1. Па?доиш, бар?ароршав?, ташаккул ва инкишофи ислом.
Ислом сеюмин ва охирин дини ?а?он? дар нимаи дуюми асри VI ва ибтидои асри VII дар нимчазираи Арабистон, ки арабхо онро «Чазиратулараб» мегуянд, ба арсаи вучуд омад. Ин дин дар ?амсоягии минта?ае зу?ур кард, ки чорро?и бархурди тамаддун?о буда, на?ши арзандае дар тамаддуни ?а?он? гузоштааст. Ва ин чорро?ро олимони тамаддуншинос чорро?и Сурия (Шом) номидаанд, ки на тан?о кишвари имрузаи Сурия, балки та?рибан тамоми Осиёи Наздик, со?ил?ои Бахри Миёназамин ва Осиёи Хурдро дар бар мегирад.
?арчанд га?вораи ислом ша?р?ои Макка ва Мадина дар гузаштаи дурдасти ин минта?а карор доштанд, тамоми ну?та?ои ислом мазмуну мундари?аи он аз ва?дату умумияти аносири фар?ангиву маз?абии ислом бо дигар фар?анг?ои аз ин чо сарчашма гирифта, гуво?? медихад. Ду дини тав?идии сом? (я?удия ва насрония) то ислом зодаи хамин хавзаи тамаддун ва аз бисёр ?ихат ифодакунандаи хусусият?ои фар?ангии он буданд.
Ин минта?а чорро?е буд, ки дар он тамаддун?ои бобул?, шумериву а?од?, эрон?, юнониву рум?, фини?и, миср? ва ни?оят сом? (арабию яхуд? ва ?а?ра?о) ба ?ам бархурда аз якдигар мутаассир гардидаанд ва дар заминаи он дар ша?р?ои марказии ин минта?а тадри?ан метавон гуфт, як тамаддуни наве ташаккул меёфт, ки баъдан ба па?доишу шукуфоии ду тамаддун: насрон? ва ислом? нер? бахшид.
Аз ин р?, па?доишу ?араёни ба дини ?а?он? ташаккул ёфтани исломро хамчун дини дар асл сом? бидуни ба назар гирифтани иртиботи он бо ?авзаи тамаддуни Сурия фа?мидан мушкил аст. Па?доиши таърихи ислом бо як ?атор омилхо вобаста аст. Охири асри VI ибтидои асри VII давраи ивазшавии як форматсияи ?амъиятию и?тисод? ба дигараш, давраи ав?гирии муборизаи мусалла?онаи ду империяи ?а?он?  -Византия ва Эрони сосон? ба шумор мерафт.                    
Ислом таърихан чун дини аз ?ама ?авони якхудо? ба шумор рафта, дар ча?он зиёда аз як миллиарду 300 миллион нафар па?рав дорад ва як ?исми маданияти маънавии хал??ои бештар аз 40 мамлакати гуногун мебошад. Мусулмонон имр?з минта?аи васеъро дар курраи Осиёву Афри?о (Ховари Миёна ва Наздик, Осиёи ?ануб?-?арб?, Афри?ои шимолию тропик? ва ?.)-ро иш?ол кардаанд. Як ?атор мамлакат?о номи ?ум?урии исломиро доранд: (?.И.Покистон, Эрон, Аф?онистон, Арабистон ва ?.) ва дар ?удуди 28 давлат исломро ?амчун дини расм? дар ?онун?ои асосии худ эътироф кардаанд.
Ислом имруз баъд аз пароканда шудани системаи сотсиалист? ва камэътибор гардидани идеологияи коммунист?, дар мамлакатхои собик Итти?оди Ш?рав? ва махсусан То?икистон мав?еъ ва нуфузи худро боз хам устувортар гардонидааст.
2. Таълимоти идеологияи сиёсии дини ислом.
На?ши сиёсию и?тимоии ислом дар сад соли охир дар кишвархои Осиёву Афри?о якранг набудааст. Дар мархилаи аввал пас аз шикасти паёпаи мамлакатхои ислом? дар му?обили фишору зарбахои ?арбию сиёс? ва иктисодии кишвархои ?арб? мусалмонон ба тадри? аз хоби ?афлати асримиёнаг? бедор шуда, ба вазъияти а?ибмондагии и?тисодиву сиёс? ва илмию техникии худ огох гардиданд.
Хамзамон бо дарки ин вазъият гур??е аз та?силкарда?о, ?авонон ва равшанфикрони тара??ихо?и ин кишвар?о дар ?усту??и сабабу иллати ин а?ибмондаг? ва ?а?олат афтоданд. Дар натича гуру?е ба хулосае омаданд, ки иллат дар хусусияти шахшудаг? ва та??ирнопазирии дини ислом аст. Гуру?и дигаре сабаби а?ибмондагиро дар ду ?аб?а: бегона гардидани мусалмонон аз исломи асил - приснпхои асосии дини Мухаммад ба та?лиду хурофот, бидъатхо ва ба ?а?олат олуда гардидани он диданд. Вобаста ба ?амин ?ан?з дар нимаи асри XIX ду навъ муносибат ба ислом ва ду навъ нусхаи фармон ва халоси аз ин холати  а?ибмондаг? ва ?а?олат ба миён омад
Тамоюли аввал ро?и халосиро дар дуняв? кардани муносибат?ои ?амъият?, яъне зери таъсир ва ?окимияти дин берун кашидани муносибат?ои и?тимо?, и?тисод?, сиёс? ва маданиву фар?анг? ва аксаран таклиди к?р-к?рона ба Fap6 ва ?арб? кардани шар?иён мефа?манд. Ин гур?х дар тад?икот?ои охири ?омеашиносони ин кишвар?о «?арбзада» номида шудаанд.
Баръакс тамоюли дуюм бо ву?уди дар назари аввал к??напараст ва суннатгаро будан, иллатро на дар ислом, балки дар мусалмонон, шакли диндор? ва шуури динии он?о медиданд. Ба ?авли шоир:

«Ислом ба зоти худ надорад а?бе,
?ар а?б, ки ?аст дар мусулмонии мост».

  Ва аз ин р? ро?и халосиро дар исло?и шуури динии мусалмонон ва шинохти дурусти ислом ва сарчашмахои он ва инчунин зинда кардани анъанаи пеш?адами гузаштаи олами ислом медиданд. Он?о на?ши исломро дар мубориза бо мустамликадор? ва истеъмори ?арб? худ дарк мекарданд ва барои сафарбар? ва та?диди ифтихор ва ш??рати фаромушшудаи мусалмонон аз гузаштаи илму фар?анг ва ?удрати сиёсии хал??ои мусалмонон ёд мекарданд.
Ин гур?х бо номи мусли?ин - исло?отчиёни (реформаторон-и ислом) дар адабиёти илм? маш?уранд. Исло?гарон шахсият?ои маъруф мутафаккирони номии олами исломанд, ки то имруз дар атрофи осори он?о та??и?от ва ба?су барраси?ои илм? идома дорад ва он?о дар таърихи навини кишвархои ислом?, дар ро?и ба даст овардани истикдолияти милл?, озод? аз зери ситами мустамликадор? ва пешрафти и?тимоию фар?анг? ва илмии ин кишвар?о на?ши бенихоят бузург доранд.
Устод Садриддин А?н?, Абдурауфи Фитрат ва ?адидон андеша?ои зиёдеро дар мавриди та?диди шуури дин?, тан?иди шакли диндор? ва чахлу ?урофоти аморати Бухоро баён карда, даст ба и?домоти амонию ин?илоб? низ задаанд. Охири асри XIX ва нимаи асри XX на?зати та?диди фикр?-дин? ба ду шоха ?удо мешавад. Яке модернизм, ки кушиши ба шароит ва маф?ум?ои илмию техники ва и?тимоию и?тисодии навро дар ?уръону ?адис?о дошт, дигаре шохаи эхёи (бунёдгаро?) исломи асил. ки мав?еи во?еии равшанфикрон буд. Метавон гуфт то солхои 70-уми асри XX мавкеъ ва дастаи гур??и аввал боло буд, ?арчанд таъсири бевоситаи осору таълимоти реформаторони номбурда хамеша вучуд дошт. Модернизм ?амчун идеологияи буржуазияи ма?аллии кишвар?ои шар?и ислом? дар ин мар?ила хадди аксари кушишро мекард то исломро ба а?дофи сиёсиву и?тисодии худ мувофик созад. Вале аз солхои 70-ум ва баъд аз буржуазия мав?еъ ва на?ши соби?и худро дар кишвар?ои ислом? аз даст дод ва бар ивази он дар са?наи таърих таба?оти поёни чомеа баромаданд ва аз нав шиор?ои э?ёи исломи Му?аммад?, озод? ва исти?лоли во?е?, худшинос? ва та?диди шуури маз?аб? ба миён омаданд.
3. Исломи сиёс? дар замони муосир.
Яке аз му?имтарин хусусияти давраи нав афзудани на?ши сиёсии ислом дар маз?аб?ои миллию озодихо?? буд. Агар дар давраи инкилоб?ои буржуаз? ислом ?амчун яке аз восита?о ва яке аз унсур?ои идеологияи буржуаз? ба кор рафта бошад, дар ин давра идеологияи ислом? ба ?увваи асосии пешбаранда табдил меёбад. ?увваи олии ин на?зати нав Инкилоби Исломии Эрон буд, ки бо сарварии Оятулло? ?ума?н? ба ?алаба ноил гардида, ба по?го?и империализми ?а?он? дар минта?а зарбаи калоне зад.
Пас аз Ин?илоби Исломии Эрон як ?атор ?одиса?ои сиёсие рух доданд, ки далолат ба фаъол гардидани омил?о ва ?уввахои сиёсии ислом? дар минта?а мегардиданд.
Инкилоби Исломии Эрон ва ?алабаи му?о?идин ва хал?и муборизи Аф?он бар артиши Шурав? дар сол?ои 80-ум нишон дод, ки нер?и ислом ва дини Ислом ?ануз аз са?наи таърих дур нарафтааст.
Дар ма?муъ, хусусияти асосии Исломи муосир афзудани на?ши сиёс? ва идеологии он дар сат?и ?а?он? мебошад. Охири асри XX асри аз нав ба са?наи сиёс? баромадани Ислом, р? ба афзоиш ни?одани ом?зиши та??и?от дар атрофи мавз?ъ?ои: «Ислом ва сиёсат», «Ислом ва и?тисодиёт», «?омеаи тав?идии ислом?», «Демократиям ислом?» ва ?а?ра?о мебошад. Идеологияи дини Ислом, ки нисбат ба дин?ои Буддо? ва Масе?? хеле ?авон   аст,   ?омеаи   ча?ониро   ба   яккахудо?,   яъне монотеиста ва парастиш намудан ба Худованди яккаву ягона даъват менамояд.Та?риба?ои даврони муосири ?ум?урии То?икистон ибратомуз аст. Та?лили фаъолияти нер??ои сиёс? собит месозанд, ки мусоли?аи милл? нати?аи дарки сат?и мувозинат, таносуби ?увва?о ва гузашнамои?ои тарафа?н ба ?исоб меравад.  Чунин муносибат буд, ки дар То?икистон тар?и хосаи давлати дуняв? ташаккул ёфт. ?окимияти дуняв? аз муносибати радикалию идеологи ба маф?уми дунявият даст кашид. ?омеаи   То?икистон?   набояд   ба   сат?и   кунунии муносибат?ои   ба?ни?амдигарии  давлати  дуняв?   ва нер??ову ?амоа?ои дин? ?аноат намояд. Аз хурдтарин имконият?о бояд истифода намуд, то ки раванди мазкур та?вият ва инкишоф ёбад. Аз ин хотир, андешидани чора?ои   зарурию  му?имро   набояд  фаромуш  сохт. Чорабини?о, ки мухталифу зиёданд дар кори ташкил ва таъмини   му?оламаи   сарварони   ?а?рирасмии   дин?, ходимони расмии дин? ва намояндагони давлати дуняв? на?ши асосиро ба ?хда мегиранд. ?адаф он аст, ки масъалахои мавчуда сари вахт ?алли худро па?до намоянд. Ба он муваффа? гардид, ки таълими дин? ?ар ч? бештар  ва  зудтар хосияти  академ?  гирад.  Чунин муносибат имконият меди?ад, ки масъалаи кадр?о ?алли худро па?до намоянд ва ба дара?аи маълумотнокии зиёиёни мусулмон таъсир расонанд. Он?оро ба ?аёти сиёс?   ворид   месозанд.    Ма?з   сарварони   ?ишри равшанфикрон   (зиёиён)   исломи   сиёсии   навро   бо р?овари?ои   дуняв?   метавонанд   кафили   ташаккулу инкишофи  ?омеаи мутамаддин гардонида бегонагии ба?ни мардуми дуняв? ва ?исми динии ?омеаро ба ?адди а?ал расонанд.
Дар назди давлати тозабунёди То?икистон ба сифати вазифаи стратеги таъмини амнияти сохти конститутсион? меистад, ки он тавассути истифодаи захира?ои ислом? сиёс? низ ба амал бароварда мешавад. Исломи сиёсии замони муосир м?ътадил ба сифати низоми арзиш?ои дин? дар оянда метавонад ба сифати яке аз асос?ои та?кими давлатдор? хизмат намояд.

Просмотр: 7456