Дата: 2016-04-11
На?ша:
1. Пайдоиш ва инкишофи ?окимияти сиёс?.
2. Андеша?ои мутафаккирон оиди ?окимияти сиёс?.
3. На?ши ?окимияти сиёс? дар пешрафти ?омеа.
?араёни инкишофи дуру дарози ?амъияти обшинаи ибтидо? дар зинаи сеюми тара??иёташ дар дохили ?абила бою камбаѓалро ба ву?уд овард.
Сараввал тамоми аъзоёни ?абила инро ?амчун ?олати таби? медонистанд, чунки тамоми ?аёти он?оро як шахс, пешвои ?абила идора мекард. Пешво дар байни ?ам?абилагонаш обрўю эътибори мутла? дошт. Та?сими ме?нат дар дохили ?абила, баъдтар та?сим шудани ме?нати фикрию ?исмон? ва махсусгардонии баъзе навъ?ои ме?нат - чорводор?, зироаткор?, косиб? ва ѓ. барои дар ихтиёри ?абила ѓун гаштани сарвати муайян гашта, баъдтар пешвои ?абила бо он нафароне, ки барои хифз? моликияти ?абила ?исобу китоб ва та?сими онро ба ў?да доштанд, ?удо карда шудаанд. Баъдтар ?амин гурў? бо сарварии пешвои ?абила он моликиятро байни ?ам та?сим намуданд, ки ба пайдошавии бою камбаѓал?о боис гашт.
Баъдтар ?ам?абилагони ?ашшо?гашта пурра ба пешво ва атрофиёнаш мутеъ гашта, зиддият байнашон то рафт меафзуд. ?амин о?ибат ба бархўрди манфиат?о ва зиддият?ои оштинопазир оварда расонид.
Дар чунин ?олат зарурияти ба таври мадан? ба низом даровардани тобеъият ва идоракун?, ?имояи манфиат?о дар заминаи муайян намудани меъёр?ои меъёрию ?у?у??, тобеъият ва ?укумрон?, вобастаг? ва ба?амвобастаг?, муста?ил? ва номуста?ил? ба ву?уд омаданд. Табиист, ки ин раванд дар ?удуди муайян ба ву?уд омада, як навъ ивазнамоии доираи фаъолияти одамро муайян намуд. Акнун пешворо шахси мўътабар намедонистанд. ?олате ба амал омад, ки дар он манфиат?ои гурў??ои гуногуни и?тимо?, ма?омоти он?оро ифода ва ?ифзкунанда, дара?абандии он ма?омот ва манфиат?о ?укмронию тобеиятро ба расмият дароварда, фаъолияти одамонро дар доираи муайяни меъёр?ои ?у?у?? ба ?ам вобаста месозад. Чунин ?олате ба амал меояд, ки он тобеият ва мухторияти таба?а?ои гуногуни и?тимоии ?амъиятро ба инобат гирифта, он?оро дар доираи муайяни ?увва?ои исте?солкунанда, исте?солот ва муносибат?ои исте?сол? ба хотири пешрафти ?омиа тавассути восита?ои гуногун ниго? дошта, сафарбар намояд.
?амин тари?, вайрон шудани ?окимияти ша?рванд?, ки ба форматсияи ?омеаи ибтидо? хос буд, муносибат?ои наверо ба ву?уд овард, ки он?о ба таркиби и?тимоии ?амъият узван ало?аманданд.
Аз ?амон ва?те ки синф?ои ?амъият? пайдо гаштанду ?ар кадом ба?ри ?ифзи манфиат?ояшон мекушанд, зарурияти дар ?адди муайяни эътимол ниго? доштани ?омиа ба ?ои аввал баромад. Яъне ташкилоти сиёсие зарур шуда монд, ки натан?о зиддият?ои ?амъиятиро дар доираи муайян ниго? медошт, балки барои дар баробари ташкили исте?солоти ?амъиятию та?симу мубодила инчунин ба идораи ягона тобеъ намудани кули аъзоёни ?амъиятро таъмин менамуд. Чунин ташкилот тан?о итти?одия?ои ?амъияти сиёс? буда метавонистанд. Ташкилоте, ки ?укмаш ба ?ама раво буда, ?ама ба он тобеъ бошанд ва аз он касе ?у?у?и саркаш? кардан надошта, он бечунучаро и?ро гардад. Яъне ?окимият лозим буд. Аммо дар ?аёти ?амъият? мо ба ду навъи ?окимият сару кор дорем.
а) ?окимияти падар ба фарзандон, ?окимияти корде? ба корфармо, ?окимияти ро?барияти ?изб ба аъзоёнаш;
б) ?окимияти ошкори давлат?, ки аз ?окимияти и?тисод?, идеолог?, мадан?- маиш?, оилав?. ?ар ду ?окимият ?ам дар ?аёти сиёс? на?ши муайян доранд. ?окимият бешуб?а ин принсипи ?оким ва ма?куи буда, табиати тобеъият хеле мураккаб аст. табиати мураккаби онро тавассути сифат?ои хусусии объекти ?окимият – анъанаи бар?арор гаштаи муносибати ?окимият ва ифодаи манфиат?ои назорати сиёс? (таърихи сиёс?) шакли фаъоли ?укмронии шахс дар ?омеа (рафтори сиёс?) ва дарки на?ши муносибат?ои ?окимият (шуури сиёс?) ошкор месозад.
Агар дар рафтори объекти ?окимият мазмуни супориш?ои субъект?ои на?ши муайян бозанд, истифодаи зўр? ва дигар чора?ои таъсиррасонии субъеат?ои ?окимият имконият?ои на?дии ?окимиятро та?ассум менамоянд.
Муносибати ?окимият бошад аз ?узъ?ои субъект ва объекти ?окимият, захира?ои ?окимият ва раванди ?укумат? иборат аст.
Чигунагии ?окимиятро бошад:
а) дара?аи субъект?ои ?окимият (давлат, зубдагони сиёс?, пешвоён);
б) ташкилот?ои сиёс? ва гурў??о;
в) фард?о ?амчун барандаи аввалини муносибат?ои ?окимият муайян мекунад.
?ар кадом ?окимияти сиёс? дорои принсип?ое мебошад, ки тиб?и он?о устувор аст. ин принсип?о чунинанд.
?онун?, амал?, во?еият, э?тиёткор?, коллегиал? (бомасли?ат?) тобовар?, худидоракун?, устувор?, махф? ва ѓ.
?окимият дорои ?анба?ои и?тимо?, психолог?-равон?, илм?-(сотсиолог?), ташкил? ва сиёс? аст. ?анбаи и?тимо? муносибати зўр? аст. Ба а?идаи Кнудсен «?омеа на барои он дар идоракун? иштирок менамоянд, ки ?окимият ба даст оранд, балки барои он дар идоракуни ширкат менамоянд»,1 ки барои ин худро ба таври коф? «пур?увват» медонанд. Ишора ба ?увва аз манти?и умумии вазифа?ои ?окимият сар зада, андешаи аз болои дигарон ?укмрон? намудану худро ниго? доштан сар мезанад. Яъне аз ?исоби паст задани ?у?у?и дигарон ба худ имтиёзи бештаре додан аст, ки озодона барои амал? гардонидани ?адаф?о фаъолият менамояд.
Дар рафти инкишофи ?амъият урфу одат ва анъана?ои каму беш муносибати байни фард?о, оила?о, ?авму ?абила?оро муайян кунанда, то рафт хусусияти ?иддитар пайдо намуда, и?рои он?о барои аксари омма ?атм? мегардад. Шароите пайдо мешавад, ки шахси ало?ида ва ё гурў?и ашхоси баргузида, ?обил, ?авиирода, чолоку ?асур, баъзан бо а?лу хирад низоми му?арраргаштаро ба дасти хеш гирифта, ба ?окимон табдил меёбанд. Ташкилоти ба ву?уд овардаи он?о торафт доираи фаъолияташро зиёд намуда, одамонро дар доираи муайяни муносибат?о ниго? доштан? мешавад. Барои ?амин ма?сад ба ташкили ?увва?ои низом? э?тиё? пайдо мешавад.
Барои ниго? доштани ?увва?ои низом? имконияти моддии таъмини он?о зарур мегардад.
?омиа одамонеро ба арсаи фаъолият мебарорад, ки он?о дорои ?обилияти ташкил ва ро?барии мардумро дошта бошанд.
Бесабаб дар сиёсатшинос? чунин маф?ум?о «?окимият-ин ?обилият», «?окимият-ин хо?иш», «?окимият-ин ?у?у?», «?окимият-ин ирода» истифода намешаванд. Ч? тавре ки И.А. Блохин ?айд намудааст, «?окимият ин имконияти во?еии дар муносибати байни фард?о, гурў?и одамон, миллат ва, умуман, ?амъият амал? намудани иродаи худ аст».
Маф?уми ?окимияти сиёс? бошад имконияти во?еии тавассути восита?ое, ки давлат дар ихтиёр доранд, зо?ир намудани иродаи худ дар муносибати байни фард?о, гурў??ои одамон, миллат ва ё, умуман, ?омиа фа?мида мешавад.
?окимият пеш аз ?ама муносибат ё ма?мўи муносибат?ост. Ма?мўъ ба он хотир, ки ?аёти ?амъият? хеле серсо?аю серпа?лў буда, ?ар кадоми он тараф?о ё со?а?о дар ?ар маврид муносибати ?археларо талаб менамоянд, агарчи ?адафи ?ама гуна муносибат?о бо кадом ро? ва восита набошанд ба ма?сади ни?о? расидани шахси ало?ида ё гурў?и ашхос ва ё ?изб?ои сиёс? мебошанд.
Ин ?увва?ои сиёс? дар аксари маврид?о аз восита?ои дар ихтиёри давлат буда истифода мебаранд, ?атто он замоне ?ам, ки фаъолияташон билкул хилофи манфиати омма бошад.
Аз ин рў, ?ар кадом субъекти сиёсие, ки ма?сади ба даст даровардани ?окимиятро дорад, аз се чиз - зўр?, боигар? ва дониш истифода менамоянд. Баъзан барои со?иби ?окимият гаштан зўр? кифоя буда, метавонад сол?ои мадид онро дар даст ниго? дорад.
Сиёсатшиносони муосир ро??ои пайдоиш ва ба даст овардани ?окимиятро ?аматарафа та?лил намуда, ?абл аз ?ама фар?ият ва умумияти ду маф?ум - ?окимият ва ?окимияти сиёсиро ошкор кардаанд.
Доир ба фа?миши ин ду маф?ум андеша?ои гуногун ву?уд доранд. Бархе аз мутафаккирон бар он а?идаанд, ки ?окимият дар ин ё он шакл дар тамоми давраи ?аёти ?амъияти инсон? бо ў ?амсафар аст. Фа?ат бо мурури замон он ?амеша дучори таѓйироти ?узъ? мегардад.
Гурў?и дигар ба мисли Афлотун, Арасту, Фороб?, Гегель мав?удияти ?окимиятро ба зарурияти ташкили исте?солот вобаста дониста, онро таъкид менамоянд, ки бе таъмини итоати комили аъзоёни ?омеа ба ?уввае инсонро аз вартаи тобеият ба ?увва?ои табиат берун баровардан имкон надошт.
Чунин матафаккирон мисли Марсель, А.Тоз, М. Дюверже, Буе Жувенель, яке онро ба таркиби биолог? нисбат дода, дигаре онро ?одисаи сирфи таби? медонанд.
А?идаи муносибати биолог? ба ?окимиятро олимон Ж. Гелорже, .Бюдоро ва Ж. Ланыр рад намуда, онро ?амчун зу?уроти ?амъият? медонанд.
Сиёсатшиноси амрико? Г. Саймон ?окимиятро ?амчун восилаи таъсиррасон? ва назорат надониста онро синоними ин маф?ум?о медонад.
Доир ба масъалаи ?окимият ва муносибат?ои он а?идаи Макс Вебер хеле ?олиб аст. Вай ?айд намудааст, ки «?окимият ?ар гуна имконияте мебошад, ки дар дохили муносибат?ои и?тимоии мазкур, новобаста аз му?овимат, новобаста аз оне, ки чунин имконият ба ч? асос ёфтааст, ба амал бароварда мешавад.
Чунин гуногуна?идаг? нисбат ба ?окимият пеш аз ?ама ба мав?еи доштааш дар ?амъият вобаста аст. Со?а?ои гуногуни илм ?ам ба ин падидаи сиёс? аз мав?еи мавзўи хеш ба?о меди?анд.
Аз ?умла фалсафа ?окимиятро чунин таъриф меди?ад: «?окимият дар маънои умум?, ?обилият ва имконияти ба амал баровардани иродаи худ, таъсири муайянкунандаг? расонидан ба фаъолият, ба рафтори одамон бо ёрии кадоме аз восита?о эътибор, ?у?у?, зўр? (и?тисод?, давлат?, оилав?) мебошад»1.
Дар ин таъриф ду чиз асоси муайянкунандаи ?окимият ?айд мешавад:
1. Дар нати?аи та?сими ме?нат дар дохили оила ?ар кадом аъзо мувофи?и ?обилияташон ба коре шуѓл пайдо намуда, пайваста онро такмил меди?ад. Ин як навъ махсусгардонии ме?нате буд, ки о?ибат ба пайдоиши фаъолияти идоракун? ва исте?сол? оварда расонд. Илова бар ин, яке аз шахсони ашхоси ба идоракун? кор машѓул буда, ба туфайли ба ?айси пешво эътироф шуданаш имконият пайдо намуд, ки иродаашро ба мардум бор намуда, ба?ри ?адаф?ои доштааш эшонро ба худ тобеъ намояд.
2. Ин та?симоти ме?нат боиси пайдоиши муносибат?ои махсус гардид, ки он?оро тавассути ?увваю муассиса?ои ба таври махсус ташкил ёфта ба амал баровардан имконпазир гардид.
?окимият дорои чанд тараф аст. Манти?ан он аз объекту субъекти ?окимият захира ва ?араёни амал? гардонидани ?окимият сар мезанад.
Дар на?ши субъект асосан он?ое баромад менамояд, ки ?окимияти во?е? доранд ва ё нисбат ба дигарон онро зо?ир менамоянд.
Одатан ин ё он шахси ало?ида, гурў?е ё синфи муайян ва гурў??ои сиёсии гуногуна?ида дар симои давлат буда метавонад.
Объекти ?окимиятро бошад ?амаи он?ое ташкил меди?анд, ки таъсири ?окимият ба эшон равона карда шуда бошад.
?окимият дорои чунин сифат?ост:
1. Ирода барои ?окимият, хо?иши ?укмрон?;
2. тайёр будан барои ба дўши хеш гирифтани масъулияти сиёсию и?тимо?;
3. Босало?ият? дар масъала?ои муносибат?ои ?окимият.
Аз ?ама унсур?ои ?окимият дар шароити ?озираи ?омеаи инсон? ?окимияти сиёс? – имкони ошкоро истифода бурдани ?увва, баровардани ?арор?ост, ?ама имконият?оро дошта, дар вазъияти муайян он?оро истифода мебарад.
?окимият бошад барои амал? гардонидани фаъолият сарчашма ё восита?ои гуногун дорад. Ин восита?о чунинанд; а) боигар? ё имконият?ои и?тисод?; б) имконият?о ё восита?ои зўр?; в) дониш
Доир ба на?ши ?ар кадом ин сарчашма?о дар ?окимият фикру андеша?ои гуногун ву?уд дорад. Баъзе?о боигар?, дигаре ?увва ва сеюм? донишро му?имтарин имконияти ?окимият медонанд. Аммо футурологи амрико? Оквин Поферлер на?ши илм-донишро дар ба даст овардани боигар? махсус ?айд менамояд. Ба андешаи вай «?окимияти ахборот?» дар аксар ?олат?о аз ?ама му?имтар аст.
Восита?ои ахбори умум шакли па?ншудатарини таъсиррасон? ба шуури сиёсии одамон буда, ?удрати бузурги созандаг? ва сўзандаг? доранд.
Агар восита?ои ахбори умум во?ияти сиёсию и?тисодиро дуруст ва беѓаразона дар байни мардум интишор созанд ва нати?а?ои онро ро?барони ?окимияти сиёс? бо самар истифода намоянд, камбуд? ва иллат?ои ошкоргаштаро бе дард ?ал намуда, ?окимиятро устувор месозанд. Вале ба зери назорати хеш даровардани восита?ои ахбори умум, манъ намудани озодандеш? ихтилоф?ои дар ?омеа ба амал омадаро боз ?ам шадидтар мегардонад. Агар та?дири хунтаи ?арбии Юнонро, ки ?ариб 10 сол дар сари ?удрат буда, оддитарин ?у?у? ва озоди?ои ша?рвандиро зери по карда буд ба хотир биёрем мебинем, ки дар сол?ои 70-уми асри гузашта, тавассути муро?иати дониш?ўёни донишго?и Афина ба воситаи радиои умумимилл? хунтаи ?арб? дар як рўз сарнагун карда шуд, гуво?и он аст.
Манбаи дигари ?окимият захира?ои и?тисодианд.
Ба ?ама айён аст, ки агар ?окимият дар ихтиёраш ба ѓайр аз восита?ои ?удрат? воситаи таъсиррасонии и?тисод? низ надошта бошад, дуруст фаъолият карда наметавонад. Магар барои гузаронидани интихобот маблаѓ зарур нест? Албатта, зарур аст. Имрўз дар аксари мамлакат?о дар маъракаи интихобот? миллион?о доллар маблаѓ сарф мешавад. ?изб?ои сиёс?, гурў??ои сиёс? ва шахсони ало?идае, ки чун субъекти ?окимият баромад кардан мехо?анд, ба маблаѓ ва дастгирии молиявии сармоядорон ниёз доранд, чунки маблаѓе, ки давлата ?удо месозад, коф? буда наметавонад.
Агар бо ро?и ин?илоб? ?ам гурў?е ё ?избе ба сари ?окимият биёяд, барои бар?арор сохтани ?аёти и?тисод? маблаѓгузории бузург талаб карда мешавад. Худи амалисозии ?ар кадом барнома?ои и?тисод? низ маблаѓгузории азимро талаб менамоянд, ба ѓайр аз он ки ниго? доштани аппарати ?окимият ?ам хар?и хеле зиёд мехо?ад.
Аз ин рў, ?окимияти сиёс? захира?ои и?тисодиро ба хотири он истифода мебаранд, ки
- ба раванди бо суръати и?тисодиёт дар мавриди зарур? таъсир расонад;
- таѓъири сохтор?ои и?тисодиро барои истифодаи комёби?ои илму техника ?авсманд гардонад, ба манополиякунии со?а?ои ?аёти хо?аг? ро? нади?ад;
- суръати инфилятсияро паст намуда, бекориро кам кунад.
Дар пойдории ?окимияти сиёс? на?ши ма?омоти ?удрат? хеле калон аст. ба хусус - артиш, милиса, хадамоти амният?, прократура ва суд, техника, яро? ва ?абсхона?о, ?ар кадом шахсро дар ?арос ниго? медоранд. Ин?о бошанд асосан воситаи баамалбарории ?окимиятрононанд.
Барои ?амин ?ам дар аксари давлат?ои аз ?и?ати и?тисод? тара??икарда ин гурў??о дар ?исоби махсуси ?окимияти сиёс? буда, барои дар сат?и баланд таъмин ва ниго? доштани он?о маблаѓро дареѓ намедонанд. Масалан, дар И М А ва Аврупо ?увва?ои мусалла? дар ниго?доштани тартиботи конститутсион? на?ши ?алкунанда мебозад. Агар гўем, ки демократия дар Амрико ин демократияи ?арбиён аст, хато намекунем.
Просмотр: 6931
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved