Дата: 2016-04-11
На?ша:
1. Афкори сиёс? – и?тимоии то исломии форсу то?ик.
2. Афкори сиёсии асри миёнагии хал?и то?ику форс.
3. Таълитоти сиёс? – и?тимои А?мади Дониш.
Афкори сиёс?- и?тимоии хал?и то?ику форс таьрихи тўлон? дорад. Он аз ?адимулаём ба таври шифо??, баде? ва нигошта?ои фалсаф?-ахло?? акс ёфта, тул? беш аз 5 ?азор сол ташаккул ёфта, ?ан? гаштааст. Гуво?аш мисли «Худойномак», «Корнамоии Ардашери Бобакон», «?афт хони Рустам», «Ёдгори зарирон» барин сар?ашма?о мебошанд.
Бузургтарин сарчашмаи хаттии мардуми ориённасл «Авесто» (7-6 пеш аз мел.) ба шумор меравад, ки дар он афкори фалсаф?-сиёс? ва ахло?ии Шар?и бостон, таба?абандии и?тимоии он ифода ёфтааст. Ба хусус талаб?ои ахло?ии таълимоти Зардушт: «гуфтори нек», «пиндори нек» ва «кирдори нек» мардумро дар рў?ияи оштинопазир? ба ?ама он амал ва гуфтору рафтор?ое, ки ба ?омеа зарар мерасонанд, тарбия намуда рисолати инсониро дар нек? ва накўкор? мебинад.
Дар таълимоти вай байни нек? ва Бад? мубориза абад? буда, А?урамаздо ?онибдори нек? ва А?риман ?онибдори «бадист».
Зардушт орзу мекард, ки ?окиме, ки хал?ро идора мекард, дорои сифат?ои А?урамаздо бошад. Вай ?онибдори якка?окимияте буд, ки дар он ?ама баробар буда, истисмори одам ву?уд надошта бошад. Ма?з якка?окимиятиро шакли бе?тарини идоракун? дониста, таъкид таъкид кардааст, ки ин ?окими пур?увват, донишманд, адолатхо? ва тоза бошад»1. Зардушт ?окими нек, касест, ки оиди ?аёти камба?алон ?амеша фикр мекунад.
Тиб?и таълимоти Зардушт инсон дар рафти мубориза ба му?обили ?ама гуна зўр?, та?дид ва дигар амал?ои бад на тан?о ?олиб мебарояд, балки пояи адлу инсофро боз устувортар месозад. Оиларо асоси ?омеа дониста, онро на тан?о идомабахши ?аёт, балки риво?ди?андаи ?аёти и?тисод? медонад. Аз назари Зардушт ?омеаро бояд подшо?и одил сарвар? намояд. Вай дар «Ясно» навиштааст. ?окимони золим ?атто бо пора кори нек намекунанд. Он?о ?отилони бегуно?анд. Он?ое,к и чунин ?окимонро интихоб намекунанд, лои?и ?азои дўзаханд. (?ушанг М. ?а?онбинии Эрон. Дафтари аввал. Табрез, 1381).
Дар таба?абандии и?тимо? ?амъиятро ба рў?ониён, ?анговарон, пешварону кишоварзон ?удо карда, на?ши ?арбиёнро дар ?амъият му?имтар донистааст. Ин андеша ба он хотир аст, ки ?анговарон ?ам кишварро аз ?у?уми бегонагон эмин ниго? медоранд ва ?ам сарзамини дигаронро фат? месозанд.
Дар ташаккули афкори дин?-фалсаф? ва ахло??-сиёсии форсу то?ик Монавия на?ши бар?аста дорад.
Ин таълимот бо номи Мон? (216-278 милод?), донишманди бар?астаи замони худ, донандаи ?ама забон?ои зиндаи замонаш ва рассоми бар?аста вобастааст.
Таьлимоти Мон? аз Бобул то ба Чин па?н шуда, дар ташаккули а?идаи фалсафии дини насрон?, ки намояндаи бар?астааш Августин аст, са?ми ами? гузаштааст.
Мон? агарчи марди хеле донишманд буд, аммо фалсафаи амалии ва? фалсафаи зў?д ва гўшанишин? буда, нико?ро кори зишт медонад. Ба а?идаи вай муносибат?ои ?инс? ва тавлид як навъи фа?шанд. Бакорат шакли бе?тарини ?аёт дониста мешавад. Аз назари монавия рўзадор?, бекор? амали нек буда, он?о воситаи заъфи тананд (тан бошад дар таълимоти моновия офаридаи А?риман аст.) Моновия неъмат?ои модд? ва сарватро, ки манбаи ?ав?о, ?авас ва васвасаанд, ?онибдор нест. Вай бар он а?ида аст, ки инсон тавассути дониш ба саодат мерасад. Ба андешаи вай аз бад? ба воситаи зу?д ва тозаг? халос шудан мумкин аст. ба ин дара?а расидан тан?о дониш сабаб мешавад. мон? му?обили дузд?, ?оратгар? ва моликияти хусус? буд. Гўшанишин? ва бекориро кори хайр медонад.
Маздакия (4-5 мелод?)- таълимоти дин?-фалсаф? ва и?тимоист. Маздак соли 460 милод? дар Нишопур ба дунё омада, соли 529 аз ?ониби Хусрави Анўшервон бо ?амро?ии 12 ?азор пайравонаш ба ?атл расонида шудааст.
Маздак дар таърих аввалин шуда баробарии молумулкии одамонро таъкид карда, ?айд кардааст, ки худо маздакро рўи замин офарид, ки мардум боигари?оро миёни худ яксон ?исмат кунанд. Маздак мегўяд, ки он?о дороии тавонгаронро ба нафъи бенавоён мегиранд ва он чиро аз дороён мегиранд, ба бенавоён меди?анд.
Аз рўи а?идаи Маздак ?амаи одамон бандагони худоянд ва чун бандагони худо баробар?у?у?анд. Барои ?амин ?ама чиз дар байнашон баробар бояд та?сим карда шавад. Тар?иби баробарии и?тимоию ?у?у?ии Маздак дар пешрафти афкори озодандешии форсу то?ик мар?илаи хеле му?им буда,
- ?аракати маздакия аз рўи ?увва?ои ?аракатди?анда ?адаф ва хусусияташ ?аракати и?тимоист, ки ба му?обили беадолатии и?тимо? нигаронида шудааст;
- вай ифодагари манфиат?ои де??онони за?маткашу косибон ва а?олии миёна?ол аст.
Дар ташаккули афкори фалсафию и?тимо?-сиёсии мардуми форсу то?ик са?ми мутафаккирони асри миёнаг?: Абўбакри Роз? (865-925), Абўнасри Фороб? (873-950), Абўал? ибни Сино (980-1037), Му?аммад ?азол? (1058-1111), Мир Саид Алии ?амадон? (1314-1394), ?усайн Воизи Кошиф? (1420-1505), А?мади Дониш (1827-1897) хеле бузург аст.
Масалан, Абўбакри Роз? дар «На?зи адён» ном асараш ?айд кардааст: «Худованд ?амаи бандагони худро мусов? хал? карда ва ?е? касро бар дигаре бартар? надодааст. Ва агар бигўем, ки барои ра?матнамоии онон ?о?ат ба интихоботи касе дошт, ?икмати боли?аи вай мебоист чунин и?тидо кунад, ки ононро ба монофеу мазореи онию отиашон ого? созад ва касеро аз миёни эшон бар дигарон бартар? нади?ад ва мояи ихтилофу низои онон нагардад. Ва интихоби имому пешво боиси он нашавад, ки ?ар фир?а аз пешвои худ пайрав? ва дигаронро та?зиб кунад ва ба назари бу?з бад-онон бингарад ва ?амоате бар сари ин ихтилоф аз миён бибарад». Иштироки фаъолонаи инсонро дар ?аёти ?амъият? шароити пешрафти ?омеа медонад.
Дар таълимоти Абўнасри Фороб? бошад фалсафаи и?тимо? ма?оми хоса дошта, бар он а?идааст, ки инсон барои ба камолу саодат расидан ниёзманди чиз?ои зиёд аст, аммо он?оро дар тан?о? ба даст овара наметавонад. Вай ба ёрию ?амкории ?аммислони худ ниёзманд аст. Барои ?амин инсон худро такроран исте?сол намуда, гўша?ои ноободи оламро обод сохта, ?омеаи башариро ташкил намудааст. Он ?омеа бошад комила ва ?айри комила буда, ?ар кадом дорои навъ?ои гуногунанд. Фороб? ?омеаи комиларо «ба се навъ: а)?омеаи бузург-итти?оди ?амаи одамони кураи арз; б) ?омеаи миёна-итти?оди ин ё он хал? дар ?узъе аз ?исмати ободони кураи арз ва в) ?омеаи хурд-итти?оди а?ли ин ё он ша?р, ки ?узъе аз маскани хал?ест.
?омеаи ?айри комиларо бошад ба итти?оди де?када, итти?оди а?ли ма?алла, итти?оди а?ли кўча ва итти?оди а?ли хонавода ?удо намудааст. Дар таълимоташ Фороб? навиштааст: «Мадинае, ки ма?сади итти?оди он таъовун (?амёр?) дар кор?оест, ки тавасути он?о саодати ?а?и?и ?осил мешавад, мадинаи фозила ва ?омеае, ки а?ли он яке бар дигаре барои та?сили саодат ёр? мерасонад, ?омеаи фозила аст. Хал?е, ки ?амаи ша?р?ои он яке ба дигаре барои та?сили саодат ёр? мерасонанд, хал?и фозила аст. Ба ?амин минвол тамоми кураи арз фозила хо?ад шуд, агар хал??о яке бар дигаре дар та?сили саодат мадад бикунанд».
Ин андеша?о пояи баланди маърифатию ахло?? дошта, дар ташаккули афкори сиёсию и?тимоии мардуми Шар? таъсири ?идд? расонидаанд.
Таълимоти и?тимоии ?азол?, ки дар асар?ояш «Мустазфо», «И?тисод», «Музтаз?ар?», «Наси?ат-ул-мулук» баён ёфта, ба хулоса омадааст, ки ?амъият мисли тамоми ?а?он зодаи хиради ило?? буда, ма?ому тартиби он аз ?ониби худо ?аблан таъмин шудаанд, бе он ки одамон барои таъмини рўз?ор ва пайдо намудани васоили зиндаг? ба ?ам ?амкор? накунанд, ?омеа ву?уд дошта наметавонад. Дин ва сиёсат ба ?ам пайванд буда, танзимгари асосии зиндагии ?амъиятанд. Вай бар он а?идааст, ки рифо?у шукуфоии давлат ба шо?, ки сояи худо дар замин аст ва инчуни ба вазир, со?ибмансабон, ашхоси со?иб?аламу со?ибшамшер вобастааст.
Дар таълимоти ?азол? ?анбаи инсонгар? хеле бар?аста буда, адолатро табли? ва зулму шарро тан?ид месозад. Вай дар заминаи таълимоти дин? кўшидааст, ки ?окимони замонашро ба ?алли масъала?ои и?тимо? даъват созад.
Дар ?атори мутафаккирони аср?ои миёна талимоти Мирсаид Алии ?амадон? (1314-1394) ?ои махсусро иш?ол менамояд. Вай ?амчун уламои дини ислом бештар ба ма?ому манзалати ?окимони динию давлат? ди??ат дода, байни а?ли нубуввату ?окимони сиёс? ва на?ши эшон дар ?алли масъала?ои ?аёти ?амъиятию сиёс? фар? мегузорад. Вай тан?о барои пай?амбарон иш?оли ду мансаб - нубувват ва салтанатро рои? мебинад. Вай ?амъиятро бе подшо? тасаввур намекунад ва на?ши ўро дар ?аёти ?амъият? хеле боло мегузорад. Аз ин хотир вай мехо?ад, ки шахси подшо?шаванда дорои сифат?ои зайл бошад: ?о?атбарор буда, чизу молпараст набошад; ?амхор буда, ?алиму ботамкин бошад; хал?ро дифоъ кунад; дар андешаи ?имояи кишвар буда, а?ли фазлро э?тиром кунад; таккабур надошта бошад ва дар сиёсати шо?? устувору бофаросат бошад.1 Вай чун пешгузаштагонаш ?онибдори подшо?и одилу хайрхо? аст.
Афкори сиёс?-и?тимоии асри миёнагии форсу то?икро бе са?ми ?усайн Воизи Кошиф? (1420-1505) тасаввур кардан мушкил аст. Ин симои бар?астаи фар?анг? дар асар?ои худ: «Ахло?и Мў?син?», «Футуватномаи султон?», «Рисолаи ?отамия» оид ба тарзи давлату давлатдор?, ягонагии ?окимияти динию дуняв?, са?ми шахсони со?ибмансабу со?ибма?ом ва ашхоси тавонгар андеша?ои ?олибе баён намудааст, ки ?оло ?ам пурарзишанд. Вай пойбар?оии ?окимияти давлатиро дар сиёсати босубот дида, таъкид месозад, ки низоми устувори ?омеаро бе сиёсати хирадмандона таъмин намудан имконнопазир аст. Аз ?умла навиштааст:
Кошиф? бар он а?идааст, ки адлу инсофи сарвари давлат, усули солими давлатдор?, хал?парастии во?еии сарвар, пояи давлатро устувор ва ?аёти ?амъиятро хуш месозад.
Вобаста ба шароити во?еии ?аёти ?амъият? мутафаккирон масъала?оеро мавриди му?окима ?арор меди?анд, ки ?алли он?о дар ?амон мар?ила умдаи рўз аст. Дар ин ?ода а?идаи маорифпарварии А?мади Дониш (1827-1897) хеле ?олиб аст.
Дониш мутафаккирест, ки дар доираи ?окимони ман?ит? нуфузи хоса дошта бошад ?ам, аз усули давлату давлатдории он?о пуштибон? намекард.
Вай дар шароите ?аёт ба сар бурдааст, ки дар аксари мамолики ?арб ин?илоб?ои буржуаз? ?алаба карда, дар тари?и давлату давлатдор?, мактабу маориф тар?и нав рехта шуда буд. Дар аксари давлат?ои ?арб ?оя?ои социалист? хеле васеъ доман густурда буданд.
Чун вай аз ?олу а?воли ?арбиён хуб бохабар буд, имкон дошт, то тарзи давлатдории Шар?у ?арбро му?оиса намуда, баъзе исло?от?оро вобаста ба шароити мушаххаси Бухорои феодал? пешни?од намояд.
Дониш хуб медонист, ки ?укумат ва ?окимиятдор? кори мушкил аст. Барои ?амин сарвари давлат бояд марди бо фазлу хирад, бота?риба, адолатпараст, хушахло? бошад. Вай имони комил дошт, ки тан?о сарвари донишманд, хушахло?у адолатпараст, дурандешу ватанхо? метавонад, ?омеаро дуруст идора созад. Вай таъкид мекард, ки сарвари давлат бояд кафили ?онуният бошад. Агар кормандони давлат? вазифаашонро дуруст адо накунанд, зулмро ба хал? раво бинанд, тиб?и ?онун ба ?азо гирифтор карда шаванд.
Вай аввалин шахсест, ки дар афкори сиёсии форсу то?ик оиди давлати дуняв? чунин рукн?оро пешни?од намудааст.
1. Подшо?и одили ?о?ири зўр, ки агар подшо? золиму заиф?ол бувад, ?амсоягон ба мамлакати ў тамаъ кунанд ва кишварро поймол намоянд.
2. Дар дастго?и идораи давлат? бояд шахсони донишманд, адлгустар амал кунанд, зеро агар амалдорони дастго?и ?укумат золим, ?о?ил бошанду подшо? адлгустар дар ин маврид низ ша?р хароб шуда, мардум тарки он мекунанд, де?а?о вайрон мегарданд, чунки зулми амалдорон ин зулми худи султон аст.
3. Дар кишвар ба со?аи тиб тава??ў?и хоса бояд дод.
4. Дар ша?р бояд об?ои ?ор?, дарёву на?р?о ва чашмасор?о ву?уд дошта бошанд.
Вай ?онибдори подшо?и маърифатпеша, адолатпарасти мудом дар андешаи рушди кишвар бубааст.
Просмотр: 8713
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved