) xойгир шудааст.
Байни рeда ва девораи тана селом xойгир шудааст. Селом яклухт набуда, дар шакли халтаи xуфт метамер? xойгир шудааст. Дар ?исми сар ва о?иби тана халта?ои селоматик? нест. Дар сар?ади байни банд?о септа - пардаи кeндаланги ду?абата ?осил мешавад. Шумораи септа?о ба шумораи банд?ои тана баробар мебошад. Селом бо сую?? пур мебошад, ки дар он ?у?айра?ои амёбашакл шино мекунад.
Вазифаи селом гуногун аст. Пеш аз ?ама он а?амияти такяго?? дорад. Сую?ии селом бо таркибаш ба об наздик аст. Дар ва?ти кашишхeрии халтаи пeсту мушак? девораи тана ба сую?ии селом фишор меорад ва тамоми тана ?аиш, чандир мешавад. Дигар вазифаи селом – та?симкун?, xудокун? ва xинс? мебошад. Ба селом аз рeда модда?ои ?изог? меояд. Дар селом ?у?айра?ои xинс? пухта мерасад (нутфа ва тухм).
Системаи ?озима аз да?он сар шуда, да?он ба ?ал? кушода мешавад. Дар бисёр полихетта?ои дарранда дар девораи дохилии ?ал? дандон?ои хитиноид? дида мешавад. Рeдаи о?иб кeто? буда, бо сeрохии маъ?ад ба охир меравад. Полихетта?ои озод ?аётгузаронанда асосан дарранда буда, аз ?айвон?ои майда ?изо мекунанд. Полихетта?ои нишаста аз ?иссача?ои органикии дар об муалла? ?изо мекунанд.
Узви нафаскашии полихетта?о гуногун. Намуд?ои нисбатан содда ба монанди дигар кирм?о бо тамоми сат?и тана нафас мегиранд. Дар дигар намуд?о участка?ои муайяни параподия?о вазифаи нафасгириро иxро мекунад. Аксар ва?т муйлаби тахтапушта ба ?алсама табдил ёфтааст.
Системаи хунгард иборат аз ду раги асосии дарозрeя - тахтапушта ва шикам?. Ин ду раги асос? ба раг?ои майда ва раг?ои майда то капилляр?о та?сим мешаванд. Системаи хунгарди полихетта?о сарбаста мебошад, яъне хун ?еx го? аз раг?ою капилляр?о ба ковокии тана намефарояд. Хун дар раги тахтапушта аз о?иб ба пеш, дар раги шикам? бошад, аз пеш ба о?иб ?аракат мекунад.
Ранги хун сурх, зеро ки дар таркибаш пайвастаги?ои о?ан дорад (ба гемоглабини мe?радорон наздик). Дар баъзе полихетта?ои нишаста хун сабз, зеро ки дар таркибаш хлорокруорин дорад (бо хусусияташ ба гемоглобин наздик мебошад).
Дар полихетта?ои одд?, масалан, филадок системаи хунгард бар?ам хўрда, гемоглобин дар ?у?айра?ои асаб ?ал шудааст.
Системаи ихро?и полихетта?о нефридия?о мебошад. Нефридия?о xуфт – xуфт метамер? xойгир шудааст, ?ар як нефридия дар банди пеш сар шуда, дар банди дигар (о?иб) бо сeрохии ихро? ба охир мерасад. Нефридия аз ?иф - нефростом сар мешавад. Аз нефростом паи нефридиал? сар мешавад, ки он бо воситаи септа (диссепимент) бо дигар банд мегузарад. Дар инxо наи нефридиал? печу тоб хeрда ба девораи тана наздик мешавад ва бо сeрохии ихро? ба берун кушода мешавад. Дар наи нефридиал? миxгон?о ?аст.
Системаи асаб иборат аз як xуфт гире?и асабии болои ?ал??, як xуфт коннектив?ои назди ?ал?? ва занxири асабии шикам?.
Тор?ои асабие, ки гире??ои банди ?амсояро мепайвандад, коннектив ва тор?ои асаби кeндаланг, ки гире??ои як бандро мепайвандад, комиссура номида мешавад. Аз системаи асаби марказ? асаб?ои бисёре мебарояд. Аз ма?зи сар тор?ои асаб ба антенна?о, палп?о ва чашм мебарояд. ?ар як гире?и занxири асабии шикам? узв?ои гуногуни бандро иннерватсия мекунад.
Узв?ои ?ис дар полихетта?ои озод ?аётгузаронанда на?з тара??? кардааст - антенна?о, палп?о, чу?урча?ои миxгонак?о, мeйлаби ?искунандаи параподия?о. ?ариб ки дар ?амаи бисёр?илча?о 2 – 4 то чашм дида мешавад. Чашм дар тарафи тахтапушта, дар простомиум ?ойгир шудааст.
Системаи xинсии полихетта?о нисбатан содда. Полихетта?о ?айвон?ои xудоxинса, xинс?о бо намуди беруна фар? намекунанд. Fадуд?ои xинс? дар ?амаи банд?о (ба ?айр аз банд?ои пешу о?иб) ё фа?ат дар банд?ои наслди?анда (плодующие) ?осил мешаванд. Аксар ва?т дар асоси параподия?о ё дар па?лeи нефридия?о ?у?айра?ои xинс? та?сим шуда, дар девораи селом ?адуди xинсиро ?осил мекунанд.
Афзоиши полихета?о бо ро?и ?инс? ва ?айри?инс? ба амал меояд. Дар ин?о инчунин баъзан иваз кардани ин ду шакли афзоиш (метагенез) мушо?ида карда мешавад. Афзоиши ?айри?инс? бо ро?и ба кўндаланг? та?сим шудани бадан ё му??абанд? ба амал меояд. Афзоиши ?инс? баъзан бо ?одисаи эпитокия ало?аманд аст. Эпитокия дар давраи афзоиш пурра аз нав ташкилёбии сохти кирм ва та?йирёбии шакли бадан мебошад. Дар ин маврид банд?ои бадан васеъ, рангин ва дорои параподия мегарданд. Бордоршав? - беруна.
Тара??иёт. Касрашавии тухм пурра ва характери спирал? дорад. Дар аксарияти полихетта?о аз тухм кирмина – трохофора тара??? мекунад. Трохофора тамоман ба кирм монанд нест. Танаи он нисбатан куррашакл ё эллипсшакл буда, дар ?утби пеши он ва наздикии да?он (экватор) мисли xорeб миxгонак?о ?аст, ки бо ёрии он?о кирмина шино мекунад. Рeда аз се ?исм: пеш, миён ва о?иб иборат аст. Байни рeда ва девораи тана ковокии якумини тана ?аст. Дар па?лeи рeда як xуфт протонефридия ?аст.
Баъд аз якчанд ва?т шино кардан метаморфозаи трохофора сар мешавад. Нимкурраи о?иби (вегетативии) кирмина ба дароз? расиш карда, якбора ба якчанд банд?о (3,7,9-13) та?сим мешавад. Дар банд?о параподия?о ва ?илча?о тара??? мекунад. Дар ?амин ва?т дар ду па?лeи рeда хати мезодермалиро ?осил мекунад. Оянда хат?ои мезодермал? ба гурe?и ?у?айра?о та?сим шуда, дар натиxа дар ?ар банд як xуфт? нишона?ои ?у?айра?ои мезодермал? ?осил мешавад. Баъд дар ин нишона?о ковок? - зачаткаи ковокии танаи дуюмин ?осил мешавад. ?амин тари?, дар ?ар банд якxуфт? халтаи селоматик? тара??? мекунанд. Оянда о?иста дар раванди метаморфоз дигар узв?о низ тара??? мекунанд: ма?зи сар, занxири асабии шикам?, узв?ои ?ис.
?амин тари?, аз трохофораи ба банд?о xудонашуда, якуминковок кирминаи стадияи дигар – метатрохофора тара??? мекунад, ки бо банднокшав? ва селоми метамер? характернок мебошад. Танаи метатрохофора аз са?ми сар (простомиум), якчанд банд?о ва са?ми аналии хурд иборат мебошад. Хусусияти характерноки банд?ои метатрохофора он аст, ки ?амаи он якбора ?осил мешавад. Метатрохофора якчанд ва?т шино карда, баъд шакл дигар карда ба боли? табдил меёбад.
Ч? хеле ки мебинем, дар раванди метаморфоз аввал банд?ои метатрохофора, баъд дигар банд?о ?осил мешаванд. Ин ?одисаро якумин маротиба П.П.Иванов муайян карда, назарияи шаклдигаркунии дукаратаро кор карда баромад, ки ин дар фа?миши эволютсияи ?амаи ?айвон?ои банднок а?амияти калон дорад. П.П.Иванов банд?ои метатрохофораро ларвал? (яъне кирминаг?) номид. Банд?оеро, ки баъдтар ?осил мешаванд постларвал? номид. Банд?ои ларвал? бо чунин хусусият?о фар? мекунанд: якбора ?осил мешаванд, банднокшав? аз узв?ои берун? сар мешавад, ?адуд?ои xинс? нест, баъзан селом метамер? намебошад.
Кирм?ои олигомер? тан?о банд?ои ларвал? доранд. Бинобар он он?о аз бисёр xи?ат ба метатрохофора монанд мебошанд.
Экология. Ба синфи полихетта?о наздик 8000 намуд дохил мешавад. Асосан ?айвони ба?р?. Фа?ат баъзе намуд?о дар об?ои ширин дучор мешаванд. Аксар полихетта?о дар об?ои наздисо?ил? дучор мешаванд. Вале баъзе намуд?о ?атто дар чу?ури?ои то 8 ?азор метр ёфт шудаанд. Баъзе намуд?ои ?аёти озоди шинокунанда гузаронанда дар рeи об дучор мешаванд (планктон) ва танаи хеле шаффоф доранд. Бисёр полихетта?ои об?ои тунук дар ?аъри об байни обсабз?о хазида ё xeлида ё ба ?ум ?eта зада ?аёт мегузаронанд. Мисол, кирми калони ба?р? – регнишин.
Полихетта?ои ?аёти нишаста гузаронанда гурe?и махсусро ташкил мекунанд. Он?о дар атрофи худ най?ои му?офизатиро ?осил карда, фа?ат ?исми пеши тана озод мебошаду халос.
Андозаи полихетта?о аз якчанд мм то 3м.
А?амияти полихетта?о. Баъзе намуди полихетта?о – мисол палолаи у?ёнуси Оромро (дар тропика дучор мешавад) инсон ?амчун ?изо истифода мебарад. Баъзе намуд?о дар ва?ти мо?идор? ба нeги шаст ма?кам карда мешавад. Мисол, регнишин. Аксар намуд?ои он?о хeроки асосии мо?и?о, краб?о ва дигар ?айвон?ои об? мебошад. ?оло ратсиони хeроки осетраги?оро дар ба?ри Каспий асосан нереида?о ташкил мекунанд. Нереида то сол?ои 1939 – 1940 дар ба?ри Каспий дучор намешуд ва онро дар ин сол?о аз ба?ри Азов ба ба?ри Каспий бо ро?барии гидробиологи маш?ури совет? академик Л.А. Зенкевич аклимитизатсия кунонда шудааст.
Синфи полихетта?о ба ду зерсинф та?сим мешавад: полихетта?ои кeчманч? (мисол нереис) ва нишаста (мисол регнишин).
Полихетта?ои гуногун.
А – Dodecace?ia concha??m (шакли тобхўранда).
Б – He?mione hist?ix (шакли хазанда).
В – Phyllodoce pa?etti (шакли шинокунанда).
Г – Amphit?ite edwa?dsi (шакли нишаста).
Д – Sa?ella?ia alveolata (шакли нишаста).
Е – Thelep?s c?ncinnat?s (шакли нишаста, сокини найча?о).
Ж – Spi?o??is (шакли нишастаи майда, дар найча зиндаг? мекунад).
Сохти полихетта?о
А – ?исми пеши танаи нереида |
|
1 – мeйлаб (антенна) |
8 – ?адуд?ои сурхрeда |
Схемаи бурриши кeндалангии полихетта?о |
1 – эпителияи пeст
2 – мушак?ои ?ал?аг?
3 – мушак?ои дарозрeя
4 – ?алсама?о
5 – шохаи тахтапуштаи параподия (нотоподия)
6 – асикула
7 – мушак?ои параподия
8 – ?ифи нефридия
9 – найчаи нефридия
10 – мушак?ои дорзовентрал?
11 – раги хунгарди шикам?
12 – раги хунгарди тахтапушта
13 – рeда
14 – мeйлаби шохаи шикамии параподия (невроподия)
15 – тухмдон
16 – мeйлаби шохаи тахтапуштаи параподия
Кирминаи полихетта?о. Трохофораи |
|
|
|
А – трохофора бо телобласт?о (1) ва раг?ои мезодермал? (2) Савол?о барои такрор ва муста?камкун? |
Просмотр: 1209
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved