Дата: 2017-02-01
На?ша:
1.Сохти вакуола ва таркиби химиявии шираи ?у?айра.
2.Вазифаи вакуола
3.?осилшавии вакуола
1.Сохт ва таркиби химиявии вакуола. Вакуола?о дар ?амаи ?у?айраи растаниг? мав?уданд. Он?о ковокиро (холиг?) дар ?у?айра одатан оконаи об?-шираи ?у?айра пур гардида мебошад. Аз ситоплазма шираи ?у?айра гузаронандаии интохоб? мембранаи вакуоляр?- тонопласт (лот. tonus- шадид, юн пластос- фишонидан) мав?уд мекунад. Барои бисёрии ?у?айра?ои боли?и растани?ои дара?аи ол? вакуолаи маркази хос аст (расм.). Вай мувофи?и ?оида хеле бузург аст(то 70-90 % ?а?ми ?у?айраро иш?ол мекунад ), ки протопласт бо ?амаи органелла?о дар намуди хеле борик (бештар дар заррабини рўшно? фар? карда намешавад) ?абати девораи ?иди ?у?айрагиро густурда мекунад. Дар ин ?абат тонопласт ?амчун сар?ади дохилии мембранаи протопласт баромад мекунад. Дар ?ой?ои протопласт, ки органелла?ои калон (ядро, пластид, митохондрия) нестанд, тонопласт бештар хеле наздик ба плазмолемма ?ой мегирад. Дар он ?итъае, ки он?о ?астанд, тонопласт аз плазмолемма ?удо мегардад, вале дар ин ?ангом ?абати ?афси галоллозики органелладорро пўшонидааст, зиёд намегардад. Дар девораи протопласт одатан вакуолаи хурди ситоплазмаг? вомехўрад (расм).
Баъзан (масалан, дар мўякча?о) дар маркази ?у?айра?о, дар кисачаи ядрог?, ядро ?ой мегирад, кисача бошад, бо ?абати девораи бандаки (тасмаи ) борикаки ситоплазмаг? тавъам аст, ки вакуолаи марказ? бурида мегузарад.
Оконаи вакуоляр?- шираи ?у?айра мувофи?и ?оида дар худ ма?лули обии модда?ои гуногунро дорад, ки ма?сулоти фаъоляти ?аётии протопласт(асосан модда?ои захирав? ва партов?о) мебошад. ?амин тари?, ма?мўи асосии шарбати ?у?айраг?– об аст. Дар он пайваста?ои гуногун ?амъ мешаванд-минерал?ва органик?, ки дар ?олати ма?лули ?а?и?? ё (полимер?о) каллоид? ва хеле кам дар намуди модда?ои дохили?у?айрав? ?арор дорад.
Таасури шираи ?у?айра одатан туршии заиф ё нейтрал?, хеле камиш?ор? аст.Бо таркиби хиияв?ва консистенсияи модда?ои шираи ?у?айра аз протопласт хеле фар? дорад. Ин фар?ият ба фаъолнокии мембранаи вакуоляр?, ки хосияти гузаронандагии интихоб? дорад ва пас ягон моддаро намегузаронад ва дигар модда?оро ба вакуола му?обили градиенти консентратсия на?л мекунад. Аз ин ли?оз вазифаи асосии тонопласт монанди плазмолемма, синтези намуди, ма?дудиятнок? ва на?л? аст.
Дар ?у?айра?ои зинда шираи ?у?айра ягон сохтори дохил?, яъне холигии оптик? аст, ба ин вобаста вакуола меноманд. Вале як ?атор модда?ои шираи ?у?айра бо фиксатор?о ва рангкунанда?о мутаасир мегарданд, бинобар он дар препарат?ои фиксатсия намуда дар он сохтори муайян мумкин намудор гардад.
Модда?ое, ки ба таркиби шираи ?у?айра дохил мегарданд хеле гуногуншакланд.-ин карбогидрат?о (?анд ва полисахарид?о), сафеда?о, кислота?ои органик? ва намак?ои он?о, аминокислота?о ион?ои минерал?, алкалоид?о, гликозид?о, пигмент?о, танин?о ва дигар ма?лул?ои дар об пайваста. Бисёрии аз он?о дар гурў?и модда?ои эргастик? дохил мешаванд-ма?сулот?ои метаболизми протопласт, ки он?о метавонанд дар давра?ои гуногуни ?аёти ?у?айра пайдо гарданд ва нест гарданд. Бисёрии модда?ои шираи ?у?айра тан?о дар ?у?айра?ои растаниг? ?осил мегарданд. Таркиби химияв? ва консентратсияи шираи ?у?айра хеле та?йирёбанда ва аз намуди растан?, узв, бофта ва ?олати ?у?айра?о вобастаанд. Баъзе аз синф?ои дар боло номбар гардида, пайваста?о дар муайяни ?у?айра?о тамоман иштирок надоштанашон мумкин аст ва дигар?о дар ми?дори зиёд ?амъ мегарданд. Бисёрии модда?ои му?аррарии шираи ?у?айра, ?анд, пеш аз ?ама сахароза, инчунин глюкоза ва фруктоза аст. Он?о дар модда?ои захиравии энергетик? на?ши му?имро мебозанд ва маводи ?изоии му?ими ?у?айра хизмат мекунанд. Сахарозае, ки ба ми?дори зиёд дар шираи ?у?айра ?амъ мегардад дар бехмева?ои лаблабу ?анд ва дилаки пояи найшакари ?анд ?амъ мешавад, а?амияти калони хо?агии хал?ро дорад, барои он ки манбаи асосии гирифтани ?анд хизмат мекунад. Глюкоза (ё ?анди ангур) ва фруктоза, чи тавре, ки номи он?о башорат меди?ад, асосан дар мева?ои гўштин ва инчунин ба тарзи васеъ истифода мебарад. Барои як ?атор гурў?и растани?о (кактуси?о, ?афсаки?о, орхидеяги?о) ?амъшав? дар шарбати ?у?айраг? полисахарид?о дар намуди луоб? хос аст.
?у?айра?ои пухтаи тухм дар вакуолааш дар намуди ма?лули каллоид? ми?дори зиёди сафеда, ба назар дар рибосома?ои ма?камгардидаи ретикулуми эндоплазматикии грануляр? мегузарад, ки бо он инкишофи вакуолаи сафедаг? ало?аманд аст. ?ангоми беобгардидани тухм дар давраи бева?т инкишофи он?о аз вакуола об берун карда мешавад, консентратсияи сафеда дар шираи ?у?айра баланд мегардад ва он ба ?олати гели сахт мубаддал мегардад. Вакуолаи дегидратгардидаи вакуолаи тухми боли? таначаи сафедаг? ё дона?ои алейрон? меноманд. Сафедаи вакуол? на балки дар ?у?айра?ои тухм , балки дар як ?атор тухми растан? вомехўрад.
Аз кислота?ои органик? дар шираи ?у?айра бештар кислотаи лимон?, себ? ва шавел? вомехўрад. Ин кислота?о ба ми?дори зиёд ?арор доранд, масалан, дар шираи ?у?айраи ноболи?и мева?о ба он таъми туруш меди?анд. ?ангоми пухтани мева?о кислота?ои органик? ?амчун мабдаъи нафаскаш?, аз ин таъми туруши мева?о аз байн меравад. Намак?ои кислота?ои органик? бо як?оягии ион?ои минерал? дар раванд?ои осмотикии ?у?айра на?ши му?им мебозад.
Дар таркиби шираи ?у?айраг? бештар модда?ои даббощ?– танин?о дохил мегарданд. Ин пайвастаи сиклии бенитрогендор (ма?сули фенол?о) табиати часпак? дорад. Барои баъзе ?у?айра?ои растани?ои дара?аи ол? ?амъшавии танин?о яке аз вазифа?ои асос? мегардад. Оконаи вакуолаи маркази ?амин гуна ?у?айра?о дар ?олати ?аёт? буданд, ранги сабзчатоби зардро дорад, пас аз фиксатсия бо истифода аз осм? ё ранги хлориди о?ан ва ранги хира дорад. ?у?айра?ои таниндор пошхўрда бетарби яктог? дар байни дигар ?у?айра?о бофтаи дода шуда ё ?амъгардида дар гурў? шуда метавонад. Бахусус ?у?айра?ои пўстлох поя ва решаи (булут , бед , ко?) мева?ои хом (чорма?зи юнон?), барг?ои (чой) ва баъзе ?ури?ои патолог? (масалан , ?у?айра?ои бо ном чорма?зча?ои ранги дар барг?ои булут ) аз танин бой ?астанд.?ангоми мурдани ?у?айра танин туруш мегардад, ?илди ?у?айраро ме?аббад ва ба он ранги ?игарранги сиё?тоб (хира) меди?ад. Ин модда?о хосияти атисептик? дошта растаниро аз инфексия эмин медорад. Дар ин ?ангом сафеда?ои пўстро ташкилди?анда ба ?олати ?алнагардандаг? мегузорад ва аз варамкун? мемонад; пўст мулоим гардида дар об лу?об? намегардад.
Алкалоид?о- гуногунанд дар муносибати химияв? моода?ои нитрогендор табиати гетеросикл?, таъми тунд дорад. Он?о хоситяи иш?ор? доранд, дар шираи ?у?айра мувофи?и ?оида дар намуди намак мав?уд аст. Он?о одатан беранг, кам рангноканд (ранги норин?? шарбати шири чистотели). Алкалоид?о ба ?у?айра?ои растани?ои ол? хосанд ва дар дигар растани?о кам вомехўранд. Дар ва?ти ?озира бештар аз 2000 алкалоид?о муайян карда шудаанд. Таркиби он?о барои муайяни гурў?и растан? хос аст (намуд, авлод.). Ба алкалоид?о бисёр за?р?ои растан? дохил мешавад. Баъзе аз он?о ба монанди кофеин (дар тухми кофе), атропин (дар ?амаи узв?ои белладона) , химин (дар пўстлохи дарахти ?ина), морфин, кадеин (дар меваи кўкнор) ва ?айра ба таври васеъ дар тиб истифода мегардад. Шарбати шире, ки ?ангоми захм? гардидани растан? ?ор? мегардад дар худ окоиди вакуол? аз алкалоид?ои (мак, чистотел) ё каучук (гевея, ?о?у) бой аст.
Гликозид?о – гурў?и васеи модда?ои таби?, пайвасти ?анд?о бо спирт?о, алдегид?о, фенол?о ва дигар модда?о мебошад. Як ?атор гликозид?ои растан?дар тиб истифода мегарданд (масалан, гликозиди дил?, аз ландиш наперстянк?о мегиранд). Бе гликозид?о инчунин пигменти шираи ?у?айра – флавоноид?о дохил мешавад. Яке аз он?о антосиан?о (юн. антос-гул; кианос-кабуд) ба шираи ?у?айраи ранги сурх, кабуд ё бунафша, дигар флавон?о (лот. flavus-зард) –зард меди?ад. Гаммаи ранга (аз бунафш то сурх ) рангнок гардида, ?исми гул?ои растан? ба мав?удияти дар шираи ?у?айраи он?о антосиан?о вобаста аст. Фар?ият дар тобиши аз таасури гуногуни шираи ?у?айра вобастаг? дорад: агар он туруш бошад ранг тобиши сурх, нейтрал?–бунафша ва ?ангоми иш?ори заиф таасур –кабуд мегардад.
Дар баву?удоии тобиш?о инчунин ?осилаи таъсири ма?мўи антоксиан? бо металл?о гуногун аст. Флавон?о сабаби ранги зард гирифтани гулбарг?ои як ?атор растан? мегардад. Ранги яла??осии гул?о, флавоноид?ои шираи ?у?айраг? ё каротиноид?ои пластоглобули хлоропласт?о ба амал меоранд, вазифаи ?алб намудани ?ашарот?о – гардолудкунандаро ?алб менамояд.
А?амияти кислота?ои органик?танин?о, алкалоид?о ва гликозид?ои шират ?у?айра дар мубодилаи модда?ои ?у?айра комилан ал?ол муайян нагардидааст.Дар гузашта он?оро одатан ?амчун ма?сули охирин мубодила ме?исобиданд.Дар ва?ти ?озир нишон дода шудааст, ки бисёрии он?о ба раванд?ои метаболизм боз ?алб карда мешаванд ва аз ин ли?оз он?оро ?амчун моддаи захирав? назар намудан ба маврид аст.
2.Вазифаи вакуола. Вакуола дар ?у?айраи растан? ду вазифаи асосиро и?ро мекунад: ?амъ намудани модда?ои захирав? ва дур намудан ва ниго? доштани тургор. Вазифаи аввали он дар боло зикр гашта таркиби химиявии шираи ?у?айра маълуманд. Вазифаи дуюми вакуола маънидод намуданро талаб мекунад. Консентратсияи ион?о ва ?анд?о дар шираи ?у?айраи вакуолаи марказ?, мувофи?и ?оида баланд аст назар ба ?илди ?у?айра, тонопласт хеле суст мекунад диффузияро аз вакуола, ин модда?оро ва дар ин муддат барои об гузаштан осон аст. Бинобар он ?ангоми ба тари?и коф? ?аббидани ?илд обро охирон ба вакуола бо ро?и диффузия дохил мешавад. ?амин тарз раванди яктарафаи диффузияи об бо воситаи гузаронандагии интихоб? барои модда?ои ма?лулгардида ба мембрана номи осмосро дорад. Ба шираи ?у?айра оби дохилгардида ба девори протопласт фишор меорад ва бо воситаи он ба ?илд шиддатнок?, чандир? ё тургории ?у?айраро ба ву?уд меорад (лот. Turgescere- варамидан).
Тургор узв?ои ширадорро (масалан, барг?оро навда?ои чўбнагардида) шакл ва ?олати фазо? ва му?овимати он?оро ба таъсири омил?ои механик? ниго? медорад. Агар ба ?у?айра ма?лули гипертон? ягон намуди намак ё ?анд (яъне дар ма?лул консентратсияи баланд нисбат ба консентратсияи шираи ?у?айра), баромади осмотикии об аз вакуола?о сар мешавад. Дар нати?а андозаи он кам мегардад. Девори эластикии протопласт аз ?илд ба самти маркази ?у?айра меравад, тургор аз байн рафта плазмолизи ?у?айра сар мешавад (расм).
Плазмолиз одатан баргарданда буд ва ?ангоми об дастрас будан ё ба ?у?айра гузаронидани ма?лули гилотноникии об аз нав босуръат вакуолаи марказ?обро фурў мебарад, протопласт боз ба ?илд си?онида мегардад, тургор бар?арор мешавад. Плазмолиз метавонад нишондоди ?олати зиндаи ?у?айра вакуола кунонидаи ?у?айра хизмат мекунад, ?у?айраи мурда плазмолизонида намегардад, чунки мембранаи гузаронандагии интихоб? надорад, зинда бошад аллакай ?айд гардид ?абати девории ситоплазма мумкин аст ?амон ?адар тунук, ки онро дидан дар заррабини рўшно? имконопазир ?ангоми аз ?илд дур гаштан гуногун мегардад.
Гум кардани тургор ?ангоми плазмолиз растаниро ба ночор? мебарад. ?ангоми ночор будан дар дар ?аво дар шароити таминоби норасоии об ?илди тунук ?у?айра яква?та бо протопласт бурма гардида ва чиндор мекунад. Фишори тургор? натан?о шакли чўбнагардидаи растаниро ниго? медорад, балки яке аз омил?ои расиш ?у?айра мегардад, кашида расиши ?у?айраро таъмин мекунад.
Дар ?у?айраи ?айвонот вакуолаи марказ? ву?уд надорад аз ин сабаб бо кашидашав? расиш намекунад, зиёд гардидани андозаи он?о асосан аз ?исоби зиёдшавии ми?дори ситоплазма буд, бинобар он ?у?айраи ?айвонот одатан аз растан? кам аст.
3.?осилшавии вакуола. Маркази вакуола барои бисёри ?у?айраи боли?и растан? хос буда, дар раванди расиш ва тафри?ашавии ?у?айра бо ро?и як?ояшавии вакуолаи майдаи сершумор, ки одатан ?у?айра?ои меристем? (эмбрионал?) дорад ба ву?уд меояд. Пайдоиши ин вакуола?ои плазматик?то охир маълум нагардиданд. Яке аз тарз?ои э?тимоли бештари гузоштани вакуола, ?осилшавии систерн?ои гранулярии ретикулуми эндоплазматикии васеъшавии нокал? мебошад.
Кадоме, ки мембрана?ояш рибосомаро гум мекунад (расм.). Ин васеъшави?о ба ма?дуд ва лўнда карда ва ба вакуола табдил дода мешавад, мембранаи ретикуляр? тонопласт он?о мегардад. Дигар ро?и имконият – та?сим кардани систерн?ои ретикуляр? пуфакча?ои агрануляр?, ки он?о бо ?амдигар пайваст шуда ба вакуола?ои майда ибтидо мегузорад. ?осилшавии вакуола, шояд бо иштироки ?узъ?ои аппарати Гол?? (пуфакча?о ва систерн?ои диктиосом?) амал? гардиданаш мумкин аст.
4.Лизосома?о. Лизосома?о ?осилаи ма?дудгардида аз мембрана гиалоплазма буда , фермент?ои гидролит? дошта , он?о то ?амаи макромолекула?ои биолог? (кислота?ои нуклеин?, сафеда?о, полисахарид?о) чарб?о ва дигар пайваста?ои органикиро вайрон мекунад. Лизосомаи ?у?айра?ои растаниг?– ин одатан хурд (0,5-2 мкм) вакуола?ои ситоплазматик? ва пуфакча?ои он?о, аз давраи ?аёти ?у?айра мумкин аст кам бошад. Дар охир фермент?ои гидролитии лизосома тоза намудани ковокии ?у?айра баъд аз мурдани протопласт ба амал бароварда метавонад (масалан, ?ангоми ?осилшавии ?узъ?ои обгузаронанда).
Ма?сули ретикулуми эндоплазматик? ё аппарати Гол?? мебошад. Вазифаи асосии лизосома?ои растани?ои дара?аи ол?– автолизи локал? (юн. автос-худ; лизис-ма?лул гардида) ё автофагияи локал? (юн. фагос-?арисона хўрдан) -ў вайрон кардани ?итъа?ои ало?идаи (?азмкун?) ситоплазмаи ?у?айра?ои худ, бо ?осилшавии ба ?ои он вакуолаи ситоплазматик? ба охир мерасад.
Раванди автолизи локал? дар лизосома вакуол? гузаштанаш мумкин аст ва минбаъд аз ?исоби ?осилшавии тонопласт дохили вакуола, ки органеллаи гуногун дорад ва минбаъд пайдо шудан ва лизосомаи кашанда ба амал меояд. Дар нати?аи ин ба вакуола- лизосома дохил мешавад ва ба лизис ?амаи ?итъа?ои нави ситоплазма дучор мегардад (расм.).
?амин тавр, агар вакуолаи марказ? асосан вазифаи ниго? доштани тургор, ма?дуд ва ниго? доштани захира?о ва партов?о, вакуола?ои майда вазифаи автолизи локалии ситоплазмаро амал? карданаш мумкин аст. Автолизи локал? дар растани?ои дара?аи ол? дар навбати аввал а?амияти ?имояв? дорад: ?ангоми мувва?ати норасогии модда?ои ?изо? ?у?айра ?обилияти ?аётии худро ниго? дошта метавонад аз ?исоби ?исме аз модда?ои конситутсион? ситоплазма истифода барад. Дигар вазифаи лизосома- дур намудани ё органелла?ои изофагии ?у?айра?о (масалан, пластид?о, митохондрия).
Просмотр: 2061
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved