1.1.Ти?орати электрон? ва анъанав?.

Ти?орати электрон? аз ма?мўи иштироккунандагон ва ?араёни муло?оти он?о, дар ?удуди ?онун?ои муайян шуда иборат аст. Асоси ти?орати электрониро сохтори иттилоот? ва технологияи телекоммуникатсион? ташкил менамояд. Хусусият?ои асосии ти?орати электрон?:
- дар ти?орати электрон? теъдоди зиёди фурўшанда ва харидорон иштирок менамоянд;
- барои ворид шудани иштирокчиёни нав ягон ма?дудият ву?уд надорад;
- ?амаи иштирокчиёни ти?орати электрон? имконияти аз иттилооти лозима истифода бурданро доранд.
Нисбат ба ти?орати электрон? корхона?ое, ки дар бозори ?озира фаъолият доранд ба се гурў? та?сим мешаванд:

• Анъанав?;
• Омехта;
• Электрон?.

Корхона?ои анъанав? дар бозор во?еъбинона (реально) фаъолият мебаранд. Ин намуд корхона?о ба ти?орати электрон? муро?иат намекунанд.
Корхона?ои омехта як ?исми фаъолияти худро дар Интернет и?ро менамоянд.
Корхона?ои электрон? тан?о дар Интернет фаъолият мебаранд. Харидорони ти?орати электрон? аз харидорони дар бозори анъанав? иштирок дошта, бо сат?и дониш ва даромади худ фар? мекунанд. Яке аз шарт?ои асос? иштирок дар бозори электрон? мав?удияти техникаи компутер? ва пайвастшавии он ба шабакаи Интернет мебошад. Аз ин ли?оз, ба муштариён баъзе талабот?ои иловаг? пешбин? карда мешавад. Яке аз он?о мав?уд будани суро?аи электрон?, ?амён?ои электрон? дар система?ои пардохти элетрон?, мав?уд будани малакаи кори амал? дар ин система?о ва монанди он?о.
Одатан дар бозори анъанав? исте?солкунанда моли исте?сол кардаи худро бо иштироки дистрибутер ва диллер?о мефурўшанд. Дар бозори электрон? бошад э?тиё? ба чунин ашхос ?ой надорад. Аз ин ли?оз, дар бозори электрон? системаеро бояд дарёфт, ки он барои самаранок фаъолият бурдани стратегияи рушди ти?орати электрон? мусоидат намояд.

1.2.Ти?орати электрон? ?амчун намуди со?ибкор?.

Таъсири шабакаи Интернет нафа?ат дар сат?и корхона?о ва ташкилот?о (микросат?), инчунин дар сатхи макрои?тисодиёт низ мушо?ида карда мешавад. Фаъолияти босуръати и?тисод? дар Интернет маф?уми нави «ти?орати электрониро» ба миён овард. Аз таълими и?тисод? ба мо маълум аст, ки «ти?орат» ин фаъолияти гуногун Буда, барои гирифтани фоида равона карда шудааст. Ти?орати электрон? яке аз намуди ти?орат буда, тавассути истифодаи система?ои иттилоот? ва технологияи телекоммуникатсион? ба ро? монда мешавад. Дар ин ?ода бояд ?айд кард, ки ти?орат ва со?ибкор? маф?ум?ои гуногунанд.

• Со?ибкор? – ин фаъолияти ти?орат? буда хусусият?ои хоси он аз мунтазам? (регулярность), истифодаи инноватсия, сармоягузор? ва та?диди и?тисод? иборат аст.
• Ти?орат – ин фаъолияти шахсони ало?ида ва корхона?о мебошад, ки бо ма?сади гирифтани фоида амалиёт?ои хариду фурўшро ба ро? мемонанд.

Ду тарзи фаъолияти ти?оратро ?удо кардан лозим аст:

• фаъолияте, ки асоси онро харидани мол бо ма?сади фурўши он ташкил меди?ад. Дар ин ?ода амалиёт?ои ти?орат? амалиёт?ои асос? буда, нига?дор?, боркашон?, хизматрасон? амалиёт?ои иловаг? ба шумор мераванд.
•  Фаъолияти корхона?о ва ташкилот?о, ки ашёи лозимиро барои исте?соли мол харидор? менамоянд.

1.3.Трансаксияи электрон? ва таснифоти он.

Омўзиши модел?ои амалкунандаи ти?орати электрон? бо маф?уми трансаксияи и?тисод? вобастагии зич дорад. Трансаксия – ин созишномаи ихтиёрии бозоргон? буда, амалиёт?ои и?тисодии як?ояро муайян менамояд. Трансаксия ба трансаксияи содда ва мураккаб та?сим мешавад. Трансаксияи содда хариди мол аз ?ониби шахсони ало?ида аз ма?озаи савдои чакана иборат аст. Трансаксияи мураккаб татби?и системаи ERP-ро пешбин? менамояд. Дар ин ?ол шартномаро масли?атчи?ои беруна тартиб меди?анд. Таснифоти ти?орати электрониро аз рўи иштирокчиёни он гурў?банд? кардан мумкин аст (?адвали 1.1).

?адвали 1.1.
Модел?ои ти?орати электрон?

	?укумат	Ти?орат	Муштар?
?укумат	G2G – ?амо?ангсоз? / кам кардани харо?от	G2B – иттилоот / паст кардани харо?от	G2C – иттилоот / паст кардани харо?от
Ти?орат	B2G – савдои электрон? / хариди давлат?	B2B – савдои электрон? / созишномаи то?ир? байни корхона?о	B2C – ти?орати электрон? / савдои чакана
Муштар?	C2G – андозбанд?	C2B – савдои электрон? / созишномаи то?ир? байни муштар? ва корхона?о	C2C – савдои электрон? / ауксион?о

Мутоби?ан амалиёт?ои гузаронидашуда ?амаи намуд?ои ти?орати электрониро ба гурў??ои зерин та?сим кардан мумкин аст:

• В2В – Business to Business. Ба ин гурў? ташкилот?ои ти?орат? мансуб аст. Дар ин гурў? Интернет барои равобит истифода бурда мешавад. ?исми зиёди созишнома?ои ти?орати электрон? ба ин гурў? тааллу? доранд.
• В2С - Business to Сonsumer. Ти?орат барои муштариён. Дар ин гурў? фурўшандаи мол ё хизматрасон корхонаи ти?орат? буда, муштариён – ин шахси ало?ида иборат аст. Ба ин гурў? ма?оза?ои электрон? ва корхона?ое мансубанд, ки тавассути ти?орати электрон? хизматрасонии гуногунро ба ро? мемонанд, монанди бонк?ои электрон?, хизматрасонии брокер?, фармоиш ва хариди чипта?о, хизматрасонии сайё??, та?силоти фосилав? ва ?.
• С2С -  Сonsumer to Сonsumer. Муштар? ба муштар?. Дар ин гурў? ?ам фурўшанда ва ?ам харидор шахси ало?ида мебошад. Дар ин модел муштар? моли худро ба муштар? бе иштироки шахсони дигар мефурўшад. Чунин амалиёт?оро дар сайти www.classifid2000.com мушо?ида кардан мумкин аст. Мисоли дигари модели С2С аз хизматрасон? дар шабакаи Интернет тавассути реклама, фурўши ахбор ва хизматрасонии масли?атди?? иборат аст.
• С2В-Сonsumer to Business. Фурўшандаи мол ё хизматрасон? шахси ало?ида буда, муштар? – ин ташкилоти ти?орат? мебошад.
• В2G-Business to Government. Ти?орат барои давлат. Шартнома байни корхона?ои ти?орат? ва ташкилот?ои давлат? баста мешавад.  
• G2B– Government to Business. Давлат барои ти?орат. Истифодаи ти?орати электрон? барои табодул (обмен)-и ахбор ва кам кардани харо?от?о, пеш аз ?ама барои гирдгардиши ?у??ат?о.
• С2G-Сonsumer to Government. Муштар? ба давлат. Яке аз иштирокчиён шахси ало?ида буда, дигараш сохтори давлат? мебошад.
• G2C-Government to Сonsumer. Давлат барои муштар?. ?оло дар сат?и назарияв? ?ой дорад. Оянда дар ин модел пардохти гуногуни и?тимо? пешбин? карда шудааст.
• G2G-Government to Government. Давлат барои давлат. Дар ин модел корхона?ои давлат? бо истифодаи ти?орати электрон? оид ба хариди мол ва ё хизматрасон? шартнома?ои гуногун мебанданд.

Дар мар?илаи ?озира аз байни модел?ои номбурда, модели В2В ва В2С ?ойи му?имро иш?ол мекунад.
Дар ти?орати анъанав? (off-line) ?амаи тартибди?анда?о – мол, хизматрасон? ва субъект ?араёни физик? ба шумор мераванд. Дар ти?орати электронии соф (on-line) ?амаи ченак?о – адад? (цифровой) мебошад, дар дигар ?олат?о ти?орати электронии омехта ?ой дорад. Харидани китоб аз сайти www.ozon.ru ти?орати электронии соф шуда наметавонад, зеро дастрас кардани китоб тавассути почта ба ро? монда шудааст. Дастрас кардани барномаи компутер? аз сайти www.egghead.com ти?орати софи электрон? мебошад.

1.4.Омил?ои тара??иёти ти?орати электрон?.

Се омили асосии тара??иёти и?тисодиёти интернет ва ти?орати электрониро ?удо кардан мумкин аст:

• Самаранокии ?айриасосии мусбии шабака?о. Дар ин ?ода муштариён дар шабакаи Интернет як дигарро ба ти?орати электрон? ?алб менамоянд.
• Муносибат?ои комплиментар? байни компонент?ои технологияи интернет?. Дар и?тисодиёти интернет? байни инфраструктураи шабакав? ва ти?орати электрон? вобастагии муайян мав?уд аст. Системаи интернет ба системаи кушод мансуб аст. Бинобар он дар ин система мабла?гузор? ба инфраструктураи шабакаи электрон? босамаран аст.
• Харо?от?ои ками  амалиёт?о (низкие операционные издержки) барои гирдгардиши ?у??ат?о.

Барои ба?оди?ии па?ншавии ти?орати электрон? нишондод?ои зерин истифода бурда мешаванд:

• Интернет – хост. Системаи дилхо?, ки IP-суро?аи он ба шабакаи интернет пайваст мебошад. Дар ин система базаи ахбор ?амаи муштариёни дар шабакаи интернет фаъолият доштаро фаро намегирад. Баъзе аз компютер?о бо истифодаи firewalls аз воридшавии ?айриконфеденсиал? ?ифз карда шудааст.
• Сервер?ои боваринок. Дар чунин сервер?о муштариён метавонанд ахбороти хусусияти шахс? доштаро ниго? доранд ва аз он истифода баранд.

Инчунин барои муайян намудани самаранокии истифодаи Интернет теъдоди истифодабарандагони интернет, ми?дори сайт?о ва ?айд кардани он?о дар хостинг?о яке аз нишондод?ои асос? мебошанд. Ми?ёси (критерия) асосии ба?оди?ии дастрас будани интернет барои ти?орат ва муштариён – ин мав?удияти компютер?о ва дастрас будани худи интернет иборат аст. ?оло ми?дори зиёди компютер?о дар давлат?ои Нидерландия, Австрия ва ИМА мушо?ида карда мешавад. Дар навбати худ даромади а?ол? яке аз омил?ои асос? барои васеъ па?н шудани истифодаи компютер?о ва интернет ба шумор меравад.
Яке аз муаммо?ои асос? дар ?одаи истифодаи интернет – ин кам будани шумораи сайт?о бо забони ма?алл? аст. Маълум аст, ки ?оло дар шабакаи интернет ?исми зиёди сайт?о ба забони англис? ва рус? ?арор дорад. Дар интернет ва?т?ои охир сайт?ое пайдо шудаанд, ки он?о ба забони давлат? (то?ик?) низ тартиб дода шудааст.

1.5. Сохтори бозори электрон?.

Дар ти?орати электрон? ду таба?а аз ?ам фар? карда мешавад:
- инфраструктура;
- фаъолияти и?тисод?.
Инфраструктураи Интернет аз шабакаи глоба? дар базаи компютер?ои фард? иборат буда, асоси физикии ти?орати электрониро ташкил менамояд. Дар ин ?ода мав?удияти барнома?ои компютер? а?амияти хоса дорад.
Таба?аи фаъолияти и?тисод? ба ду гурў? та?сим мешаванд. Яке аз он?о трансаксия дар шабакаи интернет бо ?алб намудани миёнарав?о ва дигараш шартнома?ои бевосита дар ?олати on-line.
Фаъолнокии ти?орат? дар фазои бозор бо чор омил (фактор) муайян карда мешавад:

• Инфраструктураи ?амо?анг? (взаимодействие);
• Фазои бозоргон?;
• Механизм?ои трансаксион?;
• Ро??ои дастрас кардани мол.

Просмотр: 8335