Дата: 2014-02-21
На?ша
1. Мазмун ва хусусият?ои фалсафаи Э?ё
Давраи Э?ё (лотин? Ренессанс, ба рус? Возрождение) аз о?ози аср?ои XIV то инти?ои асри XVI-ро дарбар мегирад, ки аз ?и?ати ?одиса?ои и?тимоию фар?анг? давраи ни?оят бою пурсамар ва пурм??таво мебошад. Дар ин давра р??ияи аз нав зинда кардани тамаддуну фар?анги бостонии Аврупо, ки намунаи баланди он фар?анги Юнони ?адим аст, ?укмрон буд. Он аз бозгашт, нусхабардории тамаддуни гузашта ибтидо ёфта, то ба ташаккули илму фар?анги наву тоза дар сат?и баландтаре ан?омид.
Намоёнтарин ?одиса?ои ин давра: о?ози муборизаи сиёс? ва мафкурав? бо сохти феодал? ва калисои католик?; пайдоиши суннати инсонд?ст? (гуманизм); о?ози ?аракати исло?талаби (реформатсия)-и дини насрон?; ин?илоби ами? дар ?а?онбин? ва сурати илмии олам.
Дар ин давра дар ?ама со?а?ои фар?анг бар?астатарин шахсият?о, ки то имр?з осорашон намунаи шо?кори?о ва шо?асар?о ба шумор мераванд, ба миён омаданд. Аз ?умла, дар со?аи адабиёту фар?анг, муаллифи «Базм» ва «Маз?акаи ило??»-и Данте Алигер, «Кантсисер» ва соната?ои Франсиско Петрарка, муаллифи «Декамерон»-и ?ованни Боккаччо, ?амчунин адибон Вилям Шекспир, Сервантес, Ф.Рабле, мусаввирон Леонардо да Винчи, Раффаэлло Санти, ?айкалтарош Микелан?ело Бусмарат? мебошанд.
Дар со?аи илм ва фалсафаи табиат Николай Коперник (1473-1543), Галилео Галилей (1546-1642), Иоганн Кеплер (1571-1630); дар со?аи дин зу?ури ?аракати Исло? (М.Лютер (1483-1546), У.Сивингли (1484-1531), Ш. Калвин (1509-1531); дар илми сиёсат: Никколо Макиавелли (1469-1527), Жан Баден (1530-1536) ва сотсиалистони ормон? Томас Мор (1479-1555), Томмазо Кампанелла (1568-1639) зу?ур карданд.
Файласуфони маъруфи ин давра Георги Гемистос (1360-1425), Пико де Мирандола (1463-1495), Петро Помпанатси (1462-1525), Мишел де Мантен (1833-1592) муаллифи китоби «Та?риба?о», Ларентсо Вала (1407-1457) муаллифи «Дар бораи неъмат?ои ?а?и?? ва дур??ин», «Дар бораи озодии ирода»; Николаи Кузан? (1401-1464) муаллифи «Хоксор», «Оид ба хирадманд?»; ?ордано Бруно (1546-1600) муаллифи китоби «Дар бораи беохирии Кай?он ва олам?о» мебошанд.
Фалсафаи давраи Э?ё асосан чунин усул ва хусусият?оро дорост:
фалсафаи давраи Нав
Фалсафаи аср?ои XVII ва XVIII. Дар охири асри XVI ва ибтидои асри XVII се кашфиёти му?им: чопи китоб, борут ва с?зани ?утбнамо (компас) кашф шуда, симо ва ?олати ?амаи оламро дигаргун кард ва такони бесоби?ае ба пешрафти та?рибав? дод.
Му?имтарин аломати р??ияи ин давра майли зиёд ба донистани асрори табиат ва истифодаи он ба нафъи инсон аст. Ин р??ия ба он водошт, ки тамоми фалсафаи гузашта, зери тан?ид ?арор гирифт. Ин равия аз Бэкон о?оз гардида дар Декарт, Кант, то таълимоти марксистии асри XIX таъйинкунандаи равиши фалсафаи нав гардид.
Р??ияи мавсуф зарурати коркарди усулу равишшинос? (методологи)-и навро ба миён гузошт. Ин буд, ки масъала?ои асосии ба?с?ои фалсафии замони Нав пеш аз ?ама дар атрофии назарияи маърифат давр мезаданд. Му?имтарин равиш?ои фалсафии ибтидои асри XVII то охири асри XVIII аз ин?о иборатанд.
Фалсафаи маорифпарвар? ва а?лгаро?, ки намояндагонаш Р.Декарт (1596) Б.Спиноза (1632-1677), Г.В. Лейбнис (1616-1716); та?рибагаро?: Г.Гоббс (1588-1650), ?.Локк (1632-1777), ?.Беркли (1685-1753), Д.Юм (1711-1776); маорифпарварии франсав?: Б.Паскал (1623-1662), Ф.М.Волтер (1694-1778), Ш.Монтеске (1623-1663), Ж.Ж.Руссо (1712-1778), Ш.О.Ламетри (1709-1751), П.Голбах (1723-1789), К.Гелветсий (1715-1771), Д.Дидро (1713-1784) буданд.
Френсис Бэкон (1561-1626) асосгузори равиши нави илм?, сардафтари та?рибагаро? (эмпиризм) дар фалсафа буд. Аз худи ном?ои осори Бэкон «Органони нав» ва «Атлантидаи нав» навоварии ? дар со?а?ои фалсафа ?увайдост.
?адафи илм ба а?идаи Бэкон ?окимияти инсон бар табиат аст, яъне бояд ба инсон хизмат кунад, илм ин тавоно?, ?удрат аст. Бэкон ро?и дастёб? ба ?окимияти инсон бар табиатро аз тари?и дониш имконпазир медонист, барои расидан ба чунин дониш бояд равиши та??и?ро исло? кард.
Бэкон ву?уди монеа?о дар касби илму дониш ва шинохти ?а?и?атро ошкор карда, масъалаи аз миён бардоштани он?оро гузошт. Ин монеа?оро Бэкон шаба??о ё бут?о номидааст, ки иборатанд аз бути шахс?, бути бозор?, бути намоиш?. Бэкон дар «Органони нав» тамоми фалсафаи юнон? (ба ?узъ мактаби табииёт) ва фалсафаи мадрас? (схоластика)-ро сахт тан?ид намудааст.
Вай мег?яд, он?ое, ки бо илм маш?ул будаанд ё та?рибагаро (эмпирик) буданд, ё ?азмиятгаро (догматик). Эмпирик?о мисли м?рча фа?ат ба ?амъ кардан маш?уланд. Ратсионалист?о мисли тортанак аз худ дар атрофи худ тор мекашанд. Замб?рони асал усули мобайниро интихоб карда, аз гул?ои бо? ва са?ро нак?ат гирд меоранд, онро та?йир меди?анд ва бо ?обилияти худ дигаргун месозанд. Бэкон мег?яд, кори ?а?и?ии фалсаф? аз ?амин кори замб?р фар? надорад ва бояд умедвор буд, ки байни мушо?идоти та?рибав? ва тафаккур иттифо?и наздику вайроннашаванда бар?арор хо?ад шуд.
Бэкон дар китоби «Атлантидаи нав» тимсоли давлати ормониро нишон додааст, ки бар хилофи давлати ормонии Афлотун бунёди он на ба шо?и одилу ?аким, балки ба илму техникаи нав мебошад, ?арчанд ки на?ши шо?и одилу ?аким низ дар ин давлат муассир аст.
Томас Гоббс (1588-1650) фалсафаи Бэконро низом бахшид. Мувофи?и назарияи Гоббс ?а?он ма?м?и кулле аз ?исм?ои модд? аст, ки ?ама бар ?онуни ?аракати механик? тобеанд. Вай ?атто зиндагии равон?-психикии инсонро бо меъёр?ои ?аракати механик? баён ва равонро таркибе аз механизми бадан медонад. Усули маърифати ? пайвасти сунъии ратсионализм-а?лгаро? ва номинализм - номгаро? аст. Гоббс ву?уди р??ро бе ?исм инкор мекунад ва мег?яд, агар ?ав?ар р??он? мебуд, вай донистанашаванда буд. Р??ро вай ?амчун ?исми табиии ни?оят тунуке медонад, ки ба э?сости мо таъсир надорад, вале фазоро пур кардааст.
Асари маъруфи Гоббс дар мавз?и и?тимо? ва давлатдор? «Левиафан» мебошад, ки дар инкишофи афкори и?тимоии аврупо? таъсири калон расонидааст. Вай таълим медод, ки вазифаи якумдара?аи давлат бар?арории сул? ва таъмини осоиштагии ша?рвандон, амнияти байни мардумон ва хал??о мебошад.
?он Локк (1632-1704) файласуфи англис ?амчун та?рибагаро ва э?сосгарои модд? ш??рати бештаре пайдо кардааст. Вайро асосгузори равиши э?сосгаро? (сенсуализм) мешуморанд. Бар хилофи а?идаи Су?рот ? дониши фитриву модарзодиро инкор кардааст. Тиб?и таълимоти Локк равони к?дак ?ангоми таваллуд, то та?рибаи ?исс? мисли «tabula rasa» , яъне тахтаи тоза соф аст. Дар он ?е? гуна идея?ои фитр? - модарзод? нест. Ин андеша?ои Локк инкори назарияи Су?рот, Афлотун ва пайравони он?о буд. ?он Локк донишро ма?сули ду навъ та?риба: та?рибаи зо?ир? ва ботин? медонад.
Рене Декарт (1596-1650) асосгузори фалсафаи навини аврупо? аст. Вай мисли Бэкон ба ?амаи му?окима?ои гузаштае, ки инсоният ба он бовар? дошт, шуб?а карданро тал?ин намудааст. Сарлав?аи китоби маъруфи ? «Усули фалсафа» бо чунин ?умла о?оз мешавад: «Барои озмуни ?а?и?ат, ?ар кас бояд дар т?ли зиндагии худ, то он ?о ки мумкин аст, як бор дар мавриди ?ама чиз шакк кунад».
?ан?з пеш аз Декарт дар таърихи фалсафаи то?ик Имом Фахри Розиро «шайхулмашкукин» номида будаанд. Ин дуюмин ?акиме (яъне Декарт), ки масъалаи зарурати шаккро дар маърифат ба миён гузоштааст. Шакк кардан нишонаи андешидан аст ва назди Декарт андешидан, ё фикр кардан маф?уми ?ав?ар? аст. Сухани ? «Ман меандешам, пас ?астам» – Coqito erqo sum бо номи «бур?они когито» дар фалсафаи навин маъруф гардидааст.
Фалсафаи Декарт дугаро-санав? (дуалист?), яъне м?ъта?ид бар ву?уди ду ?ав?ар (субстансия) аст.
Декарт мег?яд, ки гет? аз ду таркиб (constituent) ё ду гуна ?ав?ар (substance) бо номи ?исм ва зе?н иборат аст. Нишонаи зотии ?исм ё модда ё т?лу арз (extension) ё андоза (dimension) мебошад. Нишонаи шиносоии зе?н (ё ?ав?ари зе?н?) андеша, ё фаъолияти андеша аст. Фа?ат ?исм ва зе?н ?ав?аранд, ?ама чизи гет? ба яке аз ин ду та?вилпазиранд ё оризанд. Аммо ?исм ва зе?н ?е? кадом ба рост? устувор ба зот нестанд, зеро ки ба а?идаи Декарт тан?о Худо (ё ?ав?ари ило??) ?оим ба зот аст ва ин ду ?ав?ари дигар ба баракати ? ?ав?аранд.
Файласуфи нидерланд? Бенедикт Спиноза (1632-1677) асосгузори фалсафаи пантеизм (?амахудо?, ё ва?дати ву?уд) ба шумор меравад. Му?имтарин осори ? «Рисолаи ило??-сиёс?», «Рисолаи сиёс?» ва «Ахло?» аст. Дар ташаккули афкори фалсафии ? таъсири ?.Бруно, Р.Декарт ва Г.Гоббс зиёд мебошад. Ба а?идаи Спиноза ?аст? аз як ?ав?ар беш нест, он ?ав?ар ?амон табиат (худо) аст. Худо ва табиат аз ?ам ?удо нестанд. ?ав?ар дорои сифати зиёд аст, вале барои а?ли инсони фон? тан?о ду сифати он: имтидод ва тафаккур ошкор мешавад. Ин ду сифат (атрибут)-и ?ав?ар? бар акси Декарт хусусияти санав? (дуалист?) нестанд, балки айни зоти ?ав?ари во?иданд.
Спиноза яке аз аввалин муборизи ро?и озодии эъти?од, сухан ва ?у?у??ои башар мебошад. Ба а?идаи Спиноза «?адафи ни?оии давлат он нест, ки одамонро дар тарс, зери султаи дигарон ниго? дорад, балки баръакс дар он аст, ки ?ар якеро аз тарс озод кунад, то вай бехатар ч? ?адар ки мумкин аст, зиндаг? кунад»…
Г.В. Лейбнитс (1646-1716) муаллифи китоб?ои «Та?рибаи нав оид ба хиради инсон?», «Усули таби? ва ило??», «Монадашинос?» ва «Теодесия» аст. Вай таълимоти Декарт ва Спинозаро ро?еъ ба назарияи ?ав?ари имтидод ва таълимоти тозае дар ин маврид оид ба монада?о (во?ид?о) - ?ав?ар?ои соддаву та?зиянопазир, «атом» ё зарроти ?а?и?ии табиат ё унсур?ои ашё ба ву?уд овард. Монада?о абад? ва фанонопазиранд, он?о ба таври таби? пайдо ва нест шуда наметавонанд, балки сарчашмаи ило?? доранд. Ягона сифати ?ав?арии монада?о бояд андеша бошад.
Лейбнитс монанди Декарт ва Спиноза фалсафаи худро бар пояи маф?уми ?ав?ар ?арор меди?ад. Ихтилоф бо он?о дар бобати ми?дори ?ав?ар?о ва робитаи р?? бо модда мебошад. Лейбнитс бар ву?уди ?ав?ар?ои нома?дуд м?ъта?ид аст. Вай дар манти? илова ба ду усули тафаккури Арасту: асли тано?уз - зиддият ва ?а?и?ат, асли сеюм асоси кориро дохил кард.
Монада?о ё во?ид?о силсиламаротиберо ташкил мекунанд, ки дар он?о ?ар во?иде мартабаи худро дорад. Лейбнитс ?адди се синф монада?оро бар асоси зина?ои майл (appetitio nes)-и он?о ба камол ?удо кардааст, ки ба истило?и Мавлоно Рум? ?амон зина?ои ?амодиву набот? (дар як?ояг?) ва ?айвониву инсон? ё се нафс: нафси набот?, ?айвон?, а?лонии Арасту мебошад ва ин зина?ои майл ба камол бо зинаи инсон? хотима намеёбад ва дар масири камоли ило?? бени?оят аст. ?ама монада?о як во?иди ?амо?анги ягонаи табииро ташкил мекунанд «?е? ?оне бе тан ва ?е? тане бе ?он нест».
?.Беркли (1685-1753) яке аз зе?нгароёни субъективисти давраи Нав дар фалсафа мебошад. Вай ?амчун муна??иди таълимоти моддагаро? ва инкори модда чун асоси ?ав?ари ?исм ва назарияи И.Нютон дар бораи фазо ва ?ам инкори таълимоти ?.Локк дар бораи пайдоиши модда ва фазо дохил шудааст. Вай а?ида дошт, ки инсон муста?иман ?е? чизеро ?узъ идея?ояш дарёфт намекунад ва ву?уди чиз?о вобаста ба идрок аст. Намуд?о - идея?о бошанд, худ ба василаи як зоти ?айри?исмон?, яъне р?? дарёфт мешаванд, ки ?одир ба офариниши идея?о аст.
Идеализми субъективии Беркли аз тарафи Давид Юм (1711-1776) такмил дода мешавад. Юм файласуфи шаккок ва позитивист аст. Вай ба саволи «оё олам ву?уд дорад? -Намедонам» ?авоб медод. Сабаб он аст, ки мувофи?и а?идаи ?, одам ?удрати берун омадан аз ?удуди э?сосоти худ ва фа?мидани чизе берун аз худро надорад.
Просмотр: 23656
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved