Дата: 2017-01-30
Ботаника-ма?мўи мураккаби илм?о буда, олами растаниро дар шакл?ои гуногун ва ?аётиашон меомўзад.
Дар мактаби миёна масъала оид ба ?удуди байни олами растан? ва ?айвонот дар ку?о мегузарад гузошта намешавад: ба растани?о, бактерия?о, замбурў??о, ?амаи обсабз?о ва ?амаи растани?ои дара?аи ол? дохил мешавад.
Бактерия?о ва обсабз?ои кабуду сабз (сиана?о) хеле аз дигар бо?имонда мав?удоти зинда бо ташкили худ хеле фар? дорад, ки он?оро ба зеролами ало?ида прокариот?о (организм?ои тоядрог?) ?удо мекунанд. Он?о аз ядрои ташаккулёфта ма?руманд, дар он?о митоз, мейоз, раванди ?инсии типик? ву?уд надорад. Ин ва як ?атор дигар хусусият?о дар сохт ва фаъолияти ?аётии прокариот?о (юн. Протос-аввалин, карион-ядро) аз он ша?одат меди?ад, ки нисбат ба дигар организм?о аз зеролами эукариот (юн. Эу-хуб) примитивианд (соддаанд). Муайян гардидааст, ки прокариот?о- аз ?ама организм?о хеле ?адимаанд дар Замин (на кам аз 2-3млрд сол) ?астанд.
Олами махсуси мав?удоти зинда, ки ба зеролами эукариот дар ?атори олами растан? ва ?айвонот ?арордорад занбурў??о ву?уд доранд. Он?о аз растани?ои сабзи типик? (ани?тараш рангнок ва ?обилият ба фотосинтез доранд) бо як ?атор аломат?о фар? доранд. Му?имтаринаш аз он?о-дар занбурў??о хлорофилл ва дигар пигмент?о, ки ?обилият ба фотосинтезро муайян мекунанд, ву?уд надорад.
Тип?ои мубодилаи модда?о. ?амаи мав?удоти зинда байни ?амдигар монандии бунёд? дида мешавад. Дар он?о ?амаи элемент?ои химияв? ва тан?о ?амон энергия, ки дар табиати ?айризинда, ки он?оро и?ота мекунад дорад ва он яке аз хулоса?ое, ки ?амаи мав?удоти зинда бо ро?и таби? аз табиати ?айризинда ба ву?уд омадаанд.
Монандии бунёд? ?амаи организм?одар он зо?ир мегардад, ки асоси танаи зиндаро сафеда?о ва кислота?ои нуклеин? ташкил меди?анд, хосияти му?ими ?аётро мубодилаи модда ва худта?дидро муайян мекунад.
Махсусияти хоси умумии ?амаи мав?удоти зинда-доимии мубодилаи модда бо му?ити беруна. Он аз ду раванда?ои му?обилтараф, вале канданашавандаанд шакл мегирад:
Дар ?атори ?араёни модда бо воситаи организм ?араёни энергия мегузарад. Барои синтези пайваст?ои гуногуни органик? организм энергияи зиёдро сарф менамояд. Манбаи ин энергия метавонад ду хел бошад ё энергия дар раванди та?зия дигар модда?о ?ангоми диссимилятсия (масалан, ?ангоми нафаскаш?) ё энергия аз берун ба даст оварда мешавад (нури энергияи офтоб?ангоми фотосинтез).
Бештари растани?о пигменти ранги сабз-хлорофилл (юн. хлорос-сабз, филлон-барг) дошта, ?обилияти фотосинтез кардан доранд.
Дар раванди фотосинтез дар аввал нури энергияи офтоб фурў бурда шуда ба энергияи ало?аи химияв? табдил дода мешавад. Дуюм ин, ки аз ?исоби ин энергия растани?ои сабз аз му?ити атроф об ва дар он ма?лулгардида пайваст?ои ?айриорганик? ва гази карбонатро ?абул карда синтези аввалини модда органик? ?осил мекунад.
Ин ?обилият имконият меди?ад, ки растани?ои сабзро организм?ои автотроф? (юн. автос-худ, трофе-?изо) номем. он?оро инчунин организм?ои фотоавтотроф? номидан мумкин аст, ки он?о энергияи нур?ои офтобро истифода мебаранд.
Моддаи органикие, ки дар раванди фотосинтез ба ву?уд меояд, растани?о дар ду самт онро истифода мебаранд.
?амчун маводи аввалин барои бунёди бештар модда?ои мураккаб, ки ба таркиби танаи организм?ои зинда мансубанд ва ?амчун манбаи энергия, ки ?ангоми раванди нафаскаш? озод мешаванд.
Ьайвонот ?обилияти синтез намудани бевосита модда?ои органикиро аз модда?ои ?айриорганик? надоранд. Он?о ?изои тайёри модда?ои органик? мекунанд, онро коркард намуда, ба модда?ои танаи худ (яъне он?оро ассимилятсия намуда) ва энергияи ба он ало?амандро истифода мебаранд. Аз ин ли?оз, он?оро организм?ои гетеротроф? (юн.гетеро-дигар) меноманд. Ба ?айр аз ?айвонот ба организм?ои гетеротроф? инчунин занбурў??о, бактерия?о ва баъзе аз организм?ои бехлорофил? дохил мешавад. Баъзе бактерия?о ба ?изои автотроф? ?обилият доранд, лекин дар он?о бештар аз ?ама энергияи раванд?ои химиявиро (хемосинтез) истифода мебаранд ва хеле ками он?о ?обилияти фотосинтез карданро доранд.
?амин тавр тан?о растани?ои сабз (фотоавтотроф?) дар сайёраи мо захираи энергияи ало?амандро («очоронидаро») ва модда?ои органикиро ?амъ менамоянд ва мав?удияти бо?имонда мав?удоти зиндаро таъмин менамоянд.
Ма?сули солонаи фотосинтез дар Замин 1010 т-ро мерасад.
Байни растани?о ?айвонот ва микроорганизм?о ало?аи байни?амдигарии зич дорад, ки он дар гардиши модда?о дар Замин ифода меёбад.
Дар раванди фотосинтез растан? оксигени озодро ?удо мекунад дар нафаскашии ?айвонот ва худи растан? истифода мегардад.
Аз тарафи дигар гази карбонати дар раванди нафаскаш? ба фотосинтез имконият меди?ад. Доимияти дар атмосфера О2 ва СО2 бо раванд?ои бефосилав? ва ало?аи ?амдигарии раванд?о, бунёди модда?ои органик? ва вайроншавии он?о (?ангоми раванди нафаскаш?, ?ўшиш ва пўсиш) бар?арор гардиданд. Баробарвазнии ин раванд?о дар нати?аи та?аввули дурударози ?амаи мав?удоти зинда бар?арор гардидааст. Дар давра?ои ?адими геолог? ?абати газии Замин хеле кам оксигени озодро дошт ва тан?о бо пайдошавии растани?ои хлорофиллдор дар он ?амъшавии оксигени озод сар шуд.
?амъшавии оксигени озод ба пайдоиши нафаскаш? оксиген? оварда расонид, ки он ба растани?о ва ?айвоноти бештари ал?ол зиндагикунанда хос аст. Бо шарофатии нафаскашии оксигени энергияи раванд?ои ?аёт? ва суръати ?амъшавии массаи модда?ои органик? дар сайёраи мо афзуд. Мав?удияти оксигени озод бодхўрдашавии химиявии ?инс?ои кў?иро пур?вват намуд ва дар ?абати болоии ?ишти Замин пайваста?ои минералиро барои ?изои растан? лозимаро ?амъ намуд.
Элемент?ои ?изоии минерал? дар табиат инчунин дар ?олати бефосилаи гардиш ?арор дорад. Он?о бо решаи растан? аз хок ?аббида мешавад ва ба таркиби растани?ои зинда дохил мегарданд. Растани?оро ?айвонот ?изо мекунанд. Мурдаи растани?о ва ?айвонотро организм?ои гетеротрофии пўсонанда (редусент?о, бактерия?о, занбурў??о) минералонанд. ?амин тавр бактерия?ова занбурў??о дар гардиши модда?о на?ши му?им мебозанд.
Организм?ои зинда байни ?амдигар ало?аманд буда, бо му?ити и?отакунанда дар раванди гардиши модда?о, дар ?абати болоии Замин (хушк? ва фазои об?) ва дар ?абат?ои поёнии атмосфера ба назар мерасад.
Он?о ?ариб бефосила «пардаи ?аёт»-ро ба ву?уд меоранд. Ин пардаи ?аёт хеле тунук нисбат ба андозаи Замин аст, вале он таъсири пур?увват дорад ба табиати ?айризинда ба самт ва суръати бисёр раванд?ои геолог?, тар?и Заминро муайян мекунад (?амъ ва шустани ?инс?ои кў??, ташаккулёб? ва вайроншавии хок).
Пардаи ?аёт як?оя бо коркарди он ?инс?ои кў?? биосфераро ?осил мекунад.
Баъдтар инсон аз ?амъовар? ва шикор ба чорводор? ва зиминдор? (растанипарвар? ва коркарди хок) гузашт. Заминдор? якчанд ?азорсола?о пеш аз ин новобаста дар якчанд марказ-дар Осиёи Пеш, дар Ба?ри миёназамин, дар мамлакат?ои Осиёи ?анубу Шар??, дар Амрикои Марказ? ва ?ануб? ба ву?уд омад. Дар раванди бисёр?азорсолаи интихоби бошуурона инсон навъ?ои растани?ои маданиро бунёд кард, ки он асоси ?аёти ўро дар бар мегирад.
Дар давраи ?озира дар замин?ои коркардшуда ?ариб 2000 намуди растан? парвариш карда мешавад, вале майдони зиёд бо арзишноктарин зироат?ои хо?агии кишоварз? иш?ол мекунанд.
Дар ратсиони ?изои ?а?они имрўза на?ши калонро гандум, шол? ва ?уворимакка мебозад. Бисёр намуд?ои растани?ои сабзавот?, мевади?анда ва техник? мадан? карда шуд.
?аёти инсонро бе истифодаи растани?ои таби? тасаввур кардан аз имкон беру наст. Беша чўб барои сохтмон, исте?соли ?о?аз ва мебел меди?ад. Мар?зор, дашт, нимбиёбон, чарого?и кў??, тундра ва то ?атто биёбон манбаи ?изо барои чорво хизмат мекунад.
Ба таври васеъ захира?ои таби? дар табиат растани?ои доруг?, техник?, хўроки чорво ва дигар растани?о истифода мешаванд, бештари он?оро мадан? намуда истодаанд.
Микроорганизм?о бахусус бактерия?о на?ши гуногунро дар ?аёти мо мебозанд. Яке аз он?о (масалан, касалиовар) зиёни калон меоранд, дигарашон ба таври васеъ дар як ?атор саноати хўроквор? дар исте?соли дору ва ба монанди ин?о истифода мешаванд.
Пўшиши табии растаниг? роли аввалиндара?аро на?ши танзимкунандаро дар мубодилаи газии умум? ва дар баланси обии Замин, хокро аз вайроншав? ниго? медорад бо элемент?ои ?изо? бой мегардонад ва ба олами ?айвонот барои мав?удияташ имконият фаро?ам меорад.
Вайроншавии бебозгашти биосфера ба афзоиши а?олии Замин ва талаботи бештари инсоният ва инчунин имконияти техникии бузург доштан ба дигаргунсозии табиат оварда расонида истодааст.
Зиёдшавии а?ол? худ ба худ ба сифати сабаб?ои асосии вайроншавии биосфера шуда наметавонад, чунки захира?ои калони ма?сулоти хо?агии кишоварзиро афзудан мав?уданд. Аввал ин ки ?осилнокии зироат?ои хо?агии кишоварзиро аз ?исоби парвариши навъ?ои хубва дар ва?ти ?озира тан?о 70%-и замин?ои барои кишти хо?агии кишоварз? боб истифода шудаанд; дар охир зарари калон ба растани?ои мадан? ?ашарот?ои зараррасон, хояндагон ва барангезандагони гуногуни касали?ои растани?ои мадан? мерасонанд.
Техникаи пур?уввате, ки инсон дорад хеле тез оламродигаргун сохта истодааст, ки он ?обилияти биосфераро ба худбар?ароршав? вайрон мекунад. Дар айни замон дар Замин мо ?итъа?ои растанигие, ки таъсири прогресси исте?солиро начашидааст хело кам бо?? мондаанд. Бештари тип?ои растаниг? бебозгашт та?йир ёфтаанд то ?атто беша?ои тропик? баъди вайроншав? ?обилияти ба намуди пештарааш бар?арор шуданро надорад.
Истифодаи о?илонаи табиат, ки дар он асоси ?ифзи табиат ?арор дорад баробарвазнии биологиро ва бойгардонии онро таъмин карда метавонад. Истифодаи о?илонаи табиат Заминро барои ?аёт ва тара??иёти прогрессивии насл?ои ояндаи инсон коряом месозад.
Яке аз ро??ои ?ифзи генофонди гуногуншаклии биолог? ва намуд?ои нодир ва ма?вшудаистода ин ташкили мамнўъго??о ва парваришго??о мебошад. Дар мамлакати мо 4 мамнўъго?, 15 парваришго?, 3 бо?и милл?, 3 бо??ои таби? амал мекунанд.
Мав?удияти мамнўъго??о ва парваришго??о барои ?ифзи намуд?ои нодири растани?о кафолат дода наметавонад, чунки бештари он?о дар фазои васеъ ?ойгиранд.
Шуури шахсии ?исси масъулият ба та?дири табиат кишвар бояд дар мактаб?ои та?силоти умум? гузошта шавад. На?ши асосиро дар он бояд курси ботаника бозад. Муаллими биология бояд хонандагонро бо асос?ои чорабини?ои ?ифзи табиат, ба он?о му?аббат ба кишвари модарии худ ?идоят намояд.
Омўзонидани ботаника дар мактаби миёна ба тарбияи фаъоли ?имоятгарони табиат равона карда мешавад, фа?миши асос?ои илмии ?ифзи табиат ва ?обилияти шуурона ин ё онро интихоб намудан равона карда мешавад.
Морфология (юн. морфа-шакл, логос-таълимот) шакл?ои беруна (зо?ир?) ва сохтори дохил?,ки бевосита инсон бо чашми худ дарк мекунад ё бо воситаи асбоб?о(лупа, заррабини рўшно? ё электрон?). Ин шўъбарои сохтори ботаник? номидан мумкин аст. Морфология асоси лозимаи ибтидо? ва комиларо барои ?амаи дигар илм?ои ботаник? ташкил меди?ад. Бинобар он омўзиши ботаника аз морфология о?оз меёбад.
Морфология дар навбати худ як ?атор шўъба?оро дар бар мегирад. Ситология (юн. китос-зарф, ?у?ра) сохт ва фаъолияти ?аётии растаниро меомўзад. Гистологияи растан? (юн. Гистос-бофта) бофта?ои растаниг? ва та?симоти он?о дар узви растаниро меомўзад. Анатомияи растан? (юн. анатомо-мебурам) бо воситаи заррабин сохти растаниро меомўзад. Ба шўъбаи анатомия инчунин гистохимия дохил мешавад, к ибо ёрии заррабин ва реаксияи химияв? та?симоти модда?о дар ?у?айра ва бофта?оро муайян мекунад.
Ба сифати яке аз шўъба?ои сохтори ботаника таърихан ?удо гардидааст эмбриологияи (юн. Эмбрион-?анин) растан? гардидааст тавлидшав? ва давраи барва?ти инкишофи растаниро меомўзад.
Физиология раванд?ои ?аётии ба растан? хосро меомўзад (мубодилаи модда?о, расиш, инкишоф ва ?..). Аз физиологияи растан? биохимия ва биофизикаи растан? муста?ил гардидааст.
Систематикаи растан? якчанд ма?садро мегузорад. Пеш аз ?ама тамоми намуд?ои мав?удро тасвир намудан, ин намуд?оро бояд тасниф намудан, яъне та?симот ба таксоном?ои бештар калони гурў??ои таксоном? (юн. таксис-?ойгиршавии бо тартиб, номос-?онун) таксон?о-авлод, оила,тартиб, синф ва шўъба.
Вазифаи асосии систематика-бар?ароркунии ро??ои та?аввули олами растан? мебошад. Барои ?алли ин вазифа систематика на балки та?лили морфолог? истифода мебарад, ў маълумот?ои ?амаи илм?ои ботаникиро ?алб менамояд. Мувофи?и ифодаи академик А.Л.Тахтад?ян онро «та?курс? ва то?и ботаника» номидан мумкин аст.
Бар?ароркунии рафти тара??иёти та?аввули растаниро палеоботаника (юн. Палайот-?адим) р? мерасонад, намуди растани?ое, ки дар давраи гузаштаи геолог? ва мурдарафта то замони мо дар намуди сангшудамонда ва изашон дар ?нс?ои кў?? бо?имондаро меомўзад.
Фитосенология-?амоаи растаниро (юн. Фитон-растан?, кайнос-умум?) меомўзад. Дар зери фитосенология ма?мўи растани?ое, ки таърихан мутоби?гардида дар як?ояг? мав?удбуда ва марзи муайянро иш?ол намудан фа?мида мешавад.
Бо фитосенология флористика хело ало?аи зич дорад. Вазифаи асос? дар тартиб додани флора рўйхати ?амаи намуд?ои дар марзи муайян зиндагикунанда фа?мида мешавад.
Географияи растан? на та?симшавии намуд?ои намуд?ои растан? ва фитосеноз?о дар сат?и Замин дар ало?аманди бо и?лим, хок ва таърихи геолог? омўхта мешавад.
Экологияи (юн. ойкос-хона) растан? ало?амандии ?амдигарии растан? бо му?ити и?отакунанда ва таъсири он ба сохт ва фаъолияти ?аёти растаниро меомўзад. Бояд ?амаи шўъба?ои ботаника бояд характери эколог? дошта бошад.
Шўъба?ои асоси ?удо карда шудан ботаника аз ?амдигар якбора ?удо нестанд ва та?симоти он?о ба сифати илми муста?ил ба дара?аи хеле шарт? ст. Масалан, надонистани ?онунияти инкишофи организм?о сохтор ва динамикаи ?амоаро фа?мидан номумкин аст.
Просмотр: 2167
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved