Дата: 2013-04-12
Назарияи и?тисодии мол, арзиш ва нарх.
на?ши исте?солоти мол? дар тара??иёти и?тисодии ?амъият.
Агар ба та?аввули фаъолияти и?тисодии одамон назар намоем, метавонем мушо?ида кунем, ки ч? тавр шакл?ои хо?агидори тайир ёфтаанд.
Аввалин намуди ташкили и?тисодии исте?солот хо?агии натурали ба шумор меравад, ки дар арафаи пойдоршавии ?амъияти инсони ба миён омада, то пайдошавии тарзи исте?солоти капиталисти давом кардааст.
Ба хусусият?ои асосии хо?агидории натурали дохил мешаванд:
Аз ин ли?оз ба хо?агидории натурали чунин таъриф додан мумкин аст:
Хо?агидории натурали ин чунин хо?агидориест, ки дар он одамон ма?сулот?оро тан?о барои ?онеъгардонии э?тиё?от?ои худ бе мубодила ва иштирок дар бозор исте?сол мекунанд.
Дар хо?агидории натурали шакли му?аррарии боигари ма?сулоти тайёр, неъмати модди баромад мекунад, ки арзиши истеъмоли ва нати?аи ме?нат бошад.
Арзиши истеъмолии ма?сулот – ин фоиданокии чиз?о, ки ?обилияти ?онеъгардонии ягон э?тиё?от?ои инсонро дорад.
Дар шароит?ои хо?агии натурали се масъалаи асоси «Чи исте?сол кардан», «Чи тавр исте?сол кардан» ва «Барои ки исте?сол кардан» со?ибони хо?аги (он?о низ коргар хастанд) мувофи?и э?тиё?от?ои хо?агии худ муайян мекарданд.
?амчун шакли ?укмрон хо?агии натурали кай?о ро?и таърихии худро тай намудааст. Лекин унсур?ои онро дар ?амъияти имр?за дар сат?и микрои?тисод ва макрои?тисод низ мушо?ида кардан мумкин аст. Мисоли хо?агии натурали дар сат?и микрои?тисод ин кор?о дар ?итъа?ои боу полизи баромад карда метавонад. Мисоли хо?агии натурали дар сат?и макрои?тисод сиёсати абcтарaкcия баромад карда метавонад, ки ма?сади худтаъминкуниро дар сат?и иктисодиёти милли дорад. Чунин сиёсат ба изолятсияи мамлакат аз бозори ?а?они сабаб шуда, ба ?афомонии тара??иёти и?тисоди оварда мерасонад.
Бо баробари пошх?рии община?о ва инкишофи та?симоти ?амъиятии ме?нат, бо таъсисёбии моликияти хусуси муносибат?ои молию-пули пайдо шуда, тара??и мекунанд. Дар нати?а бозор дар т?ли ?азорсола?о мукаамал гардида ?увваи худро пурз?р менамояд. Инкишофи муносибат?ои молию-пули ва тара??иёти бозор сабаби асосии ?удошавии феодализм гашта, ба пайдоиши хо?агидории моли ва тарзи исте?солоти капиталистии дар он асос ёфта замина мегузоранд.
Азбаски дар ?араёни ом?зиши назарияи и?тисоди маф?ум?ои неъмат, мол ва ё хизмат бисёр истифода мешаванд, кушодани таркиби он?о зарурати худро пайдо мекунад.
Неъмат – ин ?амаи чиз?ое, ки дар худ маънои мусбиро дар бар мегирад, хусусан, предмет, ?одиса, ма?сули ме?нат, ки э?тиё?оти инсонро ?онеъ гардонида, ба манфиат?о, ма?сад?о ва к?шиш?ои одамон ?авобг? аст.
Барои дарк намудани неъмат таснифоти он?о а?амияти ни?оят калон дорад. Одатан неъмат?оро ба модди ва айримодди ?удо мекунанд.
Неъмат?ои модди неъмат?ои табиат ва ма?сули исте?солотро дар бар мегиранд. Неъмат?ои айримодди – ин неъмат?ое, ки ба тара??иёти ?обилияти инсон таъсир расонида, дар со?аи айриисте?соли офарида мешаванд.
?удо намудани неъмат?ои ба и?тисоди ва ?айри и?тисоди а?амияти хосаро дорад. Ба неъмат?ои и?тисоди он неъмат?ое, дохил мешаванд, ки объект ва ё нати?аи фаъолияти и?тисоди мебошанд. Неъмат?ои ?айримодди (неъмат?ои додашуда) аз тарафи табиат бе ягон таъсири ме?натии инсон пешкаш карда мешаванд.
Мол – ин неъмати ма?суси и?тисодиест, ки барои мубодила исте?сол карда шудааст.
Хизмат – ин фаъолияти ма?садноки инсон, ки нати?аи он самарии фоиданоки баромад мекунад, ки ягон э?тиё?оти одамонро ?онеъ мегардонад.
Хо?агидории моли ин чунин хо?агидориест, ки дар он ма?сулот?о барои фур?ш исте?сол карда шуда, ало?аи байни исте?солкунанда ва истеъмолкунанда бо воситаи бозор амали гардонида мешавад.
Шарти асосии пойдоршавии исте?солоти моли та?симоти ?амъиятии ме?нат мебошад, ки ?ангоми он ма?сусгардонии исте?солкунандагон барои тайёр намудани ма?сулоти конкрети ба миён меояд.
Хо?агидории моли на тан?о ба таври принсипиали аз хо?агидории натурали фар? мекунад, балки бо мав?удияти худ онро пурра инъикор менамояд.
Хо?агидории моли бо чунин ?и?ат?о ва хусусият?ои ташкили исте?солоти ?амъияти фар? мекунад:
Категорияи асосии исте?солоти моли ин мол мебошад. Мол барои худи исте?солкунанда не, балки барои э?тиё?мандон ва харидорон исте?сол карда мешавад.
Дарк намудани гуногуни маф?уми мол мав?уд аст. Ду муносибатро оиди ин масъала дида мебароем.
Ба неъмат?ои и?тисоди К.Менгер он неъмат?оро дохил мекунад, ки объект ва ё нати?аи фаъолияти и?тисоди буда, он?оро бо ми?дори ма?дуд нисбат ба э?тиё?от дастрас кардан мумкин аст.
Умумияти байни маънидокунии назарияи марксисти ва мактаби и?тисодии австряги дар он аст, ки он?о молро ?амчун нати?аи ме?нат тавсиф мекунанд.
Фар?ияти ин маънидодкуни?о дар он мебошад, ки маънидокунии мактаби и?тисодии австряги мутаносубии байни э?тиё?от?о ба неъмат?о ва дастрасии он?оро ба эътибор мегирад, назарияи марксисти бошад чунин ?усусиятро дар назар надорад.
Ба фар?ияти муносибат?о ниго? накарда, ?ар ду муносибат дар назар дорад, ки ба сифати мол ма?сулот?ои бо ме?нати инсон офаридашуда ва неъмат?ои дигаргуншудаи табиат баромад мекунанд.
Мол дорои ду хусусият мебошад:
Хусусияти фоиданок будани мол барои инсон, ?онеъгардонии э?тиё?оти он, арзиши истеъмолии мол номида мешавад.
Арзиш?ои истеъмоли таркиби амволии боигарии ?амъиятиро ташкил мекунанд. Як ?атор арзиш?ои истеъмоли тан?о э?тиё?от?ои ша?сии инсонро ?онеъ мегардонанд (масалан, х?рок, хона,либос, китоб?о, расм?о, муси?и). Дигар арзиш?ои истеъмоли ин э?тиё?от?ои исте?соли инсон (та??изот?о ва мошина?о, ашёи хом ва материал?о).
Худи молисте?солкунанда ба арзиши истеъмоли барои он ди??ат меди?ад, ки он бо ?обилияти ивазшавии мол ба моли дигар ало?аманд аст.
Хусусияти мол, ки ба мол?ои дигар бо таносуби муайян иваз карда мешавад арзиши мубодилавии мол номида мешавад.
Масъалаи, асоси мубодила дар чист, ва чи таносуби шуморавии онро муайян менамояд, ки дар он як мол ба моли дигар иваз карда мешавад, аввалин маротиба Арасту барои му?о?има пешкаш кардааст. ? мегуфт, ки «Мубодила бе баробари ву?уд дошта наметавонад, баробари бошад – бе му?оисакуни». Аз ин ?о яке аз савол?ои характери фундаментали дошта бармеояд, ки эквиваленти мубодила чист? И?тисодчиёни гуногун ба ин савол ?авоб?ои ?архела медиханд.
Мувофи?и а?идаи тарафдорони назарияи ме?натии арзиш, мол?ои ивазшаванда дар намуди харо?от?ои ме?нат асоси умуми дошта, арзиши молро муайян менамоянд.
Мувофи?и а?идаи тарафдорони назарияи фоиданокии инти?ои дар асоси мубодила фоиданоки хобидааст.
Намояндагони консепсияи харо?оти арзишро бо харо?от?о ало?аманд мекунанд.
Назарияи ме?натии арзиш дар давоми аср?ои 17 ва 18 таъсис ёфтааст. Асос?ои ин назария дар кор?ои классик?ои и?тисоди сиёси У.Петти, А.Смит, Д.Рикардо, К.Маркс поягузори карда шудаанд.
К.Маркс гумон дорад, ки дар асоси арзиш ме?нати ?амъиятии абстракти хобидааст. Мувофи?и а?идаи Маркс ме?нати молисте?солкунанда духела аст. Аз як тараф ин ме?нати намуди муайян, яъне ме?нати конкрети. Аз тарафи дигар, ме?нат – ин харо?оти ?увваи кори умуман буда, он ме?нати абстракти номида мешавад. Айнан ?амин намуди ме?нат арзишро ба ву?уд меоварад, зеро он ме?нати умумии мутахассисони гуногун буда, имконият меди?ад, ки арзиш?ои истеъмолии гуногун бо хамдигар му?оиса карда шаванд.
Арзиш?ои истеъмоли сифатан фар? мекунанд, он?оро набояд му?оиса намуд, чунки он?о э?тиё?от?ои гуногуни одамонро ?онеъ мегардонанд. Масалан, набояд чунин масъала гузошт: чи бе?тар аст ва хубтар аст – нон ва ё металл? Лекин ?амаи арзиш?ои истеъмолиро тан?о як чиз мутта?ид менамояд, ки он?о ?ама ма?сули ме?нати инсон мебошанд.
Мол?оро дар бозор мубодила намуда, яъне бо ?амдигар му?оиса карда, мо мо?иятан ме?нат?оро баробар мекунем, ки дар ин мол?о та?ассум ёфтаанд. Мол?о ма?сули ме?натанд ва тан?о ?амчун эквивалент мубодила карда мешаванд. Ченаки худи ме?нат бошад ва?ти кори ба ?исоб меравад, ки барои исте?соли мол сарф карда мешавад. Лекин арзиши мол бо ва?ти кории коргари инфироди, исте?солкунандаи ало?ида не, балки бо ва?ти кории зарурии ?амъияти таъсис меёбад.
Бо чунин тарз К.Маркс арзишро бо ва?ти кории зарурии ?амъияти муайян мекард, ки барои исте?соли ма?сулот ?ангоми шароит?ои м?ътадил равона карда мешавад: сат?и миёнаи тавонои ва шиддатнокии ме?нат.
А.Смит ба сифати ченаки арзиш ва?ти кориро ?абул мекард. Д.Рикардо ба сифати арзиши ме?нат ва?ти кориро дар шароит?ои бадтарини исте?соли ?абул мекард.
Назарияи фоиданокии инти?ои аосан дар асар?ои намояндагони мактаби австряги К.Менгер, Е.Бем-Баверк, Л.Валрас, У.Джевонс инъикос ёфтааст.
Тарафдорони ин назария арзишро вобаста аз ба?оди?ии субъективии харидор муайян менамоянд. Ба?оди?ии субъективии мол аз ду омил вобаста аст: аз за?ираи мав?удбудаи неъмати додашуда ва аз дара?аи ?онеъгардии э?тиё?от бо он неъмат. Масалан, шумо дар биёбон ?арор доред ва ташна ?астед, дар чунин ?олат пиёлаи аввалини об барои шумо арзиши ни?оят калон дорад. Бо баробари истеъмоли якчанд пиёла об, фоиданокии ?ар як пиёлаи навбатии об пасттар мешавад. Пиёлаи охири он барои шумо фоиданокии ни?оят паст дорад.
Фоиданокии инти?ои – ин фоиданокии иловае, ки онро истеъмолкунанда аз истеъмоли ?ар як во?иди моли навбати ба даст меоварад. Фоиданокии инти?ои ба нисбияти тайирёбии микдори умумии фоиданоки ва тайирёбии ми?дори истеъмолот баробар аст.
Дар назарияи и?тисоди фоиданокиро ?амчун бузургии шуморави, ?исобшаванда мешуморанд.
Назарияи фоиданокии инти?оиро айниятан ифода мекунем.
Фарз мекунем, ки фоиданокии костюм бо шумораи ютил?о (ютил аз калимаи англиси - фоиданоки) ?исоб карда шуда, ба шумораи р?з?ои сол баробар аст, ки дар давоми он шахс онро меп?шад. Аз он бармеоем, ки со?иби костюм ?ар яки онро дар шумораи р?зхои баробар меп?шад, яъне гара ? со?иби як костюм бошад, он го? ? онро 365 р?з меп?шад, агар ду костюм дошта бошад 182 р?з, агар се костюм дошта бошад 122р?з ва ?оказо. Яъне афзоиши фоиданоки ба 365 та?сими шумораи афзоишёбандаи костюм?о баробар аст. Дар ин ?олат вобастаги байни фоиданокии аз тарафи ?ар як костюми меп?шида бо воситаи ?адвали зерин му?аррар карда мешавад:
Шумораи костюм (во?ид) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
Афзоиши фоиданоки, фоиданокии инти?ои бо ютил?о |
365 |
182 |
122 |
91 |
73 |
61 |
Фоиданокии ма?м?ъавии ?амаи костюм?о |
365 |
547 |
669 |
780 |
833 |
894 |
Консепсияи харо?оти дар кор?ои Джеймс Мил, Мак-Кулох ва дигарон инъикос ёфтааст, ки он?о арзишро бо харо?от?ои исте?соли, яъне ба харо?от?ои восита?ои исте?солот ва пардохти ме?нат ало?аманд мекунанд.
К?шиш?ои як?оякунии ин се назария аз тарафи Бем-Баверк, А.Маршалл, Дж.Кларк, П.Самуэлсон амали карда шудаанд.
Аз байни ин олимон к?шиши А.Маршалл нисбатан бомуваффакият буд. ? аз ?усту??и сарчашмаи ягонаи арзиш даст кашида, назарияи фоиданокии инти?оиро бо назарияи талабот ва пешни?од ва назарияи харо?оти исте?солот ало?аманд намуд.
Маршалл гумон дошт, ки назарияи ме?натии арзиш нар?ро яктарафа муайян мекунад. Ин яктарафаги дар он ифода меёбад, ки мувофи?и тарафдорони назарияи ме?натии арзиш, нарх ин ифодаёбии пули арзиш мебошад. Инчунин назарияи фоиданокии инти?оиро Маршалл низ яктарафа шуморид, чунки ин назария дар нархи бозори ифодаёбии ба?оди?ии субъективиро дар назар дорад.
Ин зиддият?оро муайян намуда, Маршалл ба чунин хулоса?о омад.
Дар ?араёни таъсисёбии нархи бозори афзалияти пешни?оди фур?шанда ва ё афзалияти талаботи харидор нодуруст аст. Бинобар ?амин ба маркази тад?и?от Маршалл таъсисёбии нарх?оро дар бозор?ои гуногуни моли гузошт, ки бо таъсири талабот ва пешни?од ба миён меоянд. Дар нати?а вобастагии фундаменталии байни нарх ва пешни?од аён гардид. Нархи мувозинати мувофи?и таълимоти Маршалл, ин нархи максималие, ки онро истеъмолкунанда тайёр аст (мувофи?и ба?оди?ии субъективонаи фоиданокии мол) пардохт намояд ва ?амзамон нархи минималие, ки бо он исте?солкунанда тайёр аст молро фур?шад.
Аз со?аи исте?солот мол?о ба со?аи муомилот мегузаранд, ки дар он ?о омил?ои бозори фаъолият доранд. Омил?ои бозори баландшави ва ё пастшавии нарх?оро ба миён меоранд. Дар навбати худ нарх ба талабот ва пешни?оди мол таъсир мерасонад, ва мувофи?ан ба рафтори истеъмолкунандагон ва исте?солкунандагон низ таъсир мерасонад.
Дар та?рибаи и?тисоди ду муносибати асоси ба таъсисёбии нарх мав?уд аст: муносибати бозори ва муносибати харо?оти (исте?соли). Ин муносибат?о бо хамдигар пеш аз ?ама бо омил?ои ба таъсисёбии нарх?о таъсиррасонанда фар? мекунанд.
?ангоми тарзи бозори омил?ои муайянкунанда – ин вазъияти бозор, талабот ва пешниходи мол. ?ангоми муносибати харо?оти асоси ?оришавии нарх харо?от?ои исте?соли ?амъ карда мешаванд, пеш аз ?ама харо?от?ои ме?нати, ки бо офаридани мол вобастаанд. Нарх?о бо як ?атор хусусият?ои фар? мекунанд: вобаста аз масштаби муомила?ои савдои ва намуд?ои моли фур?хташаванда нарх?ои яклухт ва нарх?ои чаканаро фар? мекунанд; вобаста аз дара?аи озоди нарх?о мешаванд: нарх?ои сахт устувор, нарх?ои устувор, нарх?ои танзимшаванда, нарх?ои бозор?.
Просмотр: 7901
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved