Дата: 2016-04-11
На?ша:
1. Мар?ила?ои асосии инкишофи афкори сиёс? оид ба ?омеаи ша?рванд?.
2. Хусусият ва аломат?ои ?омеаи ша?рванд? дар То?икистон.
3. Фар?и ?омеаи ша?рванд? ва ?омеаи ?у?у??.
Ибораи «?омиаи ша?рванд?» дар илми сиёсатшинос? нав набуда таърихи тўлон? дорад.
Агар ба андеша?ои дар ин хусус ифодакардаи мутафаккирони пешин эътибор ди?ем, дарк менамоем, ки пайдоиши ин ба замони ?омиаи ибтидо? муттаали? будааст. Аз ?амон ва?те ки бар болои ?окимияти ша?рвандон одамони ба таври махсус муссалла?гашта мебароянд, он ташкили ?амъиятро ташкилоти сиёс? - давлат иваз менамояд. Аз ин рў ?омиаи ша?рванд? гуфта чунин ташкили ихтиёрии аъзоёни ?омиаро мефа?мидаг? шудаанд, ки бидуни ма?буркунии ?исмонию ?азо аъзоёнаш дар ?аёти ?омиа на?ши асос? мегузоштаанд. Яъне бо чунин фахмиш на?ши сиёсат дар ?аёти ?амъият? аз байн бардошта шуда худфаъолии ша?рвандон ба ?ои аввал бардошта мешавад.
Бесабаб дар асар?ои мутафаккирони давру замон?ои гуногун - Арасту, Фороб?, Макиавелли, Гоббс, Локк, Монтескье, Руссо, Кант, Гегель, Маркс ва Бакунин масъалаи фар?ияту умумияти маф?уми ?омиа ва давлат акс наёфта аст.
Пайдост, ки эътибори ?идд? ба масъалаи ?омиаи ша?рванд? тасодуфи набуда он басо му?им ва рўзмаррааст.
Ба хусус демократикунонии тамоми со?а?ои ?аёти ?амъият?, баланд гаштани сат?и фар?ангии мардум, дарки зарурияти даст?амъона ?ал намудани мушкилот?ои сиёсию и?тисод?, илмию ахло??, таъ ?ир ёфтани низоми сиёсии ?а?он, пайдоиши олами як ?утбаи ?омиаи башар? аз ?ар кадом шахс масъулияти баланди инсониро талаб менамояд. Ма?з ?амин дарки масъулияти ?ама дар назди итти?одия?ои одамон, оила, гурў?, коллектив, синф, миллат ва давлат ва ма?мўи ?омиаи башар? дар назар мудохилаи сиёсиро дар ?аллу фасли и?тимоию сиёс? камтар намоянд.
Аммо афзоиши масъулият ба кам шудани ?у?у? ва озодии шахс, ма?дуд кардани ихтиёри вай сарфиназарнамоии манфиат?ояш не, балки иштироки ихтиёр?, бошуурона ва самарноки ?ар кадом фардро дар назар дорад.
Одамон ?амчун ?увваи фаъоли комилан муста?ил бидуни тарс аз ?ониби ма?омот?ои сиёсию ?удрат? та?дири худ ва дигаронро ?ал менамоянд.
Мутафаккири бузурги Олмон И. Кант принсип?ои ?амъияти ша?рвандиро чунин муайян намудааст: 1). Озодии ?ар кадом аъзои ?омиа; 2). Баробарии он ба ?ама дигар касон чун табаа; 3). Муста?илияти ?ар кадом аъзои ?амъият чун ша?рванд (ниг.: Основы политологии. М. 1997, стр. 32).
Мутафаккири дигари олмон Ф. Гегель ?омиаи ша?рванд? ва давлатро ?амчун институтхои муста?ил, вале ба ?ам таъсиркунанда арзёб? намудааст.
Вай ?омиаи ша?рванд? оиларо зербинои асосии давлат ?исобидааст.
Дар таълимоти К. Маркс та?лилу та??и?и ?омиаи ша?рванд? ?ои махсус дорад. Бояд ?айд намуд, ки ?омиаи ша?рванд? чун аз ?ониби «?аваскорон идора карда мешавад, ё аксаран манфиат?ўён дар сари он?о меистанд, ?олате ба ву?уд меояд, ки вай ба талаботи ?аррўзаи аъзоёнаш ?авоб дода наметавонад. Дар чунин вазъият зарурати ба ро?и сиёс? ба танзим даровардани ?аёти ?омиа ба миён меояд.
?амон тавре ки давлат ба ма?омоти бюрократ? табдил ёфта, боиси бегонашавии ша?рвандону давлат мешавад, ?амин тавр ?омиаи ша?рванд? низ ба ин иллат мубтало мегардад. Ма?з дар ?амин мар?ила барои ?алли масъала?ои сиёсию и?тисод?, ?у?у?ию ахло?? ба ?ояшро давлат меди?ад.
?аминро ба инобат гирифта К. Маркс се хели имконпазирии зиддияти ?омиаи ша?рванд? ва давлатро нишон додааст:
? ?омиаи ша?рванд? ва давлат? ду артиши ба ?ам душман;
? ?омиаи ша?рванд? ва давлат? ду артиши ба ?ам дўст;
? Яке аз артиш?о дар рафти му?обилиятнишонди?? ?олиб омада, артиши дигарро пароканда менамояд.
?омиаи ?а?и?атан ша?рванд? гуфта ?амон умумияти одамонро ме?исобанд, ки ?аёти ?амъият?, и?тисод?, сиёс?, и?тимо? ва маънав? таносуби оптималиро ба даст оварда пешрафти болоравандаи ?амъиятро таъмин менамояд. Аммо ба ин дара?а расидан ал?ол кори басо мушкиле аст, зеро миллате нест, ки он аз зиддият?ои гуногун ор? бошад ва ё ?ама мушкилотро ?ал намуда бошад.
?омиаи ша?рванд? дорои таркиби муайян буда, чунин унсур?о: хо?аг?, и?тисод?, хешу табор?, оилав?, этник?, дин?, ахло??, ?у?у??, инчунин муносибат?ои сиёсии байни фард?о ва субъект?ои аввалини ?окимият, хизб?о, гурў??ои манфиат?оро дар бар мегирад. ?омиаи ша?рванд? заминаи озодонаи манфиат?ои хусус? ва фардият? аст.
?омиаи ша?рванд? аз давлат ба он фар? менамояд, ки дар ин тобеъият (он тавре дар сохтор?ои давлат? ву?уд дорад) набуда, муносибати ра?обат ва ?амкории байни аз ?и?ати юридик? озод ва баробар?у?у?и шариконанд.
Табиист, ки ра?обати озоде, ки ба замони бар?ороршавии муносибат?ои исте?солии капиталист? хос буд, дар шароити ?озира чунин нест.
?оло на?ши давлат дар ?аёти и?тисод? хеле афзуда баъзан чунин ра?обат?оро ба танзим ?ам медарорад. Гузашта аз ин, ?омиаи ша?рванд? ва давлатро аз ?ам ?удо намудан кори осон нест, чунки асосиатсия ва итти?одия?ое, ки ба сектори давлат? таалу? надоранд, ?ар чанд дар доираи ?онун?ои амалкунандаи давлат? фаъолият намоянд ?ам, ?амфикрии ра?обаткунандагон дар ?ама сат? ва дар ?ама ла?за кори осон нест.
Илова бар ин, ?анбаи ахло?ии ра?обати озодро ба инобат нагирифтан хатост. Ин ?о сухан дар бораи категорияи ахло?ии ?асуд меравад. ?асуд ду па?лу дорад: 1. ?асуди солим, ?арифро водор месозад, дар дара?аи ташкили исте?солот, ти?орат ва ё дигар навъи фаъолият ба ра?иб на тан?о баробар шавад, балки аз вай пеш гузарад. Чунин ра?обате, ки дар заминаи ?асад бурдан ташаккул меёбад, метавонад боиси пешрафти кулли ?омиа гардад.
2. ?асуди носолим – ра?обате, ки аз як тараф аз ў?даи ташкили исте?солот, ти?орат ва ё дигар навъи фаъолияти фойдаовар намебарояду ?арифаш баракс пештар меравад, он го? ра?иби ноў?дабаро дар паи халали ?арифи хеш шуда даст ба ?иноят мезанад.
Дар чунин ?олат ?амфикрон ба душман табдил меёбанд. Ин ?о хо?у нохо? сохтор?ои давлат? ?амчун кафили амният баромад мекунанд.
Дар ?амин замина мо?ияти ?онун ва давлати ?онунию ?у?у?бунёд ошкор мегардад. ?омиаи ша?рванд? дар маънии тангтар ба давлати ?у?у?бунёд робитаи ногусастан? дорад.
Дар маф?уми васеъаш ?омиаи ша?рванд? дар худ ?амаи он ?исм?ои ?омиаеро, ки «дасти» давлат ба он?о намерасад, та?ассум месозад.
Масъалаи ?омиаи ша?рвандиро мавриди му?окима ?арор дода, андеша?ои доир ба аломат ва принсип?ои он баён намудаи сиёсатшиносони муосирро чун намуна пешни?од намуда оиди он?о фикри хешро ифода менамоем.
Муаллифи китоби дарсии, «Основы политологии» В.А. Мальцев (М. 1997) аломат?ои ?омиаи ша?рвандии инкишофёфтаро чунин арзёб? кардааст:
1. Мав?удияти моликияти хусусии дар ихтиёри одамон (фард?о ё коллектив?о) буда, шароити базавии озодии шахс аст.
2. Дар ?омиа ву?уд доштани сохтори инкишофёфта ва гуногуни и?тимоие, ки боигар? ва гуногунии манфиат?ои гурў??ою табака?оро ифода намуда дорои демократияи инкишоёфта ва сегона аст.
3. Инкишофи баланди о?илию рў?ии аъзоёни ?омиа ?обилияти муста?илона ба ин ё он институти ?омеа дохил шудан. Таъмини ?онун, яъне амал намудани давлати ?у?у?? (дар ?амон ?о, са?. 327).
Агар ба мо?ияти ин аломат?о назар намоем, як камбуд? аён мегардад: муалиф тан?о як системаи муносибат?ои исте?сол?-моликияти хусус? ё со?иби моликият буданро шароити асосии ?омиаи ша?рванд? медонад.
?ол он ки дар таърихи тамаддуни башар? одамон тан?о дар ?омиаи общинаи ибтидо? дар баробарии моликият? ва манфиат? будаанд. Дар сохти сотсиалист? ?ам баъди сол?ои 60-ум одами Шўрав? ?ангоми ба кор рафтанаш андешаи имрўз фарзанди ман ч? мехўрад намекард, чунки дилаш аз давлат пур буда, тамоми восита?ои зиндагиро дастрас менамуд ва ?удрати харидориаш ?ам мерасид.
Пас ?омиаи ша?рванд? бояд чунин ?омеае бошад, ки ша?рванд ?амеша ?амхории давлатро э?сос намояд.
Сиёсатшиноси то?ик Гулма?мад Зокиров бошад дар брошюрааш «?омиаи ша?рванд?» (Душанбе 2001). Чунин принсип?ои асосии фаъолияти ?омиаи ша?рвандиро пешни?од намудааст.
? Баробарии ?у?у? ва озоди?ои тамоми одамон дар ?аёти сиёсии ?омиа;
? ?имояи кафолатнок? – юридикии ?у?у?у озоди?ои ша?рванд дар заминаи ?онун?ое, ки дар тамоми ?омиаи башар? эътибор доранд;
? ?атм? будани банизомории муносибат?ои байни?амдигарии унсур?ои ?омиаи шахрванд?.
? Тавассути ?у?у?и табиии он?о ба ?аёт, озод?, хушбахт? ташаккули низоми чунин ?имоя ва амали он;
? Имконияти кафолатноки мутта?ид гаштани одамон новобаста ба он мансубият?ои и?тимо? дар ?аёти итти?одия?ои ?амъият? ва сиёс? аз рўи манфиат ва аломат?ои касб?;
? Озодии ша?рвандон дар ташаккули ?изб?о ва ?аракат?ои и?тимо? (ша?рванд?);
? Озодии ташаккул ва фаъолияти восита?ои ахбори умум берун аз ?удуди сензураи давлат?. Фа?ат ?онун ?у?у?и ма?дуд намудани восита?ои ахбороти умумро дорад.
? Амали механизме, ки муносибат?ои байни давлат ва ?омиаи ша?рвандиро мўътадил мегардонад (консенсус) таъмини бе?тарини ташаккули ?омиаи ша?рванд? аз ?ониби ма?омоти давлат?:
? Таъмини инкишофи озодии шахсият дар асос?ои и?тисодии шакл?ои гуногуни моликият, бисёрукладии и?тисодиёт, мав?удияти интихоби озоди фаъолияти хо?аг?. Исти?лолияти и?тисодии одамон, ки ба ?у?у?и доштани моликият ё гирифтани подоши адолатноки хизмат барои ме?нати ?алол асос ёфтааст.
? Худидор? дар ?амаи со?а?о ва сат?и ?аёти ?амъият? (дар ?амон ?о, са?. 16-17).
?ангоми та?лили ин принсип?о он чиз мушо?ида мешавад, ки ?ама навъ?ои ?окимиятдор? новобаста ба дара?аи дороии ша?рванду шакл?ои моликият, инчунин идеологияи ?укмрон ба ин ё он навъ ба талаботи ?омиаи ша?рванд? ?авобгў будаанд, чунки ?ар кадом ?амъият тан?о дар заминаи риояи бечунучарои ?онун боба?о аст.
?омеа аз ?амон рўзе, ки ?онун?о на?шашонро аз даст меди?анд, рў ба футур оварда, он аз байн бардошта мешавад. Фа?ат фар? дар он аст, ки на дар ?ама давру замон ?онун?о мукаммал буда, ?амеша барои вайрон карданашон ё нодуруст маънидод намуданашон иллатеро дар он?о гузоштаанд.
Масалан, ?онуни зидди монопол?. Агар ма?сади со?ибкор? ба даст овардани фоида дар асоси риво?и исте?соли бозоргузар, зиёд намудани исте?солот, боис гардид, ки дигар одамон ба ?амин кор шу ?лдошта муфлис шаванду со?ибкор? кардан тамоми ?амаи навъи исте?солотро ба ро?и ра?обати озод аз они худ кунад, магар, ?онуни мазкур сади ро?и ра?обати озоду судманд намегардад ва доираи фаъолияти со?иб?унарро танг намекунад. Ва ё тиб?и Сар?онун ба президент ?у?у? дода шудааст, ки сардори но?ияю ша?р, вилоят?о вазирону аксари ро?барони олии сиёсию и?тисод? ва хо?агиро таъин намояд.
Аммо па?лўи дигари ин масъала он аст, ки хал? дар ма?ал ?амдигарро хубтар медонанд ва таъини ро?баронашонро на ?амеша мепазиранд. На?ши хал?, ?изб?ои сиёс?-гўрў??ои и?тимо? ва дигар асотсиатсия ва ширкат?ои дар ?аёти сиёсию и?тисод? амалкунанда хеле кам карда шудааст.
?окими аз ?ониби президент таъин шуда дар назди хал? ?авобгў нест. Вай барои хал? дастнорас аст. Чунин ?оким аввалин вайронкунандаи ?онун?ост, зеро принсипи кориашон чунин аст. Президент маро таъин кардааст, он кас маро мегиранд. Яъне бе назардошти кайфияти рў?ии а?ол?, ки ?онун?о на ?амеша ?у?у?у озоди?ои он?оро ?ифз менамояд, чунки ро?бари таъиншуда дар доираи ваколаташ ба мансаб?ои поёнтар ашхоси ба худаш маъ?улро дар вазифа?о таъин менамояд, ки он?о ?ам аз рўи принсипи боло фаъолият менамоянд. Чунин «Сарварон барои пешрафти ?аёти ?амъият?, ба низом даровардани муносибат?ои байни ша?рвандон, боло бардоштани ма?оми ?онун дар ?омиа накўшида бо фаъолияташон зиддият?ои и?тимоию сиёсиро ?увват мебахшанд.
Ин принсип ?ар чанд аз рўи талаботи ?онун нест, вале ма?з бесало?ияти ?онунгузорон боиси ?онунвайронкуни?о гашта ба давлати ?у?у?бунёд ягон иртиботе надорад.
Дар ?омиае, ки ба ро?бар имконияти ?у?у?ии ?онунвайронкун? дода мешавад, он ?о ?ар кадом фарди ало?ида, гурў?и мо?аро?ў во?еан лофи сиёсат мезананд, ки ин он ?адар хуб нест.
Оиди ?омиаи ша?рванд? сухан ронда ?оиз аст ?айд намоем, ки пайдоиш, ташаккул ва инкишофи ?омиаи ша?рванд? протсесси хеле мураккаб ва тўлон? буда, ба шароит?ои сиёсию и?тисод?, а?лию рў?? ва ахло?ии одамон, ба анъана?ои таърихию фар?ангии ?ар як хал? вобаста аст. Вай тиб?и рисолаташ вобаста манфиат?ои гурў??, коллектив?, фаъолияташ тарзе ташкил ёбад, ки ба фаъолияти давлат назорат намояд ?ам, лек дар доираи ба ?исобгирии манфиат?ои он сурат гирад ва хилофи ?онун?о бошад.
?ар кадом хал? барои худ дар ?омиа ?оеро иш ?ол менамояду сохтеро мепазирад, ки вай ба ?ама хусусият?ои миллиаш хос бошад.
То?икон яке аз чунин хал??оеанд, ки дар маънии аслаш ?е? го? моликияти хусусиро надидаанд. Замину об ва кандани?ои зеризамин?, ?ангалу ?айвонот ?амеша ба ?ама тааллу? доштанд. Дар чунин шароит зарурияти ташаккули итти?одия?ои берун аз сохтори давлат? амалкунанда набуд. Тан?о косибон бо номи «Футувват» ташкилоте доштаанд, ки сирфан дар пояи талабот?ои ахло?? амал менамуданд ва то андозае баъзе масъала?ои и?тимоию ахло?иро дар ?омеа ?ал менамуданду то андозае ба фаъолияти ?окимияти сиёс? таъсир мерасониданд, агарчи дар шуури ?ар як фарди то?ик подшо?-сарвари давлат ?ама ма?омот?ои ?окимияти давлатиро та?ассум мекард. Вай ?омии дину ?онун ва таъминкунандаи ?окимият дониста мешуд. ?амин кайфият ?оло ?ам дар тафакури аксари мутла?и хал? бо?? мондаанд. ?атто ташкили ?аракату ?умбиш?о, ки дар То?икистон ба ву?уд омаданд, аз тарафи хал? пазируфта нашуданд ва пайдоиши он?оро нати?аи бесало?иятии ма?омоти давлат? медонистанд.
Хусусан, дар мар?илаи ?анги дохилии ?амъиятии То?икистон, ки аксари сохтор?ои давлат? фалач гашта, ?изб?ои сиёсию ?аракат?ои ма?алл? худ боиси ин фала?шав? гашта буданд, худсарии одамони мусалла? аз ?арду ?ониб ва хеле фаъол гаштани гурў??ои ?иноятпеша бенизомии беамсолеро ба бор овард.
Таъсири мусибатбори му?обилистии гурў??ои мансабхо?у манфиат?ў ба рафти исло?от?ои баъди ?анг? ва раванди оштии милл? ба ?ама хал?и то?ик низ асар кардаанд.
?удо кардани гурў??о бо ?олибу ма ?луб ва дар ма?омоти ро?барикунанда ?ой гирифтани ?увва?ои сило?бадасту ро?барони он?о нати?аи дилхо? надод. Боз 5 соли ба ?ам му?обилист? муайян намуд, ки ма?сади ?арду тараф ?удрати сиёсию давлатиро ба даст даровардан будааст. О?ибат барои оппозитсия дар сохтор?ои давлат? 30 % ?ой муайян ва таъин карда шуд. Бо ву?уди ин ?омиаи То?ик солим нагаштааст. Хусусан, масъалаи ?алли одилонаи кадр? ташвишовар аст. ?окимияти сиёсии кунун? ?амчун ро?барони замони Шўрав? кушиш карда истодаанд, ки ?аёти серсо?аи ?омиаро бо ?увваи як минта?а идора карда пеш баранд. Аммо чунин сиёсат ?аргиз дурандешона набуд, ?амеша боиси афзоиши зиддият?ои минта?ав? ва таркиши да?шатовари сиёс? мегардад.
Ва?дат ва ба ?амбастагии ?омеаро тан?о дар сурати намояндагии баробари ?ама минта?а?о дар ?ама сохтор?о: ?удрат?, и?тисод?, сиёс?, фар?анг? ва хо?аг? таъмин намудан ва зиддият?ои ву?уддоштаро рафъ кардан имконпазир аст. ?уз ин ро? ро?и дуюму сеюме ву?уд надорад.
Тан?о баробарнамояндаг? доштани ?ама минта?а?о дар сохтор?ои давлатию ?айридавлат? пеши ро?и ?инояткор? ва ?онуншикани?оро гирифта метавонад, чунки таъмини адолати ?у?у?ию и?тимоии талабот?ои асосии ?омеаи ша?рвандианд. Бидуни риояи баробар?у?у?ии сокинони ?амаи но?ия?о ва намояндагии эшон дар ?алби ро?барии сохтор?ои давлат?, на?шаи аз ?и?ати илм? асоснок кардашудаи тара??иёти ?аёти хо?агию и?тисод?, бар?ам задани э?соси « ?олибият» ва «ма ?лубият» ташаккули ?омеаи ша?рванд? имкомпазир аст.
Дар ин ?ода бояд чунин тадбир?о андешида шавад.
? Таъмини во?еии намояндаг? доштани ?амаи минта?а?ои кишвар дар сохтор?ои давлат?, сиёс?, и?тисод? ва ?айра.
? Таъмини озодии сухан дар ?ама ?о ва дар ?ама восита?ои ахбори умум.
? Дар паи исло?и ну?сон ва камбуди?ои дар кори ташкилоту муассиса ва ро?барони он?о ву?уд дошта, ки аз ?ониби ша?рвандон нишон дода мешавад.
? Таъмини риояи бечунучарои ?онун аз ?ониби ?ама аъзоёни ?омеа ва ма?омот?ои давлатию ?айридавлат?.
? Хусусият?ои хоси миллиро ба инобат гирифта, дар кодекси ша?рванд? нишон додани номгўи амал ё амалиёт?ое, ки аз ?ониби сарварон содир мешаваду тиб?и ?онун ?амчун ?онуншикан? эътироф карда мешаванд. Ани?тараш муайян намудани меъёре, ки риоя накардани он сарваронро водор созад ихтиёран аз мансаб ба истеъфо раванд.
? Му?айё намудани му?ити ахло?ие, ки ?иноятпеша, порахўр, ?аллобу фиребгар дар он тоб оварда натавонад. Пеш аз ?ама пур?увват намудани таъсири афкори умум.
? Боло бардоштани на?ши хал? дар идора намудани давлат бо ро?и аз байн бардоштани ?ама омил?ое, ки ро?баронро барои хал? дастнорас гардонида, боиси ришвахўр? мансабфурўш?, ма?ал ва хешутаборпараст? дар интихоб ва ?оба?о гузории кадр?о мегардад.
? Интихоби шакли моликиятдор? бояд комилан озод буда, ташви?у тар ?иби ягон шакли он асоси сиёсати давлат ва восита?ои ахборро ташкил нади?ад.
? Давлат бояд дар ихтиёраш воситаи таъсири и?тисод? низ дошта бошад. Яъне му?имтарин со?а?ои и?тисодиёт, илм ва тандуруст? комилан дар ихтиёру назорати давлат бошанд.
? Давлат тамоми восита?ои таъсиррасонии ахборотиро ба он равона созад, ки хал?ро ба фикри нав?ўи, пажў?ишгар? тайёр намояд. Ани?тар ба со?аи илму маориф а?амияти аввалиндара?а ди?ад.
Имрўз маълум аст, ки бе дастгирию ?амхории ?ама?онибаи илму маориф дар ?е? ягон ?аб?а ба муваффа?ияти назаррас ноил шудан мумкин нест. Аз ин хотир, барои барпо намудани ?омеаи ша?рванд? таълим дар ?ама зина?ои маълумотгир? бояд барои инкишофи а?лонии мардум мусоидат намуда, шуури сиёсию ?у?у?ии он?о боз ?ам бештар риво? ёбад. Тан?о доштани фар?анги солими сиёсию ?у?у?? метавонад, ?омеаро барои худидоракун? омода созад.
Просмотр: 4618
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved