2.1. Музояда (аукцион)-и электрон?.

Яке аз хусусият?ои махсуси Интернет мутта?ид шудани муштариён аз ?ар гуна минта?а?ои ?у?роф?, ?авас зо?ир намудани он?о мебошад. Ин гурў?и одамон истеъдоди хизматрасони  музоядаг? доранд.
Музоядаи электрон? – ?араёни ти?орат кардан, дар асоси технологияи иттилоотии муосир, ки муносибати байни контрагент?о бо ?онун?ои махус назорат карда мешавад. Хусусияти хоси музоядаи электронии савдо он мебошад, ки дар ва?ти фурўхтани амвол нархи охиринро дар савдои ра?обати кушод муайян мекунад.
Музоядаи электрон? – бозори махсус бо спектри пешни?оди васеи ти?орат, масалан,  намунаи коммуникатсия, ?уз?о, захираи  ашёи хом, талабнома дар тендер?о ва ?айра мебошад.
Дар ?ама музояда?ои электрон? муносибат?ои бозор? байни харидорон ва фурўшандагон ?ой доранд.
Иштирок дар ти?орат барои он харидорон ё фурўшандагоне имкон дорад, ки ба ?айд гирифта шудаанд.
Барои ин иштирокчиён шакли ба?айдгириро пур мекунанд.
Ба иштирокчиён кафолат дода мешавад, ки ахбори характери махф? доштаро тан?о ба контрагент?о аз рўи шартнома (баъд аз ба охир расидани савдо) дастрас намоянд.
Баъд аз ба?айдгири иштирокчиён ба воситаи почтаи электрон? онро дастрас мекунанд.
Савдо аз рўи мав?еъ дар музоядаи электрон? бо ва?ти ма?дудшуда мегузарад, ки фурўшанда муайян мекунад. Ва?ти пўшида шудани савдоро намоиши мол нишон меди?ад.
Дар намоишди?ии мол ба савдои электрон? фурўшанда вазифадор аст:
- сифат кардани моле, ки ба намоиш гузошта шудааст;
- додани тасвири мол, додани  ру?ўъ (ссылка) ба дигар сомона ба сурати мол;
- нишон додани таба?от (категория) - ку?о хо?иши  ?ой кардани молро дорад;   
- муайян кардани нархи ибтидо?;
-  муайян кардани  ?адами музояда, бо ба назар гирифтани нарх;
- аз назар гузаронидани лоти худ, барои сан?идани мав?удияти хабари фавр?;
Барои  идоракунии ?араёни ти?орати дар музоядаи электрон? ?оида?ои бисёр тартиб додаанд.
Музоядаи электрон?  модели идеалии нархгузориро пешни?од мекунад.
Вай  натан?о гуфтугузорро  дар ва?ти нархгузор?, инчунин имконияти савдокуниро низ нишон меди?ад. Ин музоядаро барои одамон шав?овар мекунад.
Баъд аз тамомшавии фурўш фурўшанда аз почтаи электрон? маълумот мегирад, маълумот дар бораи харидор. Вай дар навбати худ маълумот мегирад, ки ?олиби музояда шудааст ва маълумот дар бораи фурўшандаро низ пайдо менамояд.
Инкишофи музоядаи электрон? якчанд омил?о дорад: ?алб кардани ми?дори зиёди харидорон ва фурўшандагон дар нати?аи мав?уд набудани сар?ади минта?авии ало?аи дутарафаи интерактив? барои фурўшандагон ва харидорон; додани имконияти муфассал барои баёнкуни ва тасвири мол.
Аз ?исоби пешни?одкуни ?адаф?о ба музоядав? ва амал? ?удо карда мешавад :
- Чиз?ои истеъмол?. ?амин тавр, музояда?о шаффофии бозор ва нархгузории осонро таъмин мекунанд;
- Мол?о ва хизмат?о бо мў?лати ма?дудшуда, масалан, ?ой барои мусофирон дар ?авопаймо ё мол?ои пештар исте?солшуда со?иби мў?лати ани?и амалигашта буданаш лозим аст. Музояда?о харидоронро ?алб мекунанд ва ба фурўшандагон и?озат меди?анд, ки нарх?ои гуногунро гузоранд;
- Мол?ои талаботашон ма?дудшуда, масалан намунаи санъати тасвир?, чиз?ои колекционишуда. Музояда?о ба нархгузории ин мол?о ёр? меди?анд. Дар як ?ой ?амъ кардани фурўшандагон ва харидорон, он?о сегменти бозорро ташкил мекунанд ва сат?ро таъриф мекунанд.
Дар асоси истифодабарии ?оида?ои савдо музоядаро ба якчанд гурў? ?удо мекунанд:
- бритон? (стандарт?) бештар вомехўрад. Фурўшанда нархи аввалро таъин мекунад; дар ?олате ки нархи баландтарин муайян мешавад, савдо боздошта мешавад.
- голланд? (пасгарданда)- савдо аз нархи баландтарин о?оз меёбад, то ба поён рафтани нарх.
- пешни?оди як ва?та – харидорон дар шакли хатт? нархро муайян мекунанд, бехабар аз пешни?оди ра?обатчиёни дигар. ?олиб он нафаре, ки нархро баландтар пешни?од кардааст;
- пешни?оди пўшида – харидорон пешни?од?ои пўшида мекунанд ва дар ва?ти муайяншуда ?олиб молро бо нархи баландтарин мехарад.
- Ма?оза?ои якхела – барои фурўхтани моли ми?дораш ма?дудбуда. Барои амал? кардани савдо якчандто музояда?о гузаронида мешаванд, ки дар он аз ?ар намуди мол як нусхаг? намоиш дода мешавад. Савдо то он ва?т идома меёбад, ки тамоми нусха?ои мол фурўхта шавад ё ин ки савдогар таклиф?ои бо?имондаро бекор кунад.
Нархе, ки бо он нусхаи аввалини мол фурўхта шуд барои нусха?ои бо?имонда баландтарин ?исобида мешавад.
- Дучанда – таклиф, дар яква?т аз ду тараф пешни?од карда мешавад, яъне аз тарафи савдогар ва харидор, барои му?аррар намудани мувозинати нарх. Ин ?олатро аксар ва?т дар биржа?ои электрон? дидан мумкин аст.   
Новобаста бо ро??ои гуногун гузаронидани савдои электронии музояда ба он?о схемаи «табии» нархгузор? амал? мегардад. Барои ?амин ?ам музояда?ои электрониро ?амчун бонки маълумот?о барои баву?удории нархи нати?абахш ва татби?и имконият?ои  потенсиалии бозор, барои  ташкилот?ои ти?орат?, ки дар му?ити  исте?сол?,  фурўши мол ва  хизматрасон?  дида мебароянд.    Айнан имконият?ои нати?абахш баву?уд овардани нарх ?амчун ну?таи инти?ол (отправная точка) хизмат кардааст, барои ташкили шумораи бисёри музояда?о  дар назди  магоза?ои  электрон?.
Нисбати мол?о тавсия?ое  мав?уданд, ки барои савдои музоядав? ба воситаи шабакаи  Интернет мувофи? ?астанд:
- Мол?ои компутер?. ?исми зиёди харидорони потенсиал? ин намуд  мол?ои  Интернетро истифода мебаранд, барои мол?ои нав музояда ?амчун боби ба?огузории талабот хизмат мекунад ва муайянкунандаи  нархи мусоидтарини бозор мебошад.
- Мол?ои нави замонав? барои бозор. Шав?у ра?бати  истифодабарандагони Интернет нисбати навид?о ва навигари?ои технолог?  зиёд аст.
Ч? хеле ки ?айд кардем, музояда ба ба?огузории талабот ба мол?о ва муайян намудани нархи мусоидтарин имконият меди?ад.
- Мол?ои нархгузошташуда - мол?ое, ки шакли вайрони мол? доранд, ки онро ба сабаби доштани ну?сон ва ба монанди он харидор баргандондааст. Музояда бо нархи кам имконият меди?ад барои амал? кардани фурўши чунин мол?о.
- Мол?ои камталаб (камистеъмол), ки бо сабаб?ои гуногун нархашон паст шудааст (масъалан мол?ои мавсим?). Дар ин ?олат истифодаи музояда бо нархи паст ма?саднок аст.
- Пеш?адамони ва?т?ои охири фурўш. Пас аз танг карда баровардан аз тарафи пеш?адамони нав. Музояда имконият меди?ад, ки аз захирашавии мол?ои электрон? дар анбор?о бомуваффа?ият ра?о? ёбанд.
- Мол?ои колексион? истифодабарандагони худро доранд, дар байни он?о хусусан ра?обатчиён барои азхудкунии мол мав?уданд.

2.2.Портал?ои корпоратив?

Порталро ?амчун web-сомона муайян кардан мумкин, барои шахсони ало?ида (мизо?он ва коргарони ташкилот?ои ти?орати) чунин имконият?оро фаро?ам меоварад :
- Як?оя намудани ахбор ва дастрас намудани ахбори му?им барои ин аудитория.
- ?амкор? ва хизматрасонии коллектив?.
- Дастрас кардан ба хизматрасон? ва пешни?од?о барои шахсони интихобшуда, дар асоси пешни?оди ?атъии шахсигардон?.
Барои таба?абандии портал?о чунин му?аррарот мав?уд аст:
-Мегапортал?о (горизантал?, оммав?) – нусхаи аслии Интернет-портал?оро пешни?од мекунад, ба ?амаи муро?иат кунандагони интернет-омма, на ба гурў?и шахсони махсус ва бо ма?сад?ои муайян, мисол Rambler,Yahoo.
Чунин портал?о зуд-зуд боиси пешравии система?о мегарданд. Ин портал?о барои истифодабарандагон васеъ сохта шудааст, зеро ки он дар маълумот ва хизматрасон? аз тарафи он?о акс ёфтааст.Аз рўи ?оида ин маълумот?о хислати умум? дорад (мисол, хабар?о оиди во?еъа?ои сиёс?, ?аёти мадан?) мутаносиб ба пешни?оди хизматрасони?о мебошад (почтаи электрон?). Чунки доираи фаъолияти ин ташкилот?ои ти?орат? бо ВАО дучор мешаванд. Дар ва?т?ои охир дар бисёр давлат?ои ?арб наздикшавии он?оро дидан мумкин аст (медиа-ташкилот?о мегапортал?оро харидори мекунанд, ё инки баръакс). Чунин портал?о яке аз ро??ои анъанавии дастраснамоии медиа-маълумот?о шуда истодааст.
- Портал?ои вертикал? – ба гурў?и шахсони ало?ида хизмат мерасонад, ё ки бозор?о (мисол, бозори автомобил?, агентии сайё??). Дар баъзе холат?о портал?ои вертикалиро субпортал низ меноманд. ?амаи истифодабарандагони интернет, ки дар интернет нишаста кор мекунанд ин амалро татби? кардаанд. Ва ?ар як бозор зиёда аз як портали вертикал? дорад. Шумораи портал?ои вертикал? бо суръат зиёд шуда истодааст.
- Портал?ои навъи В2В - барои он сохта мешаванд, ки ташкилот?о бо ?ам ?амкор? кунанд ва ё амалиёт?ои ташкил кардаашонро ба охир расонанд. Чунин портал?о ба мизо?он механизми васеи ти?орати электрониро пешни?од мекунад (мисол: гузаронидани музояда, амал? гардонидани харид);
- Портал?ои корпоратив? – барои шахсони ма?сади муайян дошта, ташкилот?ои бузург ва корпоратсия?о аз рўи чорчўба сохта мешаванд. Он?о барои коргарон, мизо?он ва ?амкорони як корхона сохта шудаанд. Истифодабарандагони ин намуд портал вобаста ба на?шашон имконияти дастрасшав? ба хизмат?о, таклиф?оро доранд.
- Портал?ои корпоратив? - сомонае, ки воситаи Web- са?ифаро мекушоянд. Барои таъмини вуруди инфиродигардонидашуда (персонифицированного доступа) гуфтан мумкин, ки матрисаи вуруд (матрица доступа) фаро?ам оварда шудааст, ки дар он имконият?ои истифодабарии ин ё он ташкилот?о, базаи ахбор ва хизматрасони ?ар як ?исми ташкилот нига?дор? мешавад.
- Портал?ои корпоратив? ва интернети аз якдигар бо дарбаргирии шумораи истифодабарандагон фар? мекунанд, ки он?о бо ма?сад?ои кории худ хизмат мерасонанд. Портал?ои корпоратив? барои истифодабарандагони як ташкилот пешни?од карда шудааст ва ма?сади он?о фоида ба даст овардани ташкилот дар холате, ки интернет-портал?о барои доираи васеи истифодабарандагон пешбини карда шудааст ва ма?сади он?о фоида овардани провайдер?ои портал ва ?амкорон мебошад, ки ин портал?о пешбин? кардаанд.
Портал?ои корпоративи аз рўи хусусият?ои худ чунинанд:
- Горизонтал?, ки тамоми ?а?ми маълумотро дарбар мегирад, илова ва ?араён?ои ташкилот;
- вертикал?, ?амъшав? дар ?араёни махсусгардонидашуда ти?орат?, вазифа?о ва илова?о.
Хислат?ои асосии портал?ои корпоратив? чунинанд:
- дастрасии тамоми манба?ои маълумот?о ба коргарони ташкилот, бо як интерфейс.
- имконияти амал? кардани ?усту?ўи маълумоти лозима.
- имконияти нашркунии маълумоти истифодабаранда.
- дастгирии кори колектив?.
- ?айати муайяни истифодабарандагон.
Барои бо кор таъмин кардани портал?ои корпоратив? вазифа?ои зеринро амал? кардан лозим аст:
- даъвати мизо?он, барои сохтани гурў?и доимии истифодабарандагони портал?о ва таъмини мониторинги фаъолияти он?о бо ёрии системаи ба?айдгир? ва та?симот.
- ?у?у?и воридшав?. Он?о имконияти идоракун? бо гурў?и истифодабарандагон ва маълумоти шахсиро ба ихтиёри он?о дар асоси нимру? (профил) пешни?од мекунанд.
- иттилоотро визуал? ва индекатсия кардан. Ин вазифа ?амчун дастраскунандаи маълумот бо якчанд манбаи маълумот хизмат мекунад. Маълумотро бо ро?и мониторинг ва хабарди?? пешкаш кардан мумкин аст. ?исми зиёди маълумотро бо ро?и мониторинг дастрас менамоянд. Ого?? дар мадди аввал бо ёрии занги телефон? ё пей?ер амал? карда мешавад. Портал?ои корпоратив? ?арду усулро истифода мекунанд.
- таъмини бехатар?, барои ?ивзи ахбор аз дохилшавии ?айри ?онун? чи аз дохили ташкилот ва чи берун аз он, барои таъмини бехатарии истифодабарии портал?ои таъминкунанда ба ?амкорон ва фармоишгарон хизмат мекунад.
- ма?дудкунии ?у?у?и воридшав? ва шахсикунон?, таъминкунандаи шахсони ало?ида бо пешни?оди ахбор ва илова?о, хизмати корпоратив? ва канал?ои информатсион?. Профили истифода барандагон дар мар?илаи ба лои?агирии система бо ёрии «матритсаи воридшав?» дар нати?аи бозсоз? ё ин ки администратори система, ё ин ки худи истифодабаранда муайян мегардад.
- интегратсияи илова?о, имкониятди?андаи дара?аи манти??, ти?оратро бе та?йирот гузошта ба воситаи браузер аз ?ар?о навигарии ахборотро инъикос менамояд. Масъалаи интегратсияи анъанав? - ин ?алб намудани илова?ои нав ё ин ки иваз намудани модернизатсияи кў?на?ояш ?ал карда мешавад.

2.3 Майдон?ои ти?орати электрон?

Зиёдшавии ?а?ми системаи ти?оратии В2В ба пайдошавии e?marketplaces ё ин ки ба майдон?ои ти?орати электрон? меоварад. Пешни?одкунандаи фазои бозори вертуалиро барои ба ро? мондани ти?орати электрон? дар со?аи муомила ва ба фурўш овардани маълумот дар бораи ма?сулот, хизматрасон?, инчунин дастгирии ро?и ало?аи байни фурўшандагон ва харидорон муайн кардан мумкин аст.
Майдони ти?орати электрон? – навъи бисёр мураккаби миёнарав мебошад, чунки ба ?айр аз мубодилаи маълумоти шахс? он?о имконияти амал? шудани шартнома?ои хариду фурўш ва ба иштирокчиён кафолати амал? гаштани чунин шартнома?оро меди?анд.
Асоси вазифа?ои и?тисодии майдони ти?оратии электрон? додани музд ба ?ар як шартнома, яъне ?амъоварии комиссион?. Вобаста аз ?а?ми трансаксия ва вобастагии со?авии андозаи ?амъоварии комиссион? аз 1 то 10% аз суммаи шартнома та?йир меёбад. Комиссия аз трансаксия - моддаи якуми фоида ба дастоварии ?ар як ташкилоти ти?орат? мебошад. Модел?ои ба даст овардаи фоидаро аз трансаксия бо ро??ои гуногун ба даст овардан мумкин аст, мисол, гирифтани фоизи муайян одатан дар асоси фармоиш барои харидор?.
- Ба ?айр аз ин комиссия бо трансаксия метавонад фурўшанда ё харидорро пардохт намояд. Майдон?ои ти?орати электрон? инчунин метавонанд вазифа?ои зеринро и?ро намоянд:
- фурўши таъминоти барномав?. Одатан даромад аз фурўши ин мол аз пардохти худи моли литсензион? ва компонент?ои такроршавандаи даромад бо хизматрасоние, ки одатан 15-20% пардохт барои литсензияро ташкил меди?ад, ало?аманданд. Ба ?айр аз ин бисёри ташкилот?ои фурўшандаи таъминоти барномав? литсензияи худро чунин месозанд, ки аз истифодабарии зиёди ма?сулоти барномавии худ фоида ба даст оваранд.
Хизматрасонии касб?. Ташкилот?ои ти?оратие, ки ба фурўши таъминоти барномави маш?уланд хизматрасонии он?о одатан ба кор андохтани барнома ва омўзиши истифодабаранда?о мебошад.
?ойгиркунии реклама. Даромадро аз пардохти ?азор?о тамошоди?ии муро?иати рекламав? сарпараст (спонсор) ба даст меорад. Барои баъзе майдон?ои вертикал?, мисол VerticalNet аз аввал реклама ?исми зиёди гардиши спонсорро ташкил медод. Аммо ?амин, ки истифодабарандагони майдон?ои ти?орати электрон? зиёд шуд, вай барои ба дастоварии дигар намуд?ои фоида ро? ме?ўяд, мисол комиссия барои трансаксия ва обунакун?, реклама бошад моддаи дуюми фоидагир? мешавад.
Ташкили обунашав?. ?исми зиёди провайдер?о майдон?ои савдои дар ва?ти реал? (on-line) фаъолият доштаро, барои дарёфт кардани ахбороти лозима тавассути обунашав? ба ро? мемонанд. Мисол барои пардохти ?армо?аи PcOrder ва TechnologyNet ба харидорон имконияти дастрас намудани маълумоти лозим? оиди мол?ои компутер? ва па?нкунандагони он фаро?ам меоварад.
Porchasepro дар навбати худ хизматрасон? барои ба ?айдгирии ?а??иаъзогии ?арсоларо пешкаш менамояд. Пайдоиши ин ё он намуди майдон?ои ти?орат? аз дара?аи таъсири харидорон ва фурўшандагони ин со?а вобастааст. Пайдоиши ин ё он намуди майдон?ои савдо аз дара?аи таъсири харидорон ва фурўшанда?о иборат аст. Аз рўи ин таснифот се намуди майдон?ои савдои электрон? ?удо карда мешаванд:
1.Майдон?ое, ки онро харидор месозад. Ташкилот?ои калони ти?орат? метавонанд майдони ти?оратии худро барои ?алб намудани таъминотчиён зиёд созанд. Ин ?у??ат вобаста ба талаботи ташкилот?ои калон дар оптимизатсияи ?араёни харидор?, васеъшавии ало?аи ти?орат? ва хат?ои таъминот? пайдо шудааст.
2.Майдон?ое, ки онро фурўшандагон ташкил мекунанд. Дар ?атори харидорони калон фурўшандагони калон низ дар ?араёни пайдошавии марказ?ои ти?орат? на?ши му?имро мебозанд. Ин бо сабаб?ои гуногуни толибони тар?ума дар Интернет вобаста бо ?амкорон ба ву?уд меояд. Ин намуд майдон?о пайвастшавии зичро бо бизнес?араёни дохили ташкилот ва имконияти автоматикунонии ?араёни мубодилаи маълумот?о бо контрагент?о меди?анд ва ба паст намудани нарх ва сарфа намудани ва?т, имконият фаро?ам меорад.
3.Майдон?ои ти?орат? аз тарафи сеюм сохташуда (ташкилот?ои технолог?, ассотсиатсия, бонк?о ва дигар субъект?ои бозор), барои он даъват шудаанд, ки фурўшандагон ва харидоронро ба ?ам пайваст намоянд. Одатан чунин майдон?о аз тарафи шахсоне сохта мешаванд, ки дар ин сектори ти?орат ?ои худро ёфта метавонанд ва оиди ?араён?ои бизнесии мав?уда фа?миш доранд.

2.4.Ма?оза?ои электрон?

Ма?озаи электрон? - ин системаи автоматишудае, ки хизматрасониро дар асоси базаи ти?орати электроникунонидашуда амал? мекунад, ма?оза?ои ?озиразамон бо намуди хизматрасонии анъанави:
- Намоиш ва хислат?ои ма?сулот, гирифтан ва коркарди фармоиш?о.
- Пешкаш намудани хизматрасони?ои техник?, дастраснамоии мол ба харидор ва монанди ин.
Ма?озаи электрон? - ин сомонаи махсусест, ки бо ёрии он дар сохти интерактив? харидор? намудан ё фурўхтани мол ва хизматрасон?, шиносоии пешак? бо маълумот оиди ма?сулот ба ро? монда мешавад. Фар?ияти ма?озаи электрон? аз ма?оза?ои анъанав? дар он аст, ки вай метавонад имконияти васеи интихоби мол ва хизматрасониро пешни?од намояд, пешкаш намудани маълумоти пурра оиди хусусият?ои мол?о. Аз ?исоби истифодаи технологияи замонавии компутер? тара??? карда истодааст, яъне муомилаи фард? ба ?ар як харидор аз ?исоби та?рибаи кор бо он. Ма?озаи электрон? ба со?иби худ имконият?ои зеринро меди?ад:
- сохтани номгўй?ои электрон? ба мол?ои ба бозор пешни?од шаванда ва ё хизматрасоние, ки доимо дар хати Интернет дастрас аст.
- ташкили шабонарўзии фурўши ма?сулот.
- муста?илона идора намудани кор?ои ма?оза, зуд-зуд нав кардани маълумот оиди мол?ои пешкашшаванда ва хизмат?о. Автоматикунонии системаи ?абули фармоиш?,  e-mail нома?о дар бораи амалиёт?ои фармоиш? ба харидорон ба таври автомат? фиристода мешавад. Савдои бисёрасъора (доллар?о ва рубл?о) бо истифодаи ?урби пул?ои дохил?. Тайёр намудани системаи автоматикунонии интихоби мол (чакана ва яклухт). Ташкили кор дар системаи «бизнес-бизнес» барои хизматрасон? ба филиал?ои дурдаст ва ?амкорони ти?орат?. Таъмини ало?аи баргарданда барои тат?и?оти маркетинг? дар бозор ва сохтани базаи ахбори мизо?он. Гузаронидани та?лили кори ма?оза дар асоси омор, ташкили автомат? дар ?араёни кори ма?оза. Дастгирии рекламавии нати?абахш ба ти?орати худ. Илова намудани як ё якчанд системаи пардохти онлайни барои амал? кардани ?исобот. Ташкили хизматрасон? ва дастраснамоии мол. Пайвасткунии онлайни(имконияти муло?от бо харидор дар ва?ти во?е?). Пайваст намудани системаи дохилкунии навид?о ба сомона.
- сохтани e-mail–и па?нкунандаи навид?ои дар ма?оза пайдошуда.
-гузаронидани интеграсия бо системаи офис? ба монанди анбор ва му?осибот, барои ?араёни автоматикунии гузаронидани маълумот ба базаи ахбори ма?озаи ти?орат?.
Ма?озаи электрон? – ба харидор чунин имконият?оро меди?ад:
- амал? намудани шартномаи хариду фурўш дар ?олат?ои ба худ ?улай.
- таъмини пардохт бо яке аз усул?ои дастрас дар ?олати мав?уда.
- гирифтани хабар бо e-mail оиди тасди?и фармоиши ?ойгиршуда.
- пайбарии доимии ?олати ?озираи фармоиши ?ойгиршуда дар сохти on-line ё ин ки e- mail.

Просмотр: 7585