Дата: 2016-02-25
На?ша:
То?икистони шимол? дар шимол аз ?ираи ?аторк??и Туркистон ?ойгир шудааст. Ин но?ия дар ?арб, шимол ва шар? бо ?ум?урии ?збекистон дар ?анубу шар? бо ?ум?урии ?ир?изистон ?ам?удуд буда, дар ?ануби ?арб бо но?ияи табиии Зарафшон ?амшафат мебошад.
?ануби но?ияро ?исми То?икистонии водии Фар?она иш?ол кардааст, ки дар ?удуди шар?ии но?ияи Восеъ буда, ба тарафи ?арб? танг мешавад. Баландии он дар ?ой?ои пасттаринаш 300 м буда, ба шимол ба с?йи к???ои Му?ул ва ба ?ануб ба тарафи ?аторк??и Туркистон тадри?ан баланд мешавад.
Дарёи Сир ин ?исми водии Фар?онаро ба ду ?исм ба со?ил?ои рост ва чап ?удо мекунад. Со?или рост, ки ба тарафи к???ои Му?ул ва ?урама па?н шудааст, хеле камоб мебошад. Обёрии замин?ои васеи со?или рост бо оби дарёи Сир сол?ои охир сар шуда, як ?атор муваффа?ият?о ба даст оварда шудааст.
Масо?ати ?амвори?ои со?или чап дар доираи То?икистон то ?удуди ?ум?урии ?ир?изистон давом мекунад. Ин ?иссаи вод? бо об бештар таъмин аст. Онро дарё?ои бисёр ва канал?ои магистрал? аз шар? ба ?арб бурида гузаштаанд. Дар ин ?исм масо?ати калонро киштзор, бо?у токзор иш?ол кардааст.
То?икистони шимол? ?амчун дигар но?ия?ои ?ум?ур? но?ияи к??? ?исоб мешавад. Локин дар То?икистони шимол? хусусияти к??ии релеф нисбат ба дигар но?ия?ои таби?-географии ?ум?ури? хеле кам зо?ир шудааст. ?исми зиёди территорияро фоизи ?амвор? ташкил меди?ад. Дар ин ?о к???о асосан дар канор?ои но?ия ?ойгир шудаанд. Аз То?икистони шимол? и?лим ва ландшафти ба худ хосе пайдо шудааст, ки аз пайдо шудани сохти хо?агии хал?? ало?аманд мебошанд.
Хусусият?ои ба худ хоси То?икистони шимол? ин баланду пастшавии ?арорат ва ?авои хушк дар як шабонар?з мебошад.
Водии Фар?она ?амвории байни к??? буда, шакли бодоммонандро дорад ва аз шар? ба ?арб ?ариб ба масофаи 300 км т?л кашидааст. Ин водиро аз чор тараф к???ои сарбафалаккашида и?ота кардаанд, ки ?улла?ои он то 3-4 ?. м аз вод? баланд мебошад. Тан?о гузарго?и таге, ки аз тарафи ?арб во?еъ гардида ва бо номи «Дарвозаи Ху?анд» маш?ур мебошад, кушодааст. Дарёи Сир ?амин дарвозаро гашта, ба водии васеи шукуфони Мирзоч?л мебарояд.
Дар шимоли вод? ?аторк???ои Чаткал ва шоха?ои ?ануб?-?арб? он силсилаи к???ои ?урама ва к??и Мева?ул во?еъ гардида, аз шар? ва водиро ?аторк??и Фар?она ва аз тарафи ?ануб силсилаи Олой ва Туркистон печонида гирифтаанд, ки аз к???ои ?урама ва Мева?ул к???ои дигари он?о сарбаланду барфин мебошад. Баландии баъзе ?уллаи он?о ?ариб ба 6 ?азор мерасад. Баландии водии Фар?она аз сат?и ба?р аз ?арб ба шар? меафзояд ва 300-900 метрро ташкил мекунад. Водии зархези Фар?она дорои бисёр сарват?ои гунолгуни таби?-нефт, газ, олтинг?гирд, озекерит, боксит, симоб, сурма, металл?ои ранга, масоле?и бинокор? мебошад, ки ба туфайли ин бойигари?ои со?а?ои гуногуни саноат инкишоф ёфтаанд.
Дар со?или рости дарёи Сир, дар наздикии Сом?ор к???ои О?бел ва дар шар?ии он О?чол ?омат рост кардааст. Ин к???ои начандон баланд набуда, 900 аксаран аз ?инс?ои такшон? иборатанд.
?аторк??и ?урама дар шимол?-?арбии водии Фар?она ?ойгир буда, баландии он 3769 м мерасад. ?исми канори ?анубу ?арб? онро к??и ?аромазор меноманд, ки баландиаш то 2500 м мебошад. К??и ?аромазор аз ?адимулайём бо кони ну?раи худ маш?ур аст.
Мураккабии релеф, гуногунии и?лими То?икистони шимол? яке аз сабаб?ои он гардидааст, ки хоки растании ин кишвар ?ам гуногун аст. Барои ин территория аз ?и?ати хоку растан? фар? кардани ма?ал?о? характерно аст.
Растани?ои То?икистони шимол? гуногун буда, ?амчун х?роки ашёи хоми саноат, растани?ои дорувор? а?амияти калонми хо?аг? доранд. Дар ин дарё набототи тан?о барои ?амин ма?ал хос бисёр аст. ?аминро гуфтан кифоя аст, ки фа?ат дар к??и Му?ул 25 навъи растани?ои эндемии муайян карда шудааст. Дар ша?ри Ху?анд ва гирду атрофи он 1350 навъи набототи гур??и ол? ?айд карда шудааст, ки аз он ?умла дар к??и Му?ул 800 навъи он нашъунамо мекунад.
2. И?лим ва омил?ои и?лим?осилкунанда
И?лими вилояти Су?д нати?аи таъсири мута?обилаи бисёр омил?ои гуногуни и?лим?осилкунанда-мав?еи географ?, сохти релеф, радиатсияи офтоб, п?шиши растанигии сат?и замин, серкулятсияи атмосфер?, аз у?ёнус?ои ?а?он дур будан ва ?аракат?ои анб??и ?аво? аз мамлакат?ои дур аст.
Вилоят дар масофаи хеле дур аз ба?ру у?ёнус?о ва дар баландии аз 250 м то 550 м ?ойгир шуда, и?лими хушк, зимистони к?то?у нарм, тобистони гарм дорад. Дар байни 39-410 арз?ои шимол? ?ойгир будани вилоят бузургии радиатсияи офтобро му?аррар менамояд. Давомнокии ?илои офтоб дар як сол мувофи?и баъзе маълумот?ои навтарин аз 2067 то 3166 соат нурафшон? мекунад. Ба и?лими вилоят бештар анб??и ?авои гарми аз тарафи у?ёнуси Атлантика оянда таъсир мерасонад. Ин анб??и ?авои намнок аз ?арб ба шар? бемалол ба води?ои Зарафшону Фар?она ворид гашта, ба боришот ва ?арорати ин минта?а?о таъсири худро мерасонад. Анб??и ?авои арктик? бошад, асосан аз тарафи шимол ва шимоли шар?? ба марзи вилоят дар фасли зимистон вазида, ба хунукшавии ?исми зиёди ?удуди вилоят сабаб мегардад. Вилояти Су?д дар шимолтарини зонаи субтропик? ?ойгир шуда, и?лим типпи ба?римиёназамин? характерно каст. Дар р?з?ои зимистон баландии офтоб 28, тобистон бошад, дар уфу? то75 мерасад. Дар води?о, ?амвори?о, теппа?ои То?икистони шимол? ?амъ ?арорати фаъол то ба 5000 мерасад. Бинобар ин барои парвариши зироат?ои гармид?ст шароити агрои?лим? имконият меди?ад. Аз ин ли?оз дар То?икистон шимол? пахтаи ма?иннахро то баландии 400-500 м, пахтаи дарознахро то баландии 850-950 м ва ангурро то баландии 1400-1600 м, зардолу то 2350-2550 м ва ?алладонаро дар ?амаи минта?а?ои баланд? парвариш кардан мумкин аст.
Дар водии Зарафшон и?лим хушк, зимистони камбарф ё миёнабарф?, давраи хунук аз 110 р?з дар пасти?ои водиг? то 190 р?з дар баланди?о амал мекунад. ?амъи ?арорати фаъол то ба 4000 дар пасти?ои вод? мерасад. Бинобар ин дар вод? барои парвариши пахта ми?дори гарм? нокифоя буда, вале то баландии 3000 м зироатпарвар? имконпазир аст.
Мураккабии релеф ба ин овардааст, ки як ?исми но?ияи таби?, водиву ?авза?ои байник??? ва баланди?ои к??у ?аторк???о и?лими ба худ хос дорад. Аз ин ?о и?лим аз сат?и ?арбу шар? ва аз шимол ба ?ануб аз доманаи к?? то ?улла?ои он?о тадри?ан та?йир меёбад ва фар? мекунад. Агар дар води?ои ?амвори?ои доманаи к??у ?аторк???о тобистони гарму тафсон? ?укмфармо бошад, дар ?амон давра дар ?улла?о «сармои абад?» ?укмрон? мекунад.
Дар ?амвори?ои шимоли вилоят ва водии Зарафшон миёнаи мо??ои зимистон-январ аз -10-30 бошад, ?арорати миёнаи мо??ои тобистон-июл то -250-300-ро ташкил меди?ад.
Дар баъзе пастхами?ои водии Фар?она, дашти Мирзоч?л, Дилварзин ?арорати аз ?ама баланд бо ?450?470 м мерасад. Дар фасли тобистон ?арорати ?аво р?зона баъзан дар ша?р?ои Ху?анд, ?афуров, ?айро??ум, Конибодом, Б?стон ва ?айра ба 400 мерасад. Дар но?ия?ои к??ие, ки дар баландии 1900-2200 м аз сат?и ба?р во?еъ гаштааст, ?арорати мутла? ба 300 мерасад. Давомнокии зимистон ба ?исоби миёна 2,53 мо?ро ташкил меди?ад, тобистон бошад тафсону дуру дароз аст. Дар вилоят ?исми асосии боришот ба фасли зимистон ва ба?ор рост меояд. Ми?дори боришоти солона дар ?амвори?о, дар ?исми шар?ии вилоят дар минта?аи Конибодом 100 мм дар ?исми ?арбии он 200-240 мм мебошад. Аз ?ама минта?аи нисбатан хушктарин домана?ои ?анубии ?аторк???ои Туркистон ?урама ва Му?ул мебошад. Аз ?исми ?арб? ба самти водии Фар?она доимо бод?ои ма?аллии Бекобод ва гармсел мевазад, ки аз биёбон?ои Осиёи Марказ? меояд ва обу ?аво минта?аи номбурда таъсир мерасонад. Баъзан таъсири он?о ба дашт?ои Мирзоч?ли то?ик, Дилварзин, ?изили, Сом?ор ва Ашт калон чанд р?з давом меёбад. Он?о ?авои хушкро бо гарду чанг оварда, ба зироат?ои хо?агии ?ишло? дар шароити камоб? зарари калон мерасонад. Ин гуна шамол?ои сахт сабаби эрозияи хок низ мегардад.
3. Релеф ва хусусият?ои орограф?
Марзи вилоят асосан аз теппагию к??сор иборат буда, баландии он аз сат?и ба?р аз 300 то 5509 м баланд мебошад. Аз ?ама ?ойи пасттарин вилоят со?или дарёи Сир буда, дар ?арб 250 м ва дар ?исми шимолу шар?ии 400 м ташкил меди?ад. Дар ?исми шимолии вилоят ?аторк???ои ?урама ва к??и Му?ул, ки ба системаи к???ои Тиёншони ?арб? дохил мешавад, во?еъ гаштааст. ?аторк???ои ?урама дар ?удуди То?икистону ?збекистон ?ойгир шуда, ба марзи вилоят нишеби?ои ?ануб? ва шимоли ?арб? дохил мешавад. Баландии миёнаи он аз 2000-2500 м буда, барф?ои дар фасли зимистон борида, тан?о дар ?уллаи баландтарини он Бобои об-3768 м, дар фасл?ои тобистон ниго? дошта мешавад.
Ну?таи баландтарини к??и Му?ул Музбек ном дошта, ба 1624 м меравад. Ба тари?и мувоз? бо к??и Му?ул ва со?или чапи дарёи Сир теппаи Рухак во?еъ гаштааст, ки дар 10-15 соли охир дар нати?аи азхудкун? ва обёр? сат?и он симои худро торафт та?йир дода истодааст.
Аз ?амин теппа сар карда, ба тарафи ?анубии вилоят то ?аторк??и Туркистон релефи ма?ал баланд шуда меравад. ?аторк??и к?ндаланги хобидаи Туркистон чун девори бузург водии Фар?онаро аз водии Зарафшон ?удо мекунанд. Баландии он дар ?арб 3163 м аст. Дар шар? ?уллаи баландтарини он пирамидаг? 5509 м-ро ташкил меди?ад. ?амвори?ои калонтарини вилоят дар ду тарафи дарёи Сир во?еъ шуда, онро ?исми ?арбии водии Фар?она ташкил додааст ва он барои кишту кор, бо?у ток ва дигар фаъолияти кишоварз? ба кор бурда мешавад. Ма?ал?ои ?амвории ?исми шимолии вилоятро дашти Дилварзин, Мирзоч?ли то?ик, Ашти калон, ?изили ва ?айра меноманд.
Дар байни ?аторк??и Туркистон, Зарафшон ва ?исор водии Зарафшон ?ойгир шудааст. Пайдоиши водии тектоник? фур?хамидаи байник??? буда, аз ?тнс?ои палеозой ва мезокайнозой иборатанд.
Аз водии Зарафшон ба маркази вилоят аз ?ум?урии ро?и автомобилгард мегузарад, ки он ду а?баи баландро гузоштааст: яке аз а?баи Ша?ристон-3351 м ва дигаре Анзоб-3372 м мебошад.
?амвори?ои доманак??ии водии Зарафшон бештар барои бо?у ро?, сабзавот, аз ?умла картошкакор? кишти ?алладона истифода мешаванд. Пастхами?о ?амвори?ои дар ?аламрави вилоят буда, асосан дар водии дарё?ои калон ва сой?о дар баланди?ои аз 300 м то 2500 м во?еъ гаштаанд. Дар ?аламрави вилояти Су?д ?ариб ?амаи шакл?ои релефи сат?и хушк?: ?амвор?, теппаву баланди?о, доманак??, пастк??, миёнак??, баландк???оро дидан мумкин аст.
Аз 5000 намуди растани?ои дара?аи ол? дар ?аламрави ?ум?ур? нашъунамо мекунад, зиёда аз 3000 навъи он дар марзи вилоят муайян карда шудааст. Набототи он хусусият?ои минта?а?ои амуд? дорад: то баландии 500 м набототи биёбон?, 500-1500 м набототи нимбиёбон?, баландтар аз 1500 м ?ангал?о ва буттазори к??? ва аз 2500 м баландтар минта?аи растани?ои баландк?? нашъунамо мекунад.
Дар минта?аи ?амвор?, ки и?лимаш гарм ва хушк аст, зонаи биёбону нимбиёбон ба назар мерасад. Ин минта?а аз олами набото камба?ал буда, давраи нашъунамои растани?о аз сабаб?ои хушк будани и?лим хело к?то? аст ва аз гармии ?аво тез рангашон хазон мешаванд.
Ба ин гур?? растани?о ??робак, лолахасак, ш?ра, явшон, чинорак ва баъзе х?шадор?о мансубанд. Дар но?ия?ои шимоли вилоят саксавул, чараз, янто?, кавар ва дигар растани?ои мавсим? аз ?абили ронденгема, нах?дак, таракбош, калтик, мастак, исфарак, хори г?сфанд ва ?айра месабзанд. Дар со?или дарёи Сир растани?ои гуногун зич сабзида, т??айзор?оро ба ву?уд меоварад. Дар ин ?о дарахтони мухталиф ва растани?ои х?шаг? баланд, ширинбия, эриатус, алаф?ои ботло?и т?рон, чемиш, кешдир, ?амиш, бутта?ои юлгун месабзад.
Просмотр: 2984
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved