Дата: 2016-05-19
Маф?ум ва а?амияти шартномаи ме?нат?.
?ониб?о ва тартиби умумии бастани шартномаи ме?нат?.
Мазмуни шартномаи ме?нат?.
Намуд?ои ало?идаи шартномаи ме?нат?.
Та?йир ёфтани шартномаи ме?нат?.
?атъшавии шартномаи ме?нат?. Му?аррароти умум? оид ба ?атъшавии шартномаи ме?нат?.
Бекор намудани шартномаи ме?нат? бо ташаббуси корманд.
Бекор намудани шартномаи ме?нат? бо ташаббуси корфармо.
?атъшавии шартномаи ме?нат? бинобар ?олат?ои ба иродаи ?ониб?ои он вобаста набуда.
Ба расмият даровардани ?атъшавии шартномаи ме?нат?.
Дафтарчаи ме?нат?.
Кўмакпул? бинобар аз кор озодкун?.
Мутоби?и моддаи 26 КМ ?Т Шартномаи (?арордоди) ме?нат? - созишномаи байни корфармо ва корманд мебошад, ки тиб?и он корманд вазифадор аст кор?оро аз рўи як касб, якчанд касби муайян, ихтисос ё вазифа бо дара?а?ои дахлдор, бо риояи тартиби дохилии ме?нат? и?ро намояд, корфармо бошад, вазифадор аст барои ?амин кор ба корманд музд ди?ад ва шароити ме?натро, ки санад?ои ?онунгузор? ва дигар санад?ои меъёрии ?у?у?и оид ба ме?нат ва созишнома?ои тараф?о муайян намудаанд, таъмин кунад.
?у?у? ба ме?нат яке аз му?имтарин ?у?у??ои и?тимо? -и?тисодии ?ар як ша?рванди ?ум?урии То?икистон ма?суб мегардад. Тиб?и моддаи 35 Конститутсияи ?Т ?ар кас ба ме?нат, интихоби касбу кор, ?ифзи ме?нат ва ?имояи и?тимо? ?ангоми бекор? ?а? дорад. ?у?у? ба ме?нат маънои онро дорад, ки ?ар як фард озодона ?обилияти ме?натии худро ба амал бароварда, ба он ихтиёрдор? менамояд ва ?е? касро ба ме?нати и?бор? ?алб намудан мумкин нест, ба истиснои маврид?ое, ки ?онун муайян кардааст.
Дар гузаштаи на чандон дур ро?у василаи ан?ариб ягонаи ихтиёрдории озодона аз ?обилияти ме?нат?, интихоби озодонаи касбу кор ва билохир пиёда сохтани ?у?у? ба ме?нат, шартномаи ме?нат? ба ?исоб мерафт. Феълан, ки дар радифи ташкилот?ои давлат? теъдоди зиёди ташкилот?ои ба моликияти хусус? асосёфта, со?ибкории инфирод? рўи кор омада, фаъолият доранд, ?ар кас имкон пайдо намудааст, на тан?о тавассути шартнома?ои (?арордод?ои) ме?нат?, инчунин тавассути шартнома?ои граждан? - ?у?у?? оид ба татби?и ме?нат кору фаъолият намояд.
Ани?ан муайян накардани намуди шартнома (шартномаи ме?нат? ё шартномаи ?у?у?ии граждан? оид ба ме?нат) аз ?ониби тарафайн боиси минбаъд рух додани низои байни он?о гаштанаш мумкин аст ва барои посух додан ба ша?рванд дар хусуси то ч? андоза асоснок ва ?а??онй будани иддаои ў, ?абл аз ?ама, зарурати муайян намудани хусусияти муносибат?ои ме?нат? ва табиати ?у?у?ии он?о ба миён меояд.
Хусусият ва табиати ?у?у?ии муносибат?ои ме?нат? бошад, ба намуд ва мо?ияти ?у?у?ии шартнома, ки асоси пайдоиши ин муносибат?оро ташкил меди?ад, марбут аст. Аз ин рў, ?удудгузор? миёни шартномаи ме?нат? ва шартнома?ои граждан?-?у?у?? оид ба татби?и ме?нат а?амияти назарияв? ва амалиро касб менамояд.
Якчанд шартнома?ои граждании ?у?у?? мав?уданд, ки ба татби?и ме?нат иртибот доранд.
Тиб?и шартномаи пудрат як тараф (пудратч?) ў?дадор мешавад, бо супориши тарафи дигар (фармоишгар) кори муайянеро ан?ом ди?ад, онро дар мў?лати муайян ба фармоишгар супорад ва фармоишгар бошад, ў?дадор мешавад, ки корро ?абул намуда, ?а??и онро пардозад (моддаи 714 Кодекси граждании ?ум?урии То?икистон)1.
Аз му?аррароти моддаи 714 КГ ?Т чунин ба назар мерасад, ки предмети шартномаи пудратро гўё и?рои кори муайян ташкил медода бошад. Аммо дар асл ин тавр нест. Предмети шартномаро на и?рои кори муайян, балки тайёр кардан ё коркарди ашё ё нати?аи и?рои кор ташкил меди?ад, ки инъикоси худро дар модцаи 715 КГ ?Т ёфтааст.
Дигар шартномаи граждан?-?у?у??, ки ба ме?нат иртибот дорад, хизматрасонии пулак? мебошад, ки тиб?и он бо супориши фармоишгар и?рокунанда вазифадор аст, хизмате расонад (амали муайян ё фаъолияти муайянро ан?ом ди?ад), ки дорои шакли ашё? набошад ва фармоишгар ў?дадор аст арзиши онро пардозад (моддаи 797 КГ ?Т). Предмети шартнома бошад, аз хизматрасонии ало?а, тибб?, байтор?, бозбин?, машварат?, иттилоот?, оид ба таълим, фар?анг?, сайё?? ва ?айра иборат аст. Одатан хизматрасонии пулак? хусусияти якдафъаг? дошта, подоши он ?абл ё баъд аз расонидани хизмат сурат мегирад.
Шартномаи супориш бошад, шартномаест, ки тиб?и он як тараф (вакил) аз ном ва аз ?исоби тарафи дигар (ваколатди?анда) и?ро кардан ё ба ?о овардани амали муайяни ?у?у?иро ў?дадор мешавад (моддаи 912 КГ ?Т). Аз таърифи шартномаи мазкур чунин бармеояд, ки вакил и?рои кор ё амали муайяни ?у?у?иро на бо та?озои функсияи ме?нат?, балки бо назардошти а?ди граждан?, илова ба ин, на аз ном ва на барои худ, балки аз ном ва барои ваколатди?анда ан?ом меди?ад.
Дар шартномаи комиссия, ки яке аз намуд?ои шартномаи ?у?у??-граждан? ма?суб мегардад, як тараф (комиссионер) ў?дадор мешавад бо супориши тарафи дигар (комитент) бо подошпул? як ё якчанд а?дро бо номи худ, вале аз ?исоби комитент ан?ом ди?ад (моддаи 927 КГ ?Т). Дар шартномаи мазкур ба ?айси предмети он на кори муайян, балки ан?оми як ё якчанд а?д баромад мекунад.
Ба сифати яке аз шартнома?ои граждан?-?у?у?ии ба шартномаи ме?нат? ?ам?аворро шартномаи идораи ба бовар? асосёфтаи амвол ма?суб мешавад, ки тиб?и он як тараф (муассиси идора) ба тарафи дигар (сардори ваколатдор) барои мў?лати муайян ?и?ати идораи ба бовар? асосёфта амвол меди?ад ва тарафи дигар ў?дадор мешавад, ки идораи ин амволро ба манфиати муассиси идора ё шахси зикрнамудаи ў (бадастоварандаи фоида) ан?ом ди?ад (моддаи 943 КГ ?Т).
?обили тазаккур аст, ки нисбати шартномаи идораи ба бовар? асосёфтаи амвол дар адабиёти юридик?1 фикри ?олибе иброз шудааст, ки тиб?и он бастани чунин шартнома бо ро?барони ?амъият?ои са?ом? ва алалхусус ташкилот?ои давлат? номатлуб дониста мешавад. Мо комилан ?онибдори ин а?идаем. Зиёда аз он, ба андешаи мо, бастани шартномаи идораи ба бовар? асосёфтаи амвол бо ро?барони ташкилот?ои давлат? ва корпоратив? на ин, ки амали номатлуб, балки амали мутла?о зиёдат? ва нолозим мебошад. Барои ваколатдор намудани ро?барон ?и?ати идораи ба бовар? асосёфтаи амволи ташкилот?ои давлат? ва корпоратив? шартномаи (?арордоди) ме?натии байни он?о ва муассисон (со?ибмулкон) басташуда кофист. Идораи амвол аз ?ониби ро?барон яке аз ?у?у?у ў?дадории он?о ма?суб мешавад, ки дар доираи муносибат?ои ?у?у?ии ме?натиашон бо муассисон (сохибмулкон), ки ба ?айси корди?анда баромад менамоянд, амал? мегардад.
Дар баробари та??и?и бархе шартнома?ои граждан?-?у?у??, ки ба татби?и ме?нат иртибот доранд, та??и? ва муайян намудани объект, предмет ва мазмуни шартномаи (?арордоди) ме?нат? зарур меояд.
Тиб?и моддаи 26 КМ ?Т шартномаи ме?нат? гуфта, созишномаи байни корфармо ва кормандонро меноманд, ки мутоби?и он корманд вазифадор аст кор?оро аз рўи як касб, якчанд касби муайян, ихтисос ё вазифа бо дара?а?ои дахлдор, бо риояи тартиботи дохилии ме?нат? и?ро намояд, корфармо бошад, вазифадор аст барои ?амин кор ба корманд музд ди?ад ва шароити ме?натро, ки санад?ои ?онунгузор? ва дигар санад?ои меъёрии ?у?у?? оид ба ме?нат ва созишнома?ои тараф?о муайян намудаанд, таъмин намояд.
Аз таърифи шартномаи (?арордоди) ме?нат?, пеш аз ?ама, чунин хулоса бармеояд, ки он хусусияти мутла?о шахс? дорад. Аз ин рў, иваз намудани коркун бо дигар шахс номумкин аст.
Дуюм, шартномаи ме?нат? ?араёни ме?натро танзим менамояд. Предмети шартномаи граждан?-?у?у?ии ба ме?нат иртиботдоштаро бошад, на ?араёни ме?нат, балки нати?аи он ташкил меди?ад.
Сеюм, кормандони шартномаи (?арордоди) ме?натиро баста, муваззафанд корро тан?о аз рўи касб, ихтисос ё вазифа бо дара?аи муайян и?ро намоянд, ки чунин ?олат ба шартнома?ои граждан?-?у?у?ии ба ме?нат иртиботдошта хос нест.
Чорум, кормандони шартномаи (?арордоди) ме?натиро баста, ба ?айати шахсии ташкилот шомил шуда, ў?дадор мешаванд, ба тартиботи дохилии ме?натии ташкилот итоат намоянд (моддаи 26 КМ ?Т) ва ?ангоми вайрон намудани интизоми ме?нат ба ?авобгарии интизом? кашида шуданашон мумкин аст. Аз рўи шартнома?ои граждан?-?у?у?? бошад, ша?рвандон метавонанд корро дар даври барояшон ?улай и?ро намоянд, ё хизматеро расонанд.
Пан?ум, ?а?и ме?нат аз рўи шартномаи (?арордоди) ме?нат? на тан?о барои нати?аи кор, балки барои ва?ти коркардадодашуда пардохта мешавад. ?амзамон пардохти даврии (такроршавандаи) музди ме?нат, ба?ои он дар ?олат?ои му?аррарнамудаи ?онунгузор? кафолат дода мешавад. Аз рўи шартномаи граждан?-?у?у?? бошад, ?а? мутла?о барои нати?аи кор дода мешавад.
Шашум, корфармо ў?дадор аст ?араёни ме?натро ташкил намуда, барои кормандон шароит?ои мусоид ва бехатари ме?натро фаро?ам оварад.
?афтум, корди?анда ?у?у? дорад аз корманд риояи ?атъии ?оида?ои тартиботи дохилии ме?натиро талаб намояд. Тиб?и шартнома?ои граждан?-?у?у?? оид ба татби?и ме?нат бошад, тараф?о ў?дадори?ои шартномавиашонро ба таври мухторият и?ро менамоянд.
?аштум, муносибат?ои ме?натии дар асоси шартномаи (?арордоди) ме?нат? баву?удомада хусусияти устувор, бардавом ва пойдорро доро буда, иштирокчиёнашон аз доираи васеи ?укук?ое, ки ба ?ониб?ои шартнома?ои граждан?-?у?у?? оид ба татби?и ме?нат хос нестанд, бархурдоранд. Масалан, тиб?и моддаи 4 КМ ?Т давлат барои ?ар як корманд кафолати хуку??ои зайлро му?аррар намудааст:
ба?равар шудан аз хадамоти ройгон ?и?ати интихоби касб, бозомўз? ва такомули тахассус;
мусоидати ройгон дар интихоби кори муносиб ва бокортаъминкун? мутоби?и ?обилият ва омодагии касб?;
шароити ме?нати ?авобгўи талаботи бехатар? ва гигиен? буда;
истиро?ат бо ро?и му?аррар намудани давомияти ва?ти кор?, рўз?ои ?ар?афтаинаи истиро?ат, рухсатии ?арсолаи боподош, рўз?ои кўто?и кор? барои як ?атор ихтисос ва кор?о;
иштирок дар идора намудани ташкилот;
?уброни харо?оти модд? барои кўчидан ба ?ои нави исти?омат ва кор;
мутта?ид шудан дар иттифок?ои касаба ва дигар созмон?ои ифодагари манофеи кормандони коллектив?ои ме?нат?;
корпарто?;
кўмакпул? тиб?и су?уртаи и?тимо? дар ?олат?ои мува??атан гум кардани ?обилияти ме?нат? ва дигар ?олат?ои му?аррарнамудаи ?онун;
?имоя аз бекор? ва ?айра.
Тиб?и моддаи 5 КМ ?Т бошад, корфармо ?у?у? дорад ташкилотро идора кунад ва дар доираи сало?ияти худ ?арор?о ?абул намояд, шартнома?ои (?арордоди) ме?нат? бандад ва он?оро бекор намояд, шумораи барои и?рои кор зарурии кормандонро муайян кунад, дар доираи сало?ияти худ санад?ои дохилии (локалии) меъёрии барои кормандон ?атмиро ?абул намояд, аз кормандон и?рои ?оида?ои тартиботи дохилии ме?нат, дигар ?оида?о ва му?аррарот, инчунин созишнома?ои ме?натиро талаб намуда, дар сурати аз ?ониби корманд вайрон кардани интизоми ме?нат ўро ба ?авобгарии интизом? кашад, як?оя бо дигар корфармоён ба?ри ?имояи манфиат?ои касбии хеш итти?одияи ?амъият? ташкил ди?ад ва ба чунин итти?одия?о шомил гардад.
Азбаски шартнома?ои (?арордод?ои) ме?нат? дар ?иёс бо шартнома?ои граждан?-?у?у?? оиди татби?и ме?нат, доираи васеътари ?у?у? ва кафолат?ои ?ифзи манфиат?ои кормандонро пешбин? менамоянд, дар амалия ташкилот?ои ти?орат? ва со?ибкорони инфирод? кўшиш ба хар? меди?анд, бо ша?рвандон на шартнома?ои (?арордод?ои) ме?нат?, балки шартнома?ои граждан?-?у?у?? банданд1.
Дар иртибот бо ин таъкиди якчанд ну?таи му?имро зарур мешуморем.
Он тавре ки тазаккур дода будем, Конститутсияи ?Т принсипи озодии ме?натро эълон доштааст, ки асосан тавассути бастани шартномаи (?арордоди) ме?нат? амал? мегардад. Дар навбати худ, озодии ме?нат ва озодона бастани шартномаи (?арордоди) ме?нат? якчанд ?анбаро доро мебошанд.
?анбаи аввал ва му?имтарин он аст, ки озодии шартномаи (?арордоди) ме?нат? тан?о он ва?т ?ой дошта метавонанд, ки агар иродаи тараф?ои шартнома (?арордод), бахусус корманд ?ангоми бастани он дучори ?е? гуна фишор, тазйи?, фиреб, иштибо? ё гумро?соз? нагашта бошад.
Дуюм, ?ангоми бастани шартномаи (?арордоди) ме?нат?, тараф?ои он озод буда, дорои ?у?ук?ои баробаранд. Сеюм, шахс ?у?у?и интихоби озодона ва муста?илонаи бастани ин ё он намуди шартномаро (шартномаи ме?нат? ё граждан?-?у?у?ии ба ме?нат иртиботдошта) доро мебошад. Аз ин рў, ма?омоти баррасикунандаи ба?с?ои ме?нат?, аз ?умла ма?омоти судиро лозим меояд, ки ?ангоми баррасии ба?с?о оид ба муайян намудани тааллу?мандии шартнома ба ?у?у?и ме?нат? ё ?у?у?и граждан?, ба ну?та?ои фав?уззикр да?и?ан тава??ў? намоянд. Тафовути шартномаи (?арордоди) ме?нат? аз шартнома?ои ?у?у??-граждании ба ме?нат иртиботдошта бо навишта?ои боло ма?дуд намешавад. Дар ?у?у?и граждан? чунин му?аррароте ?ой дорад (моддаи 187 КГ ?Т), ки тиб?и он риоя нашудани шакли а?д боиси беэътибории он гаштанаш мумкин аст. Аммо дар ?у?у?и ме?нат? ин масъала бо дигар ранг сурат мегирад. Дар моддаи 28 КМ ?Т омадааст, ки «ба кор ?абул намудан бо фармони (амри) ро?бари ташкилот ё шахси ваколатдори ў ба расмият дароварда мешавад. Фармон (амр) ба корманд бо гузоштани имзо эълон карда мешавад». Лекин ?исми 4 моддаи мазкур меъёреро му?аррар намудааст, ки тиб?и он амалан ро? додан ба кор боиси ба ву?уд омадани муносибат?ои ?у?у?ии ме?нат? гашта, маънои баста шудани шартномаи ме?натиро дорад. Пас, дар ?у?у?и ме?нат? риоя нашудани шакли хаттии шартномаи ме?нат? боиси беэътибор донистани он шуда наметавонад. Корманд худ баста шудани шартномаи ме?натиро ба расмият дароварда наметавонад. Ба расмият даровардани шартномаи ме?нат? вазифаи корфармо мебошад ва ?амагуна иддао барои ан?ом надодани чунин амал ва барои во?еан ба кор ро? дода шудани кормандро на ба унвони корманд, балки ба унвони корфармо ирсол намудан зарур аст аст. ?амин тари?, дар байни корфармо ва корманд ?ой доштани муносибат?ои ме?натиро на тан?о интишори фармон, инчунин мав?уд будани дигар аснод, аз ?умла аризаи корманд бо сабти ризояти корфармо, ведомости ?а?ди?? ва ?айра собит месозад. Чунин хусусияти шартномаи ме?нат? ба?ри ?ифзи ?у?у?у манфиат?ои корманд нигаронида шудааст.
1 Ниг.: Миронов В.И. Трудовое право России. Конспект курса лекции. М., «Бизнес школа – Интел - синтез», 2001.-С.138.
1 Ниг.: Ершов В.В., Ершова Е.А. Трудовой договор. Серия «Российское право: Теория и практика». Учебно-практическое пособие. –М.: Дело, 1999. –С.78.
Просмотр: 2999
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved