Дата: 2016-05-18
Ба сифати субъект?ои муносибати ?у?у?ии ме?нат? корманд (ашхоси во?е?) ва корфармо (ашхоси ?у?у?? ва во?е?) ма?суб мешаванд, ки бидуни он?о муносибати ?у?у?ии ме?нат? ?ой дошта наметавонад.
Корманд шахсе мебошад, ки дар муносибат?ои ме?нат? бо корфармо дар асоси шартномаи (?арордоди) ме?натии басташуда ?арор дорад.
Тан?о корманд ?у?у? дорад ?обилияти ба ме?нат доштаашро ихтиёрона ва озодона ихтиёрдор? намуда, касбу кори дилхо?ро интихоб намояд (?.1. моддаи 35 Конститутсияи ?Т). Аз ин рў, и?рои вазифа?ои ме?натии корманд тавассути намояндагон номумкин аст, он?оро тан?о шахсан и?ро бояд намуд. Пас ?обил?у?у?? ва ?обиламалии ме?натии корманд бо ?ам ало?аманд буда, дар як ва?т ба ву?уд меоянд.1 Чунин ягонагии ?обил?у?у?? ва ?обиламалии ме?натиро бо маф?уми ?обилияти субъект?у?у?ии ме?нат? ифода менамоянд.
?обилияти субъект?у?у?ии ме?нат? му?аддам аз муносибати ?у?у?ии ме?нат? ?арор дошта, ?амчун шарти имконпазирии ба ву?уд омадани чунин муносибат?о мебошад1.
?обилияти субъект?у?у?ии ме?нат? бо ду ченак, яъне ченаки синну сол ва ченаки иродав? тавсиф мешавад.
Ченак?ои зикршуда бошанд, бо ?обилияти амалии инсон ба ме?нат зич ало?аманд мебошанд. ?обилияти ме?нат? ?амчун ?обилияти ?исмон? ва рў?онии инсон ба ме?нат маънидод мешавад.
Дар тафовут аз ?обил?у?у?ии граждан?, ки аз ла?заи таваллуди инсон ба ву?уд меояд, ?обилияти субъект?у?у?ии ме?нат? бо расидан ба синни муайян ба ву?уд омада, ба намуд?ои зайл ?удо мешавад: ?обилияти субъект?у?у?ии умумии ме?нат?; ?обилияти субъект?у?у?ии пурраи ме?нат?; ?обилияти субъект?у?у?ии ма?дуди ме?нат? ва ?обилияти субъект?у?у?ии махсуси ме?нат?2.
?обилияти субъект?у?у?ии умумии ме?нат? бо расидани шахси во?е? ба синни 15 солаг? ба ву?уд меояд.
Шахсони во?е? ?у?у? доранд бо расидан ба синни 15 солаг? шартномаи (?арордоди) ме?нат? баста, ба ?айси субъекти муносибати ?у?у?ии ме?нат? баромад кунанд.
?амзамон ?онунгузор дар бастани шартномаи ме?нат? бо шахсони то синни 18 сола баъзе ма?дудият?оро му?арар намудааст. Масалан, бо шахсони ба синни 18 нарасида бастани шартномаи ме?нат? оид ба и?рои кор? бо масъулияти модд? ало?аманд манъ аст.
Сониян бо дарназардошти хусусият?ои физиологии ?исми ноболи?он ?абул намудани он?о ба кор?ои шароиташон зарарнок ва хатарнок мумкин нест. Ба он?о инчунин и?рои кор?ое, ки барои саломат? ва инкишофи маънав? зиёд меоваранд, манъ аст (дар тарабхона ва дигар муассиса?ои дилхуш?). Чунин шартнома тан?о бо ашхоси во?еие баста мешавад, ки ба синни 18 солаг? расида бошанд, яъне дорои ?обилияти субъект?у?у?ии пурраи ме?нат? бошанд.
?обилияти субъект?у?у?ии ма?дуди ме?нат? бошад, аз синни 14 солаг? ба ву?уд омада, то синни 15 солаг? арзи ?аст? менамояд.
Тиб?и моддаи 174 КМ ?Т ашхоси ба синни 14 солаг? расида тан?о дар сурате шартномаи ме?натиро баста метавонанд, ки агар:
1) розигии хаттии яке аз волидон ё шахси ивазкунандаи он?о мав?уд бошад;
2) чунин ашхос хонандагони макотиби маълумоти ?амагон?, омўзишго?и касбию-техник?, муассисаи таълимии миёнаи махсус бошанд;
3) кори и?рошаванда сабук бошад ва ба саломатии он?о зиён нарасонад;
4) и?рои кор ?араёни таълими (та?сили) он?оро халалдор насозад;
5) кор дар ва?ти фори? будани хонандагон аз таълим (та?сил) и?ро шавад.
?обилияти субъект?у?у?ии ма?дуди ме?нат?, инчунин ба ашхоси хори?? ва бетабаъа хос мебошад, ки онро ?онунгузории ?ум?урии То?икистон му?аррар намудааст. Ашхоси хори?? ва бетабаъа наметавонанд дар ма?омот?ои ?окимияти давлат? ва идора, ма?омот?ои ?ифзи ?у?у? (суд, прокуратура, милитсия), ма?омот?ои амнияти давлат?, дифоъ, хизмати давлат?, ма?омот?ои андоз ифои вазифа намоянд. Он?о наметавонанд шомил ба ?айати сарнишинони тайёра, киштию завра??ои ?арб? ё тайёра?ои граждании ?ум?урии То?икис-тон бошанд.
Дар баробари ченаки синну сол?, ?обилияти субъект?у?у?ии ме?нат?, инчунин бо ченаки иродав? низ тавсиф меёбад, ки ?обилияти во?е? доштани инсон ба ме?натро аз бисёр ?и?ат муайян месозад. Ашхоси дорои ?обилияти ме?нат?, ашхосе мебошанд, ки на тан?о ба синну соли муайян расида бошанд, инчунин ?одир ба дарк ва ба?оди?ии амалу ?аракат?ои хеш, мувофи? гардондани он?о бо амалу ?аракат?ои атрофиён бошанд.
Ашхосе, ки бинобар касалии рў?? ?обилияти ме?натиро пурра аз даст додаанд, яъне наметавонанд иродаи худро о?илона ифода намоянд, мо?ият ва мароми амалу ?аракат?ои худро дарк намуда, он?оро ба амалу ?аракат?ои атрофиён мувофи? гардонанд, дорои ?обилияти субъект?у?у?ии ме?нат? нестанд.
Ша?рвандони ?ум?урии То?икистон дорои ?обилияти баробари субъект?у?у?ии ме?нат? мебошанд. ?онунгузории ме?нат? ?амагуна фар?иятгузор?, ма?дудсоз?, и?озат надодан ё ?абул накардан ба кор, му?аррар намудани афзалияту бартари?ои бевосита ё ?айримуста?им дар муносибат?ои ме?натиро аз рўи аломат?ои мансубияти милл?, нажод?, ранги пўст, ?инсият, синну сол, дин?, а?идаи сиёс?, ма?алли таваллуд, баромади и?тимо? ва дигар аломат?ое, ки баробарии имкониятро дар со?аи ме?нат бар?ам мезананд, манъ намудааст (?.1 моддаи 7 КМ ?Т).
Ма?дудсоз? дар муносибат?ои ме?нат? маф?уми васеъ буда, он на тан?о масъала?ои и?озат надодан ба кор ё ба кор ?абул накардан, балки дигар па?лў?ои со?аи ме?нат, ба монанди шароити кор, таълими касб?, музди ме?нат, пешбар? ба вазифаю мансаби болотар ва ?айраро дарбар мегирад.
Мазмуни маф?уми ма?дудсоз? дар со?аи ме?нат, ки дар КМ ?Т ифода ёфтааст бо мазмуни моддаи 1 Созишномаи №111 СБМ «Дар бораи ма?дудсоз? дар со?аи ме?нат ва шу?л (санаи ?абулаш 5 июни соли 1958 ва санаи амалаш аз 15 июни соли 1960)» якранг мебошад.
?амзамон бояд таъкид намуд, ки фар?ият дар со?аи ме?нат вобаста ба талаботи хоса ба навъи муайяни кор ё вобаста ба ?амхории махсуси давлат нисбат ба ашхосе, ки ниёзманди ?имояи хоси и?тимо? мебошанд, ма?дудсоз? ё поймолкунии ?у?у??о дар со?аи ме?нат ма?суб намегардад (?.2 моддаи 7 КМ ?Т).
Яке аз ?олат?ои номбурда «талаботи хосаи навъи муайяни кор» мебошад. Навъи кор?ое (ихтисос?ое) мав?уданд, ки шарт?ои зарурии ба кор ?абул кардани ша?рвандро талаб менамоянд. Касб?ое ?ой доранд, ки аз ша?рванд доштани маълумоти зарурии касб? ва соби?аи кориро талаб менамоянд, ё мансаб?ое ?астанд, ки иш?ол намудани он?о аз вазъи ша?рванд? вобастаг? дорад. Масалан, аз рўи талаботи ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи хизмати давлат?» (моддаи 9), ба хизмати давлат? тан?о ша?рвандони ?ум?урии То?икистон, ки ба синни 18 солаг? расидаанд ба кор ?абул карда мешаванд.1 Чунин фар?иятгузор? ма?дудсозии ?у?у? эътироф карда намешавад.
Ба сифати ?олати дигар ?амчун асоси фар?ияти имконпазир «?амхории махсуси давлат» нисбат ба ашхосе, ки мў?то?и ?имояи хоси и?тимо? мебошанд (занон, ноболи?он, маъюбон), му?аррар шудааст. Чунин талабот ба?ри ?имояи саломат? ва ?у?у??ои гурў?и номбурдаи ашхос пешбин? шудааст.
Тиб?и талаботи ?исми 4 моддаи 35 Конститутсияи (Сар?онуни) ?Т дар кор?ои вазнин, зеризамин? ва шароити ме?наташон зарарнок истифода намудани ме?нати занон ва ноболи?он манъ карда шудааст. Ин талабот дар КМ ?Т мушаххас шудааст. Тиб?и му?аррароти моддаи 160 КМ ?Т кор фармудани занон дар кор?ои зеризамин?, дар кор?ои шароиташон зарарнок, манъ мебошад. Айнан чунин талабот нисбати истифодаи ме?нати ашхоси аз ?ажда?сола хурд пешбин? шудааст (моддаи 177 КМ ?Т). Дар ?онуни ?ум?урии То?икистон «Дар бораи ?ифзи и?тимоии маъюбон дар ?ум?урии То?икистон» (моддаи 34) му?аррар шудааст, ки дар сурати бо хулосаи ташхиси табб?-и?тимо? тасди? шудани ?олати (вазъи) саломатии маъюб, ки ба и?рои вазифаи касб? монеъ мешавад ё ин, ки и?рои кору вазифа аз ?ониби маъюбон ба саломат? ва амнияти (бехатарии) ме?нати дигар шахсон та?дид мекунад, бо маъюбон дар бастани шартнома, пешбар? ба вазифаи баланд, давом додани ме?нат ва ?айра рад карда мешавад.
Та?озои омодагии касб?, дорои касб, дара?а, соби?аи зарур? ва синну соли дахлдор барои иш?оли мансаби муайян низ ма?дудсозии дар со?аи ме?нат ма?суб намегарданд. Барои иш?оли мансаб?ои муайян шахс бояд дорои ?обилияти субъект?у?у?ии махсуси ме?нат? бошад. Масалан, барои иш?ол намудани мансаби судя со?иби маълумоти олии ?у?у??, доштани соби?аи касбии на камтар аз 5 сол ва расидан ба синни 25 солаг? та?озо мешавад.
?олат?ои номбурда, яъне ба кор?ои муайян ро? надодани гурў?и ашхос ё ин, ки имтиёз нисбати касб?ои муайян, ки ба хусусият?ои хоси касб? асос ёфтаанд, ?амчун ма?дудсозии ?у?у? дар муносибат?ои ме?нат? эътироф намегарданд. Дар ин маврид, тиб?и талаботи Созишномаи №111 СБМ низ, чунин вазъият ма?дудсоз? ба ?исоб намеравад.
?обилияти баробари субъект?у?у?ии ме?натии ша?рвандони ?ум?урии То?икистонро тан?о дар асоси ?укми ба ?увваи ?онун даромадаи суд, ки тиб?и он ба ?айси му?озоти ?иноят? ма?рум кардан аз ?у?у?и иш?оли мансаб?ои муайян ё маш?ул шудан ба фаъолияти муайян му?аррар шудааст, ма?дуд сохтан мумкин аст (модда?ои 47, 48, К? ?Т).
Он тавре, ки ?аблан ишора шуда буд, ба сифати субъекти муносибати ?у?у?ии ме?нат? корфармо ма?суб мегардад. На?ши корфарморо дар муносибати ме?нат? ма?омоти дахлдори ?окимияти давлат?, ташкилот, ки тиб?и тартиби му?аррар-намудаи ?онун ?амчун шахси ?у?у?? ба ?айд гирифт шудааст, намояндаг? ва филиал?ои шахси ?у?у??, шахси во?е?, ки тиб?и тартиби му?аррарнамудаи ?онун ба сифати со?ибкор? фард? ё ба сифати истифодабарандаи ме?нати ашхоси дигар барои э?тиё?оти истеъмолии худ ба ?айдгирифта шудаанд, мебозанд.
Корфармо ?амчун субъекти муносибати ?у?у?ии ме?нат? бояд дорои ?обилияти субъект?у?у?ии ме?нат? бошад.
?обилияти субъект?у?у?ии ташкилот ?амчун субъекти муносибати ме?нат?, ани?тараш ?амчун корфармо аз ла?заи ба сифати шахси ?у?у?? ба ?айди давлат? гирифтани он, ?обилияти субъект?у?у?ии шахси во?е? ?амчун корфармо аз ла?заи ба сифати со?ибкори фард? ба ?айд гирифтан ў ба ву?уд меояд.
Бояд таъкид намуд, ки на ?амаи со?ибкорони фард? дорои ?обилияти субъект?у?у?ии ме?нат? буда, ба ?айси субъекти муносибати ?у?у?ии ме?нат? ма?суб мешаванд. Масалан, тиб?и моддаи 3 «Тартиби додани патент ва Ша?одатномаи со?ибкори фард? ба шахсони во?е?, ки фаъолияти со?ибкориро бидуни таъсиси шахси ?у?у?? ба амал мебароранд» (Бо ?арори ?укумати ?ум?урии То?икистон аз 31 марти соли 2004 №140 тасди? шудааст), ба со?ибкорони фардии дар асоси патент ба фаъолияти со?ибкор? маш?ул буда, ?у?у?и истифода намудан аз ме?нати кирояи дигар шахс дода нашудааст.
?обилияти субъект?у?у?ии ме?натии шахсони истифодабарандаи ме?нати ашхоси дигар барои э?тиё?оти хо?агии истеъмол? бошад, аз синни 18 солаг? ба ву?уд меояд.
Дар иртибот ба ?адафи асосии фаъолият, ташкилот?о ба ду намуд ?удо мешаванд, яъне ба ташкилот?ои ти?орат? ва ташкилот?ои ?айрити?о-рат?.
Ба намуди аввали ташкилот?о, ширкату ?амъият?ои хо?агидор? (ширкати комил, ширкати ба бовар? асосёфта, ?амъияти дорои масъулияти ма?дуд, ?амъияти дорои масъулияти иловаг?, ?амъияти са?ом?), кооператив?ои исте?сол?, корхона?ои во?иди давлат? шомиланд, ки ба даст овардани фоида ?адафи асосии фаъолияташон мебошад.
Намуди дуюми ташкилот?о, ташкилот?ои ?айрити?оратие мебошанд, ки ба даст овардани фоида ?адафи асосии фаъолияташонро ташкил намеди?ад (муассиса?ои аз ?исоби молик мабла?гузоришаванда, кооператив?ои матлубот?, ташкилот?ои ?амъият? ё дин?, бунёд?ои хайрия ва ?айра).
?обилияти субъект?у?у?ии ме?натии шахсони ?у?у?? дар тафовут аз ?обилияти субъект?у?у?ии ме?натии шахсони во?е?, ки ба сифати субъект?ои муносибати ме?нат? баромад мекунанд, ?обилияти субъект?у?у?ии махсус буда, мазмуни он бояд ба ?адаф ва вазифа?ои дар оиномаи шахси ?у?у?? муайяншуда мувофи?ат дошта бошад.
Азбаски ?адаф, вазифа?о ва самт?ои фаъолияти шахсони ?у?у?? вобаста ба шакл?ои ташкил?-?у?у?ии он?о гуногунранг мебошад, пас мазмун ва доираи ?обилияти субъект?у?у?ии ме?натии он?о низ, гуногунранг аст.
Масалан, агар чунин ашхоси ?у?у?ии ти?орат?, аз ?абили ширкат ва ?амъият?ои хо?агидор? (ширкат?ои комил, ширкат?ои ба бовар? асосёфта, ?амъият?ои дорои масъулияти ма?дуд, ?амъият?ои дорои масъулияти иловаг?, ?амъият?ои са?ом?) дар муайян ва му?аррар намудани сохтор ва штати кормандон, намуд ва низоми музди ме?нат, низоми ма?омоти идоракун? ва ?.к. муста?ил бошанд, ашхоси ?у?у?ии аз ?исоби бу?аи давлат фаъолиятдошта, дар ин ?ода озод ва муста?ил нестанд. Сохтор ва штати кормандон, намуд ва низоми музди ме?нат, фонди музди ме?нат барои чунин ашхоси ?у?у?? аз ?ониби давлат муайян карда мешавад.
?обилияти субъект?у?у?ии корфармо одатан аз ли?ози ченаки ташкил? ва ченаки амвол? маънидод мешавад. Ченаки ташкилии ?обилияти субъект?у?у?ии шахси ?у?у?иро дар хусуси ба кор ?абул намудан ва аз кор озод намудани кормандон, ташкили ме?нати он?о, му?айё намудани тамоми шароит?ои зарур? ба?ри ?ифозати ме?нат, таъмини чора?ои ?ифзи и?тимо?, риояи ?у?у??ои кормандон тавсиф менамояд. Ченаки амвол? бошад, имконияти аз ?ониби корфармо ихтиёрдор? намудани восита?ои пулиро муайян менамояд.
1 Ниг.: Гинцбург Л.А. Социалистическое трудовое правоотношение. –М.: Изд-во «Наука», 1977. –С.186.
2 Ниг.: Дар маъхазњои илмї оид ба ин масъала дигар нуќтаи назар иброз шудааст, ки гўё ќобилњуќуќї ва ќобиламалии мењнатї дар алоњидагї, ба таври мухтор арзи вуљуд дошта метавонанд. Ниг.: Бегичев Б.К. Трудовая правоспособность советстких граждан. –М., 1972. –С.70-75; 179-190.
1 Ниг.: Ахбори Маљлиси Олии Љумњурии Тољикистон, соли 1998, №2.
Просмотр: 1106
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved