Дата: 2016-02-25
На?ша:
1.?амоа?ои минта?ав?, интерминта?ав?, экстраминта?ав?.
2. Тавсифи ?амоа?ои минта?авии асосии курраи Замин: биёбон?ои хунук ?утб?, тундра?о, бешатундра, беша?ои с?занбарги минта?аи м?ътадил, беша?ои па?нбарги минта?аи м?ътадил.
1.?амоа?ои минта?ав?, интерминта?ав?, экстраминта?ав?
Агар дар шаклёби флора ва фауна роли асосиро сабаб?ои таърих? бозад, дар бар?ароршави фарши растани?о ва нуфузи ?айвонот бошад омил?ои и?лим? аз ?амма му?им. Дар зери таъсири омил?ои и?лим? хусусияти минта?ав? бион?о шакл ёфтааст. Локин минта?а?о аз р?и характери фарши наботот ва нуфузи ?айвонот дар т\ли худ як хел не. Он?о фар?и регионал? доранд. Ба монанд? и?лим ниго? накарда дар ?исм?ои гуногуни мердионал? як минта?а ?амоа?ои ?исм?ои гуногун аз р?и ?инс?ои, растани?о ва ?айвон?ои, ки ба таркиби он?о дохил мешаванд фар? мекунанд.
?ар як ?аламрав ?атори ?амоа?ои худро доранд. ?амоа?ои минта?ав? хок?ои таркиби механик? миёна доштаро , ки бо чим п?шидашудаст ишщол мекунанд. Одатан он?о дар доираи зона майдони васеъ доранд.
Щайр аз ?амоа?ои минта?ав?, дар ?ар як минта?а ?амоа?ои интерминта?ав? ва экстраминта?ав? вомех?ранд. ?амоа?ои интерминта?ав? дар ягон ма?ал минта?аи худро ?осил намекунанд, локин дар якчанд шароити ?айри минта?ав? ?амсоя ё ?атто дар ?амаи минта?а вомех?ранд. Баъзан ?амоа?ои интерминта?ав? ки ба шароити ща?ри минта?ав? як чанд минта?аи ?амсоя хос ва минта?ав?, ки ба шароити щайри минта?ав? ?аммаи минта?а?ои хушк? хосро фар? мекунанд. Локин дар байни ин котегория?о фар?и реал? нест. Категория?ои калони биотсенотики, тип?ои растани?о (масалан:алафзор?о,ботло??о) дар ?аммаи ё ?ариб ?аммаи минта?а?о мав?уд. Па?ншав? категории хурдтар (масалан синфи форматсияи) фа?ат бо як чанд минта?а?о ма?дуд мешавад. Растани?о ва ?айвон?ои интерзонали хусусияти он минта?аро ба худ мегиранд, ки бо ? вобаста аст бинобарин, дар минта?а?ои аз ?амдигар дурр ?ойгиршуда он?о нисбат ба ?амсоя камтар монанд.
Растани?о ва ?айвон?ои экстраминта?ав? берун аз доираи додашуда ?амоа?ои минта?ав? ?осил мекунад, лекин аз ?удуди минта?аи худ берун баромада ба шароити щайриминта?ав? мутоби? мешаванд. Масалан беша?ои па?нбарг, ки дар ч?л минта?аи махсусро ?осил мекунанд, дар обта?симкунак вонах?рда , баръакс дар нишеби?ои води дарё мефароянд.
?амин тавр дар ?ар як минта?а дар обта?симкунак?ои чимп?шида растани?ои минта?ав?,дар шароити щайриминта?ав?- интра- ва эксра минта?авмро дар як?ояг? вомех?рем. Ин ?амоа?о барои ?ар як минта?а на?шу нигори хосро ?осил мекунанд. Ботаник Г.Валтер дар асари худ «Набототи курраи Замин» схемаи континенти идеалиро меорад , ки К.Тролл пешни?од карда буд. Ин тавр схема?оро бисёр олимон сохтанд, аммо схемаи Г.Валтер ?абул карда аз ?ама асосноккарда шуда мебошад. Дар континенти идеал? ?амин тавр расми фарши растани?о ва нуфузи ?айвонот дода шудааст, ки агар дар сат?и хушкии к???о набошад ва сар?ади байни хушки ва ба?р меридионал? бошад, т?лкашии хушк? бошад аз щарб ба шар? дар арз?ои гуногун дар ми?ёси муайян ба т?лкашии ?а?и?? мувофи? бошад. Минта?а?о умуман аз щарб ба шар? т?л кашидааст ва ба арз?ои муайян вобаста шудааст: он?о ассиметр?, яъне ё ?исми фа?ат щарб?, ёфа?ат ?исми шар??, ё фа?ат ?исми марказ? континентро ишщол мекунанд. Ин схема ?онуният?ои ?ойгиршавии географии ?амоа?ои минта?авиро дар сат?и Замин фа?миданро сабук мегардонад.
2. Тавсифи ?амоа?ои минта?авии асосии курраи Замин: биёбон?ои хунук ?утб?, тундра?о, бешатундра, беша?ои с?занбарги минта?аи м?ътадил, беша?ои па?нбарги минта?аи м?ътадил.
Биёбон?ои хунук (?утб?).Растани?о фарши бутун ?осил намекунанд. Бисёр ва?т 70% ва аз он зиёд сат?и он?о аз хок?о шащал, санло? иборат аст, ки растани?ои олиро надоран. Барф на он ?адар щафс ва бо шамол?ои сахт р?фта мешавад. Бисёр ва?т фа?ат фа?ат чим?ои ало?ида дар байни санг?о вомех?рад ва фа?ат дар мавзе?ои паст фарши растани?о зич намоён мешавад. Хусусан дар мавзе?ое, ки паранда?олона?ои хеле зиёд месозанд, хок бо экскремент?о бой мегардад растани?о хуб инкишоф меёбанд. Дар доираи биёбон?ои ?утб? паранда?ои бо ба?р вобаста набуда хеле кам. ?инс?ои макон? (калониал?) хеле зиёд, ки бозори паранда?оро ?осил мекунанд. Дар биёбон?ои ?утб? шимол?- муощобии шимол? (гага), мо?их?рак (чайка) дар ?ануб?- пингвин?о, лойх?рак?о хеле бисёр. Бозори паранда?о бо харсанг?о ё хоки мулоим вобастааст, ки дар ин мавзе?о паранда?о лона месозанд. Аз ширх?рон леминг?о мав?уд, лекин шумораи он?о хеле кам. Аз растани?о ушна?о (мох, лишайник) гулдор?о ?ам мав?уд- лола ?азо?и ?утб? ва щ. дар бордоркун? ин растани?о ?ашарот?о, дар навбати аввал ору ва капалак?о иштирое доранд. Зан?ири озу?а к?то?.
Захираи фитомасса дар биёбони арктик? 2,5-50 с/га-ро ташкил мекунад, ма?сулоти солонааш бошад аз 10 с/га камтар.
Тундра?о – шароити сахти сабзиш характернок. Давраи вегетатсион? к?то? 2-2,5 мо?. Дар ин давраи тобистон офтоб ба хати уфу? намефарояд. Боришот кам дар як сол 200-300мм. Шамол сахт, хусусан дар зимистон тунд, барфи камро ба мавзе?ои пасти релеф р?фта мебарад. ?атто дар тобистон ?арорати шаб аз 0° поён мефарояд. ?арорати миёнаи июл аз 10° зиёд не. Яхбандии бисёрсола на он ?адар чу?ур. Дар зери хок?ои торф? таба?аи яхбандии бисёрсола аз 40-50см чув?ур намефарояд. Дар но?ия?ои шимолтар бо хок?ои яхбандии мавсим? як мешавад ва фарши бутун ?осил мекунад. Хок таркиби механикии сабук дорад ва дар тобистон то чу?урии 1м ва зиёдтар яхаш об мешавад. Дар мавзе?ои паст, ки бисёрбарф ?амъ мешавад яхбандии бисёрсола чу?ур мефарояд ё тамоман намешавад. Релефи тундра ?асъмворшуда намебошад, ?итъа?ои баланд шуда вомех?рад.
Тундраи сертеппа мав?уд, ки теппа?ои баландияшон 1-1,5, васегиашон 1-3м характернок. Дар тундраи баланд тепа баландии он?о 3-4м, диаметрашон 10-15м. масофаи байни теппа?о аз 5 то 20-30м. тундраи калонтеппа дар ?исми ?анубтарини тундра мав?уд.
Набототи тундра бо набудани дарахт?о ва бисёр будани лишайник?о ва ушна?о хос аст. Аз лишайник?о ?инс?ои буттаг? зиёд. Ин?о авлод?ои CladoniaCelraraSterlocaulon ва щайра , ки сабзиши солона дорад. Аз р?и маълумот?ои С.Н.Андрева сабзиши солонаи каледонияи бешаг? аз 3,7 то 4,7мм, каледонияи хушр?и 4,8-5,2мм, сетрарияи куло?чадор-5-6,3мм, сетрарияи барфи 2,5-5,2см, стереокаулон- 4,8мм. Бинобар ин о?уи шимол? давраи т?лон? щизо гирифта наметавонад. Фарши набототи тундра хеле камбащал. Растани?ои яксола кам, чунки давраи вегетатсион? к?то?. Аз растани?ои бисёрсола ?инс?ои зимистонаи сабз зиёд. Бутта?о хеле зиёд , инчунин растани?ои алаф? чим?. ?амаи ин намуд ?инс?о ба замин часпида гармиро сарфа мекунад.
Тундраро аз р?и фарши растани?о ба се зерминта?а та?сим кардан дуруст: арктик?, ки тундраи ранго-ранг па?н шудааст; хос (типик?), растани?ои буттаг? ва лишайник?о зиёд, ?ануб?, ки торфяник?ои ?амоа?ои бешаг? бо води?ои дарё ба масофа?ои калон дохил мешаванд.
Барои тундра фар?ияти растанихо барои обтаксимкунак ва пастихо хело хос аст. Растани?ои Обта?симкунак бутта?ои р?и замин ва бутта?о бошанд
дар пасти?ои колон 1-1,5 ва зиёдаро мешавад. Хоки Тундра ботло?шаванда
мебошад.Дар Тундра мавсими зимистона ва тобистона да?и? ?удо мешава.Бинобар байни ?айвон?ои тобистона ва зимистона фар?ият сахт
?инс?ои зиёди парранда?о дар зимистон тундраро тарк менамоянд.
Дар тобистон ?инс?ои зиёди парранда?ои об?-щоз,мурщоби,мурщи ку?и,
Лойхурак,лонамесозанд.Шумораи ?инс?ои зимистонгузарон? мемонанд хело
Кам мушо?идаи ин?о аз ширхурон-гавазниёбоии шимоли леминг?о м?ши са?рои р?бо?и шимоли,аз парранда?о кабки тундра,буми ?утби , ва щ.
Хоянда?о дар зимистон ба ?ой?ои нисфи,нисфи барфаш зиёд мешаванд.
Дар тундра худ аз худ бордоршав? растани?о ва бордоршав? бо ёрии шамол васеъ па?ншуда аст. ?ашарот?о гул?оро кам зиёрат мекунанд. Бордоркунандаи ягона ин говзанб?р мебошад.
Фитомасса дар тундраи арктик? хеле хурд ~ 50с/га аз он?о 75с/га ба ?иссаи орган?ои зеризамина рост меояд, 15с/га ба ?иссаи р?изамина , аз он ?умла 10с/га ба ?иссаи орган?ои фотосинтезкунанда.
Дар тундраи буттаг? фитомассаи умум? аз 280-500с/га зиёд не, ма?сулоти ибтидоии солона 25-50с/га, аз он ?умла ?исми зеризамина 23, бисёрсолаи р?изамина 17, сабз- 32с/га .
Дар субантарктикаи нимкураи ?ануб? захираи фитомасса дар шароити хуб аз 500с/га зиёд намешавад, лекин ма?сулоти солона 2-3 маротиба нисбат тундраи буттаг? зиёд.
Бешатундра (лесотундра). Одатан ботаник-географ?о бешатундраро ?итъаи гузариш ?исоб карда бисёрва?та ?ро ба тундра дохил мекунанд. Лекин ну?таи назари биогеграфиро ба назар гирем- ин минта?аи махсус, ки биотсенозаш ?ам аз тундра, ?ам аз беша фарф мекунад. Барои бешатундра бешаи тунук хос астдар байни бутта?о шумораи зиёди паранда?ои лонасоз пайдо мешаванд. Шумораи щизоии тухм? зиёд мешавад ва ба зиёдшав? ва гуногунии муш?о меорад. Яхбандии бисёрсола чу?ур мефарояд. Барои бешатундра ?инс?ои гуногуни т?с, арча, ко?и баргрез хос аст.
Беша?ои с?занбарги минта?аи м?ътадил. Ин ?аоа?о фа?ат барои минта?аи м?ътадили нимкураи шимол? хос аст. Он?о аз с?занбарг?о- ко? (арча), сарв(пихта), санавбар(сосна), кедр, ко?и баргрез хос ташаккул меёбанд. Дар доираи ин минта?амо?и аз ?ама гарм ?арорати +10-+19°, аз ?ама хунук -9--52° дорад. ?утби хунук дар доираи ?амин минта?а ?ой мегирад. Давомнокии мавсими ?арорати миёнаи мо?она аз 10° зиёд не. Ин хел мо??о 1-4. давраи вегетатсион? хеле к?то?. Хусусияти беша?ои сиё?барг одд?. Шумораи таба?а?о одатан 2-3. щайр аз таба?аи дарахт, таба?а?ои алаф? ё алафию- буттаг? ва ушнаг? риво? ёфтанаш мумкин. Растани?ои сабзи зимистона ?ам мав?уд- брусинка, грушинка.
Дар бешаи с?занбарги сиё? ?араёни ?аво суст, шамол нест. Бинобарин тухм?ои растани?ои таба?аи поён хеле сабук ва бо ?араёни сусвти ?аво ?ам аз як ?ой ба дигар оварда мешавад. Овардани бисёр тухм?оро ?айвон?о и?ро мекунанд, мева?ояшонро х?рда. Инчунин тухм?ои растани?оро аз як ?ой ба дигар м?рча?о мекашонанд. Дар тайга чун дар дигар беша?о ?айвон?ои пода-пода кам. Хук дар зимистон гавазни шимол? ва гург вомех?рад. Дар байни паранда?ои даранда- у?об (лочин, ястреб) характернок. Фар?и ?айвон?ои тобистона ва зимистона на он ?адар ?атъи. Нуфузи ?айвон?о камбащал. ?инс?ои хеле зиёди ширх?рон ва паранда?о, ки щизояшон бо дарахт вобаста аст, хуб ба дарахт баромада метавонад ва дар дарахт ?аёт мебаранд. ?амин тавр сан?об, бурундук. Аз паранда?о – пишуха, эзорсурхак ва щ. силовсин, хирси сиё? ба дарахт хуб баромада метавонанд. Ширх?рони сумдори замин? тайга шо?гавазн, аз хоянда?о муши са?роии зард, аз ?ашаротх?рон- муши са?рои мав?уд.
Амплитудаи тащирёб? шумораи хоянда?о дар беша?о аз он ?умла дар тайга, на он ?адар зиёд, к ибо и?лими камтар сахт вобаста аст. Тайга ба тйгаи шимол?- ушна?ои ко?и васеъпа?ншуда, марказ?- зимистон сабз зиёд ва ?ануб? та?сим мешавад, ки дар байни дарахт?о па?нбарг?о ва алафи бешаи па?нбарг?о зиёд мешавад. Биомасса дар доираи тайга вобаста аз типии беша хеле тащир меёбад, ки аз беша?ои тайгаи шимол? ба беша?ои ?ануб? зиёд мешавад. Дар тайгаи шимол? 800-1000с/га, дар марказ? 2600, дар ?ануб? аз 2800 (дар санавбари?о) то 3500с/га (дар ко?зор?о) ташкил мекунад. Биомассаи р?изамина аз зеризамина хеле зиёд. Зеризамина 1/3- ? ?иссаи р?изаминаро ташкил мекунад. Ба ?иссаи бофта?ои ассимилясиякунанда 60- 165с/га рост меояд. Ма?сулоти ибтидои аз 60-50с/га такрор? 100 маротиба камтар ва аз ?исоби истеъмол? модда?ои органик? мурда- сапрофаг?о (бактерия, замб?рощ, лойх?раки борон?) ташкил меёбанд.
Беша?ои па?нбарги минта?аи м?ътадил дар шароити и?лими мулоимтар месабзад. Шароити мав?уд? дар он?о бо шароити мав?уди дар тайга ва беша?ои р?шан С?занбарг монанд, лекин фар?ияти му?им ?ам дорад. Пеш аз ?ама фар?ан аз ?инс?ои с?занбарг, дарахт?оипа?нбарг дар зимистон хазонрез мебошанд. Бинобар ин дар авали ба?ор дар ин беша?о дарахт?о луч мебошанд ват аги он?о р?шно?. Вобаста бо ин дарахт?ои зиёд (булут, олаш ва щ.) як?оя бо баргбарор? гул мекунанд, бутта?о пеш аз баровардани барг. Хазонрезаи зиёд сат?и хокро бо ?абати щафси мулоим р?йп?ш мекунад. Дар зери ин хел ?абат ушна?о дуруст намесабзад. Р?п?ши мулоим хокро аз хунук? эмин медорад ва дар зимистон яхбанд? намешавад ё хеле кам . вобаста аз ин як ?атор алаф?о дар зимистон ба сабзиш сар мекунанд. ?амин тавр алаф?о давраи к?то?и ба?орро барои инкишофи гул?о истифода мебаранд. Дар ин беше?о гур??и эфимер?ои ба?ор?, дар авали ба?ор шукуфта баъд вегетатсия ё орган?ои р?изаминаи худро гумм мекунанд, пиёзи щоз? ва щ. щунча?ои ин растани?о аз тирамо? инкишоф ёфта бо щунча ба зери барф мемонад, авали ба?ор дар знри барф шукуфтан сар мекунад.
?абати щафси барг?о барои зимистонгузаронии беем??радорон имкон меди?ад. Бинобар ин фаунаи хок бой. Дар он?о к?рмуш хеле зиёд.
Таба?аи структур? нисбати беша?ои с?занбарг мураккаб. Дар он?о аз якто се таба?аи дарахт?, ду таба?аи буттаг?, ду – се таба?аи алаф? ?удо карда мешавад. Дарахт?ои па?нбарг бо сохти тана ва шох?ояшон ширх?рон ва паранда?ои зиёдро барои зист ба худ ?алб мекунад. Таба?анокии беша имкон меди?ад, ки ?инс?ои зиёди паранда?о ?аёт баранд.
Фаъолияти кофтани ?айвон?о ба инкишофи чим мусоидат мекунад. Щайр аз м??радорон дар тащирёбии хок м?рча?о роли калонро мебозанд. ?инс?ои зиёди ?айвон?о щизогирии махсус доранд. Бо тухми дарахт?о щизокунанда хеле зиёд. Аз сабаби бод хеле суст буданаш, дар ин беша?о ?ашарот?о хеле зиёд. Зараркунанда?ои – баргх?р, мевах? рва щ. хеле зиёд аст.Беша?ои па?нбарг ?амаи нимкураи шимолиро фарш намекунад. Он?о дар Европа па?н шуда мебошанд, дар пешк??и ОлтощиКузнетск, ?аламрав?ои калони ?азира?ои Шар?и Дурро ишщол мекунад, ин?о инчунин дар шар?и Америкаи Шимол? месабзанд.
Дар нимкураи ?ануб?, дар Патагония ва Замини Оташфишон беша?ои па?нбаргро олаши (бук) ?ануб? ?осил мекунад, дар таркиби он?о ?инс?ои ?амешасабз, масалан ?ара?от мав?уд.
Биомассаи беша?ои па?нбарг ба биомассаи ?амоа?ои с?занбарги ?ануб? наздик, аз р?и ?исоб?ои Л.Е.Родин ва Н.И.Базалеевич – 3700-4000 с/га, аз р?и ?исоб?ои П.П.Второва ва Н.Н.Дроздов- 4000- 5000 с/га баробар. Ма?сулоти ибтидоии аз р?и ?ис. Л.Е.Родин ва Н.М.Базилеевич ба 90-100с/га, з р?и ?исоб?ои П.П.Второва ва Н.Н.Дроздов 100-200 с/га баробар.
Просмотр: 1685
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved